همه چیز درباره تالاب ها و ارزش آن ها

تالاب های طبیعی چه هستند؟ | Lagoons & wetlands

از میان جملات و تعریف هایی که برای معرفی تالاب ها در محیط زیست گفته شده می بایست چنین جمله ای را بیان کرد: «تالاب که در زبان انگلیسی wetland خوانده می شود، نام عمومی مکان هایی است که آب عامل اصلی تشکیل دهنده محیط زیست آن باشد.» بسیاری از گردشگران علاقه مند به طبیعت ممکن است که تالاب ها را با دریاچه ها و برکه ها اشتباه بگیرند. چرا که شباهت بسیاری میان آن ها وجود دارد. همچنین ممکن است که از دریاچه ای با نام تالاب نیز نام برده شود. همانند دریاچه ارومیه که به تالاب بین المللی نیز مشهور است. مجله ی گردشگری الی گشت تالاب های طبیعی را در محیط زیست معرفی نموده و از ارزش وجودی آن ها سخن می گوید.

تالاب های طبیعی معمولا چه زمانی شکل می گیرند؟

مطالب مرتبط:
آشنایی با اکوتوریسم و نقش آن در حفظ محیط زیست
معرفی اقامتگاه های سازگار با محیط زیست در جهان
سفر به پناهگاه حیات وحش و پارک ملی بختگان شیراز

هنگامی که پهنه آبی در سطح زمین یا در نزدیکی سطح ایجاد شود، تالاب ها به وجود می آید. وجود داشته باشد. اما این تعریف تنها شامل تالاب های طبیعی نیست و حتی تالاب های مصنوعی را هم شامل می شود. آب کم عمقی پهنه ای از زمین را پوشانده باشد. تعاریف و تعابیر مختلفی برای مشخص نمودن معنا و مفهوم تالاب در جهان عنوان شده است. متداولترین تعریفی که برای تالاب های طبیعی گفته شده همان تعریفی است که در کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب ها (کنوانسیون رامسر) بیان شد:

«مناطقی پوشیده از مرداب، باتلاق، لجن زار یا آبگیرهای طبیعی و مصنوعی اعم از دائمی یا موقت که در آن، آب های شور یا شیرین به صورت راکد یا جاری یافت می شود. از جمله شامل آبگیرهای دریایی که عمق آن ها در پایین ترین حد جزر از شش متر تجاوز نکند.»

اگر به این تعریف دقیق تر نگاه کنیم، باید بگوییم که تالاب های طبیعی انوع گوناگونی از زیستگاه ها نظیر رودخانه ها، دریاچه ها، کرانه های ساحلی، جنگل های حرا، لجن زارها و حتی آبسنگ های مرجانی را شامل می شود.

این تعریف به این مناطق محدود نمی شود. بلکه تالاب های مصنوعی و سازه های دست بشر را هم شامل می شود. مکان هایی مانند حوضچه های پرورش ماهی و میگو، آب بندان ها، اراضی تحت کشت آبی، حوضچه های استحصال نمک، مخازن ذخیره آب در پشت سدها، بستر شنی رودخانه ها و کانال های آب را هم می توان در این تعریف گنجاند.

آیا می دانستید که روز جهانی تالاب ها در سال ۱۹۷۱ میلادی، برابر با ۱۳۴۹ خورشیدی و در شهر رامسر ایران نامگذاری شد.

معاهده‌ای جهانی برای حفاظت از تالاب‌ها با نام «کنوانسیون رامسر» به تصویب رسید و در پی آن، دوم فوریه برابر با ۱۳ بهمن‌ماه، روز جهانی تالاب‌ها نام‌گذاری شد.

از محصولات تالابی که بسیار هم در ایران طرفدار دارد، برنج است.

تالاب ها چه ارزشی در طبیعت دارند؟

تالاب های طبیعی جزو اکوسیستم های فعال و حیاتی بر روی زمین هستند. در واقع این تالاب ها هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه، به بقای گونه های جانوری و گیاهی روی زمین کمک می کنند. بسیاری از چرخه های حیات را اگر مشاهده کنید، بخش مولد آن ها به تالاب ها برمی گردد.

درون تالاب ها بی شمار حیات و زندگی دیده می شود. این تالاب ها هستند که از انبوه گونه های پرندگان، پستانداران، خزندگان، دوزیستان، ماهیان و بی مهرگان حمایت می کنند. به طور مثال، از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی که در سطح جهان یافت شده اند، بیش از ۴۰ % آن ها در آب های شیرین (تالاب های طبیعی) زندگی می کنند. تالاب های طبیعی را به عنوان ذخیره گاه های بسیار مهمی از مواد ژنتیکی (وراثتی) گیاهی نیز محسوب می کنند.

ارزش اقتصادی و مالی تالاب ها:

برخی از مطالعات اخیر اقتصاددانان و دانشمندان نشان می دهد که اکوسیستم ها سالیانه، حداقل ۳۳ تریلیون دلار ارزش خدماتی به وجود می آورند که ۹/۴ تریلیون دلار آن از طریق تالاب ها تأمین می شود. این میزان درآمد قطعا قابل تامل است.

تالاب های به خاطر حفظ ذخایر ژنی گیاهی و جانوری،‌ تأمین آب (کیفی و کمی)، آبزی پروری (بیش از دو سوم از برداشت محصول ماهی جهان به سلامت مناطق تالابی بستگی دارد)، تولید محصولات کشاورزی (از طریق تأمین آب و عناصر غذایی)، تولید چوب، تأمین انرژی، تولید مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای تفریحی و گردشگری (توریستی) ارزش اقتصادی بالایی پیدا می کنند.

فواید تالاب ها و ارزش آن ها برای کره زمین

تالاب های طبیعی در واقع کارهای بیشتری برای محیط زیست و کره زمین انجام می دهند. تالاب ها می توانند ذخیره سازی آب، حفاظت در مقابل طوفان و کاهش تخریب سیل، تثبیت خطوط ساحلی و مهار فرسایش، تزریق مجدد آب های زیرزمینی (جابه جایی آب از تالاب به درون سفره های زیرزمینی)، تخلیه آب های زیرزمینی (جابه جایی آب به سوی بالا و تبدیل آن به آب های سطحی)، پالایش آب از طریق تثبیت عناصر محلول، رسوبات و دیگر آلودگی ها و تعدیل آب و هوای محلی را انجام دهند. تمام این کارها در تالاب ها، به دلیل اثر متقابلی است که خاک، آب، گیاهان و جانوران در تالاب ها بر روی یکدیگر می گذارند.

تالاب های طبیعی از میراث فرهنگی بشر در طول تاریخ هستند.

در ضمن نقش تالاب های طبیعی در افسانه های تاریخی، فرهنگ و باور گذشتگان و آداب و رسوم را نمی توان منکر شد. تالاب ها پناهگاه هایی برای حیات وحش منطقه اطراف خود می سازند.

انواع تالاب ها

انواع تالاب ها را با توجه به تعریف «کنوانسیون رامسر» معرفی می کنیم.

الف) تالاب های دریایی و ساحلی:

مانند آب های دریایی کم عمق دائمی، بسترهای دریایی زیر جزر و مدی، سواحل دریایی صخره ای، سواحل ماسه ای، قلوه سنگی یا  سنگریزه ای، مانداب های بین جزر و مدی، غارهای آهکی و دیگر سیستم های هیدرولوژیک زیرزمینی، دریایی و ساحلی هستند. طبعا نمونه تمام این تالاب های طبیعی را در ایران می توانید مشاهده کنید.

ب) تالاب های داخل خشکی:

همانند دلتاهای درون خشکی دائمی، رودخانه ها، نهرها، رودخانه های فصلی، جویبارها و نهرها، دریاچه های آب شیرین دائمی (بزرگتر از هشت هکتار)، دریاچه های آب شیرین فصلی (بزرگتر از هشت هکتار)، دریاچه های شور، لب شور و قلیایی دائمی، مانداب ها و حوضچه های شور، لب شور و قلیایی دائم، غارهای آهکی و دیگر سیستم های هیدرولوژیک زیرزمینی که داخل خشکی قرار دارند.

ج) تالاب های مصنوعی:

تالاب های مصنوعی به مکان هایی مانند استخرهای پرورش آبزیان، استخرهای کشاورزی، دامداری و مخازن کوچک، اراضی تحت آبیاری شامل کانال های آبیاری و مزارع برنج، اراضی کشاورزی تحت تاثیر سیلاب های فصلی و مانند این ها گفته می شود که توسط انسان و برای جمع آوری آب در نقطه ای ساخته شود.

کنوانسیون رامسر (میثاق بین المللی حفاظت از تالاب ها)

باید به کنوانسیون رامسر افتخار کنیم چرا که قدیمی ترین معاهده بین المللی، با تاکید بر حفاظت از طبیعت در جهان است. آغاز آن در دوم ماه فوریه ۱۹۷۱ (۱۳ بهمن ۱۳۴۹) بود و در نهایت، در سال ۱۹۷۵ جنبه قانونی یافت.

کنوانسیون رامسر و معاهده آن، ۱۵۸ کشور عضو را، ملزم به تعیین و حفظ تالاب های با اهمیت بین المللی و تشویق به استفاده خردمندانه از آن ها می نماید. امروزه بیش از ۲۳۰۰ تالاب با مساحت پوششی بیش از ۲۵۰ میلیون هکتار (آمار سال ۲۰۱۸) در جهان شناسایی و ثبت شده است.

این کنوانسیون بر حفاظت و بهره برداری معقول از تالاب ها به خصوص در جهت فراهم ساختن زیستگاهی برای پرندگان آبزی تأکید داشت. طی گذشت سال ها، کنوانسیون گستره نگرش خود را چنان افزایش داده که تمام ابعاد حفاظت و بهره برداری معقول و پایدار از تالاب ها را در بر می گیرد. تالاب های طبیعی را در زمره اکوسیستم هایی می داند که در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت فوق العاده ای دارند.

تالاب های ایران

تنوع اقلیم، پستی و بلندی های فراوان، وجود دو دریای وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی که اغلب شور هستند، باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها، در ایران شناسایی شوند. در مجموع از ۴۲ نوع تالاب های طبیعی مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح جهان، به جز تالاب های تندرا، بقیه در کشور ایران یافت می شوند. از جنگل های مانگرو و صخره های مرجانی گرفته تا دریاچه های کوهستانی و دشت های شور کویری همگی در این لیست قرار دارند. بیش از ۸۰ تالاب را در ایران می توان پیدا نمود. از این تعداد، ۲۴  مجموعه تالابی مختلف با مساحتی حدود ۱/۵ میلیون هکتار در فهرست کنوانسیون بین‌المللی رامسر ثبت شده است.

از طرفی ایران در مسیر دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان کره زمین قرار گرفته است. اهمیت تالاب های ایران به دلیل قرار گیری در مسیر دو کریدور اصلی مهاجرت پرندگان بسیار زیاد است. نام این تالاب های طبیعی را در پایین می خوانید:

۱- تالاب های آلا گل، آلماگل، آجی گل
۲- تالاب امیرکلایه
۳- مجموعه تالاب انزلی
۴- کولاب انتهای جنوبی هامون پوزک
۵- بندرکیاشهر و دهانه‏ سفیدرود
۶- دهانه رودهای گز و حرا
۷- دهانه‌ رود های شور، شیرین ومیناب
۸- آب بندان های فریدونکنار، ازباران و سرخ رود
۹- تالاب گاو خونی
۱۰- تالاب گمیشان
۱۱- تالاب های خلیج گواتر و حور باهو
۱۲- هامون صابری و هامون هیرمند
۱۳- خورخوران
۱۴- دریاچه قوپی
۱۵- تالاب قوریگل
۱۶- دریاچه ارومیه
۱۷- دریاچه پریشان و دشت ارژن
۱۸- شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان
۱۹- تالاب های نیریز و کمجان
۲۰- تالاب شادگان، خور الامیه و خور موسی
۲۱- جزیره شیدور
۲۲- تالاب های شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی

منبع: wetlands.doe.ir