در نزدیکی شهر یزد برج های خاموشی وجود دارد که از بزرگترین و مهم ترین آثار به جا مانده از گذشتگان ایران به شمار می رود. این دخمه ها که به برج های خاموش نیز مشهور هستند این روزها به عنوان جاذبه های گردشگری پذیرای عموم مسافران داخلی و خارجی هستند. در ساخت این برج ها قواعد و اصول جالبی مورد توجه قرار گرفته است و موقعیت قرار گیری اجساد زنان و مردان و کودکان نیز به طور مجزا تعیین شده بودند. در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت می خواهیم به شرح برج خاموشان یزد بپردازیم. با ما در سفر به این شهر دیدنی ایران همراه باشید.
مطالب مرتبط: قلعه مهرپادین در مهریز، بنایی از قرن هشتم که در حال ویرانیست مسجد جامع میبد در یزد، بنایی با شکوه از سده ی دوم هجری روستای سریزد با قدمتی از دوره سلجوقیان
قبل از آشنایی با دخمه زرتشتیان اول خوب است بدانید دخمه چیست. دخمه ها در واقع بناهایی از جنس خشت خام هستند که در دوران های قدیم کاربرد بسیار داشته اند. برای مثال از آن ها به عنوان مکانی برای انجام مراسم دینی و مذهبی بعد از فوت شخص استفاده می شده است. زرتشتیان هم از زمان های قدیم تا همین چند ده سال پیش، طبق سنت، امواتشان را بعد از انجام مراسم خاص با آداب مشخص، داخل این دخمه ها می گذاشتند. این دخمه ها یا به صورت طبیعی ساخته می شده اند و یا توسط انسان ها به دست ساخته می شده اند و همه ی آن ها در ارتفاع قرار داشته اند تا پرندگانی مثل کرکس راحت تر بتوانند به جنازه دسترسی داشته باشند. بعد از آن، استخوان های این افراد در داخل چاه گذاشته می شده است تا از آلودگی خاک جلوگیری شود.
دخمه ها فضاهایی بودند مدور که در بالای کوه های بلند ساخته می شدند و فرسنگ ها با روستاها و آبادی های اطراف فاصله داشتند. دیوار اطراف دخمه را از سنگ و سیمان می‌ساختند و یک درب کوچک آهنی برای ورود و خروج به آن در نظر می گرفتند. محیط دخمه حدود صد متر است و سطح داخلی آن از دیوار به طرف مرکز سراشیب بوده و در وسط دخمه، چاه عمیقی وجود داشت که به چهار چاه عمیق تر حفرشده در اطراف دخمه راه داشت. عمق چاه ها تا حدود یک متر با شن و ماسه پر شده است.
قسمت های مختلف دخمه های نیز به صورت زیر می باشند.
۱-جاده دخمه
۲- درب سنگی یا آهنی دادگاه
۳- کتیبه دخمه
۴- حلقه مردگان مرد
۵- حلقه مردگان زن
۶- حلقه مردگان کودک
۷- استودان یا سراده
پشینیان ایران یا همان پیروان دین زرتشت جهان را متشکل از چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا می دانستند و از همین رو آتش زدن مردگان و همینطور خاک کردن آن ها را سبب آلوده شدن خاک می دانستند. از همین رو آنان برای جلوگیری از آلوده شدن خاک، آتش و هوا اقدام به ساخت چنین برج هایی با ارتفاعات بالا کرده بودند. آنها پس از مرگ هر شخص، جسد او را به برج خاموشان یا دخمه برده، تا بدون آلوده کردن عناصر طبیعی، جسم او را به طبیعت بازگردانند. دخمه ها مطابق با اصول و قواعد جالب توجهی ساخته می شدند، مکان اجساد برای مردان، زنان و کودکان هریک در محل مشخصی تعیین شده بود، استودان‌ها در مرکز بنای مدور دخمه به دفن و ضدعفونی استخوان‌ها اختصاص یافته بود و اجساد مردگان خوراک کرکس‌ها و سایر پرندگان می‌شد. پس از آن در طی مراسم خاصی استخوان ها را در محل دفن می کنند که با این کار نه خاک و نه آتش آلوده نمی شدند.
وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به “استودان” معروف است و استخوان‌های به جای مانده از اجساد را داخل آن می‌ریختند.
محل قرار گیری برج خاموشان یزد در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی آن در حوالی منطقه صفائیه می باشد. این برج در ارتفاعات کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه قرار دارد که زمانی که شما به آن می رسید دو عمارت سنگی مدور برج مانند که فضای میان آن تهی است را مشاهده می کنید، این بنا به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است.
در این میان برجی به نام مانکجی هاتریا که قدیمی ترین و برج دیگری به نام گلستان هم که جدید تر است در این منطقه وجود دارد که مربوط به دوره ی قاجاریه می باشد. دخمه گلستان ۲۵ متر قطر دارد و ارتفاع دیوار آن از سطح تپه ۶ متر است. دخمه مانکجی نیز ۱۵متر قطر دارد.
به منظور ساخت دخمه های دست ساز معماران آن زمان از خشت خام و گج استفاده می کردند تا مواد آلوده به زمین نفوذ پیدا نکند. در ساختن دخمه اصولی همچون کوبیدن ۴ میخ بزرگ، ۳۶ میخ متوسط و ۲۶۰ میخ کوچک بر زمین رعایت می‌شد. صد نخ پنبه را یک ریسمان می‌کردند و سه بار آن ریسمان را دور تا دور دخمه به گرد این میخها می‌پیچاندند. در هنگام ساخت زمزمه ها و نیایش هایی را هم انجام می دادند و پس از آن دخمه را بر روی این مکان بنا می‌کردند.
سطح داخلی دخمه به صورت دایره ی گردی است که تمام آن با تخته سنگ های بزرگ فرش شده است و تقسیم بندی آن به صورت زیر است:
- نوار دایره ی انتهایی متصل به دیوار پیرامون دخمه که مخصوص مردهاست.
- نوار دایره ی میانی بعد از قسمت مردها که مخصوص زنهاست.
- نوار دایره ی داخلی بعد از زن ها که مخصوص کودکان است.
ساختمان هایی که در نزدیکی دخمه ها وجود دارند که محلی برای انجام مراسم دینی زرتشتیان بعد از فوت اشخاص نیز در نظر گرفته شده بود.
دخمه های دیگری در شهر تاریخی یزد وجود دارند که یکی از آنها در شهرستان تفت و روستای چم به نام دخمه چم است و دیگری دخمه فیروز آباد است که در شهرستان یزد قرار دارد و یک دخمه دیگری هم در اردکان یزد به همین نام نیز وجود دارد که می توانید از آنها در سفر به این شهر دیدنی ایران بازدید کنید.