باغ تخت شیراز کجا بود؟

باغ تخت شیراز  را بشناسیم

یکی از آثار تاریخی باشکوه ایرانی که در شیراز قرار دارد، باغ تخت ایرانی یا به عبارتی باغ قراجه ی شیراز است. این باغ نشان دهنده ی یکی از کهن ترین هنرهای ایرانی یعنی باغ آرایی است که به سختی در دوره های کنونی، تکرار آن ممکن باشد. این باغ زیبا که چشم اندازی عالی و متفاوت از شهر شیراز را برای ساکنان دیروز و توصیف کنندگان امروز پدید می آورد، یکی از جاذبه های سابق گردشگری شهر شیراز در ایام قدیم بوده است. در ادامه با ما در الی گشت همراه باشید تا به اتفاق هم مروری بر تاریخ باغ تخت شیراز و هم رزرو هتل در شیراز  را داشته باشیم.

باغ تخت قراچه یا باغ تخت شیراز؟

مطالب مرتبط:
مسجد جامع عتیق، قدیمی ترین مسجد شیراز
باغ شاپوری، نمونه ای از باغی با سبک اروپایی در شیراز

این باغ نمونه ای از با شکوه ترین باغ های ایرانی در قرن پنجم است که در شیراز و ایران، آوازه ای بس بلند دارد. این باغ با این که قرن ها از ساختش می گذرد، همانطور که استحکامش را حفظ کرده، شهرتش را نیز بر همان استواری قبل نیز حفظ کرده بوده است. این باغ در شمال شیراز در بنایی ۹ طبقه ای و در منطقه جعفر آباد، توسط اتابک قراچه در سال ۴۸۰ هجری قمری بنا شد و به خاطر اسم سازنده اش، باغ تخت قراچه در ابتدا نام گرفت. موقعیت ساخت این باغ طوری قرار گرفته بود که بهترین مکان برای بنای قلعه و دژی مستحکم بود اما به مرور این جانمایی نظامی به خاطر منظره دید و آب و هوایش، تبدبل به باغی خوش نشین برای تفریح و تفرج شد. در آثار پیش از دوره ی حکومت گورکانیان، باغ تخت شیرازی مشهور، درآثاری همچون عجایب المقدرو ابن عربشاه  و ظفرنامه شرف الدین علی یزدی از آن نام برده شده است. شرف الدین علی یزدی در کتاب خود در باب این باغ می نویسد که: در شهر شیراز، حوالی تخت قراچه، مرکز رایت نصرت آیت گشت. مستر تاورنیه، سفر نامه نویس و جهانگرد فرانسوی، در سفرش به شیراز در دوره صفوی از باغی یاد کرده است که بسیار سرسبز و مملو از درختان میوه و گل‌های فراوان است وعمارت زیبایی در آن به چشم می‌خورد و دریاچه‌ای در پایین آن، قرار گرفته است. او این باغ را باغ فردوس نامید، اما شواهد نشان می‌دهند او در به کار بردن  نام باغ دچار اشتباه شده و باغی را که او دیده همان باغ تخت شیراز مشهور یا همان، تخت قراچه است.

باغ تخت شیراز معروف، حتی منبع الهام تیمور در سفر معروفش به سمرقند نبز بود تا آن جا که به تقلید از این باغ مشهور و زیبا، دستور ساخت ۴ باغ در حوالی سمرقند را داد و حتی یکی از آن ها را باغ تخت قراچه نامید! فرصت الدوله شیرازی، نویسنده آثاری چون؛ شیرازنامه و آثار عجم از این باغ به توصیف این باغ در اوایل قرن ۱۴ هجری پرداخته است: از در آن که داخل می شوند بوستانی است، دو خیابان وسیع دارد که در حواشی آنها سروهای دلپسند و چنارهای بلند به قطار است. در ضمن آنها درختان گل و ریاحین بوده و در سایر باغ هر گونه اشجار با اثمارموجود است. وقتی وارد بنای باغ می شوید، در سمت شمال و جنوب حوض آن قرار دارد که در آن  باغچه هایی پر از نارنج و سرو است. این باغ دو عمارت کلاه فرنگی دارد که دارای ایوان های متعددی هستند و در سمت رو به قبله، هفت طبقه با کاشی های الوانی برپاست و در هر طبقه در دو سمت پله به قرینه ساخته اند و از طبقه ای به طبقه دیگر بالا می روند و از پله ای دیگر به پایین می آیند.  در میان پله ها از طبقه بالا تا پایین، آبشارهای عریضی قرار دارد که از بالا به پایین از آن آب می ریزد. شکل هر یک از طبقه ی حوض ها کشکولی است و میانشان فواره قرار دارد. در دو طرف تالار عمارت به قرینه، ارسی ها و گوشواره ها و ایوان های متعددی ساخته اند که در حالت بسیار زیبا و دلکشی که مخصوص هنر معماری ایرانی است، تزئین شده اند.

این تالار دو سمت دارد که روی دیگرش به طرف خلوت و فضایی است که آن هم به سمت باغ، افتاده است. پس از تخریب عمارت در قرن پنجم، از دوره آغاز حکومت محمد خان قاجار دوباره این باغ رونق گرفته و گسترده شد. در آن عمارت جدیدی ساختند که تخت قاجار نام گرفت. در دوره های بعدتر  تکمیل و مرمت باغ تخت شیرازی مشهور ادامه یافت و رونق بسیاری گرفت. از جمله که در دوره فتحعلی شاه قاجار و حکومت حسینعلی میرزا فرمانفرما در فارس و شیراز، بخشی از قلعه آن نیز، ترمیم شد. محمد شاه قاجار هم، این عمارت را بازسازی کرد و حوض های و حمام و محوطه و ساختمان هایی به آن اضافه کرد. در فارسنامه ناصری، درباره افول این باغ و بنای آن  اینگونه آمده است که: عمارت تخت از زیور جوانی عاری، روی به پیری گذاشته. فرصت الدوله هم در گزارشاتش از شیراز اینگونه نوشته است که: هزاران افسوس و دریغ که تمام آن بناها و سراها منهدم شده و در هم ریخته و رشته عمارتشان از هم گسیخته. متاسفانه این باغ همچون اعصار گذشته اش، در اوج باقی نماند و به مرور زمان و رفته رفته از شکوه و رونق آن کم شد و در هیاهوی آن سال ها، باغ تخت شیرازی مشهور،  به دست فراموشی سپرده شد. کم کم درختان باغ خشک شدند و شکوه عمارت کم و کمتر شد. عمارت تخریب شد و با خشک شدن دریاچه ای که در جوارش بود،  آبادانی و برکت از باغ روی گردان شد. تصاویری که از عصر حکومت خاندان پهلوی از این باغ  به جای مانده گواهی بر این امر است که این باغ از کجا به کجا رسید.

در این تصاویر، استخر آب کاملاً خشک شده و تغییرات چشمگیری در معماری ضلع شرقی عمارت دیده می‌شود. زمین های اطراف، خشک و بایر و لم یزرع شدند و فرسوده و نیمه ویران رها  شدند. دیگر حتی  اثری از درختان سرسبز مرکبات و میوه های دیگر نیست. از همین دوران که بنا رو به ویرانی و خرابی  گذاشت، نام آن از تخت قاجار به باغ تخت، تغییر یافت. این باغ در بین چهار راه باغ تخت و بولوار جمهوری قرار دارد و از ۷۰ سال پیش کنون به مرکز پیاده ی ارتش، تبدیل شده است. امروزه بخش کمی از این باغ در حال حاضر به همراه قسمت‌هایی از حمام باقی است و به سختی می‌توان بین آثار به جای مانده در زمان کنونی و پیشینه شکوهمند این باغ زیبای ایرانی که در توصیفات مختلف می خوانیم و روز منبع الهام تیمور برای ساختن باغ های سمرقند بوده است، ارتباطی برقرار نمود.