کاشان شهر تاریخی و خوش عطر و بوی ایران یکی از قطب های گردشگری اصلی کشور به شمار می رود و سالانه مسافران داخلی و خارجی بسیاری به منظور بازدید از مراسم گلاب گیری به این شهر سفر می کنند. این شهر پر از جاذبه های گردشگری است که در فاصله های بسیار کمی در کنار هم قرار گرفته اند از همین رو در طول یک روز می توانید بیشتر مناطق گردشگری آن را ببینید. در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت می خواهیم درباره بازار سنتی کاشان صحبت کنیم که به عنوان یکی از آثار ملی ایران در سال ۱۳۵۵ به ثبت رسیده است. در ادامه همراه با ما در سفر به کاشان باشید تا بیشتر درباره ی خصوصیات و تاریخچه ی بازار سنتی کاشان خدمتتان اطلاعاتی را بدهیم.
مطالب مرتبط: راهنمای کامل سفر به کویر ابوزید آباد در کاشان خانه صفا، اقامتگاه بومگردی با صفای کاشان مسجد جامع کاشان، بنایی تاریخی از دوره سلجوقیان حمام سلطان امیر احمد، حمامی تاریخی در کاشان
همانطور که در بالا نیز گفتیم بازار سنتی کاشان یکی از بناهای ارزشمند این شهر است که جزء یکی از آثار ملی ایران هم نیز بشمار می رود. این بازار از اواسط خیابان بابا افضل تا دروازه دولت نیز ادامه دارد و بناهای تاریخی متعددی را در خود جای داده است. این بناهای تاریخی که حتما نام آن ها به گوشتان خورده است نیز عبارت از مسجد میدان میر عماد، کاروانسرای میر پنج، زغالی ها، غفار پور، رباط، بروجردی ها، نراقی ها، تیمچه معروف امین الدوله، در بازار میانچال، تیمچه بخشی، تیمچه سید آقا، تیمچه صباغ، آب انبار بالا بازار، آب انبار درب زنجیر، حسینیه سوراخ ریسمان، مسجد کفش دوزها، مسجد بالا بازار و مسجد طمقاچی ها نیز می شود.
در هر کدام از قسمت های بازار سنتی کاشان نیز فعالیت های صنفی خاصی انجام می گیرد به طور مثال در قسمت هایی از آن افرادی به مسگری و رنگرزی و بخش هایی دیگر از بازار سنتی کاشان افرادی دیگری را مشاهده می کنید که مشغول کفش دوزی، بزاری و خیاطی هستند. لازم به ذکر است که در بازار سنتی کاشان می توانید بهترین و مرغوب ترین سوغاتی های کاشان نظیر انواع شیرینی و عرقیجات را تهیه کنید.
اگر بخواهیم تاریخچه ای از بازار سنتی کاشان بگوییم این بنای ارزشمند در زمان حکومت فتحلعی شاه قاجار نیز تاسیس شد و دلیل آن ثبات فوق العاده ای بود که در اوضاع سیاسی و صنایع ملی کشور وجود داشت. تمامی این موارد نیز سبب شده بودند که در این بازار کاروانسرا، تیمچه و بازارچه های متعددی ساخته شود. یکی از مهمترین بناهایی که در این بازار وجود دارد بازار نو مسگرها و فرخ خان امین الدوله غفاری بوده است، که به دلیل طراحی خوب و بی نظیری که داشته در کل ایران مثل و مانند نیز نداشته است. بیش از صد و بیست دکان کوچک و بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه از دروازه دولت یا میدان شهرداری کنونی تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان نیز ساخته شده است. در فاصله ی بین دکان ها هم چندین کاروانسرای وسیع در مقابل یکدیگر با چهارسوهای بلند و سقف دار نیز ساخته شده است، انتهای هر دکان به صحن کاروانسراها در و پنجره و نور گیر نیز دارند.
در سال ۱۲۸۸ زمانی فرخ خان فوت کرد بازار نو مسگرها رو به نابودی رفت و تا دوره ی پهلوی و ساخته شدن خیابان های شهری در کاشان سرتاسر بازار نو نیز خراب شد و آخرین آثار آن هم نیز ناپدید گشت.
پروفسور ادوارد براون درباره بازار مسگرها نیز گفته است:
“بازار مسگرهای کاشان با صدای دائمی چکش که روی مس می خورد، و کوره هایی که مس در آنها قرمز می شود یکی از نقاط تماشایی مشرق زمین است.”
بعد از بازار مسگرها مشهورترین بازاری که در بازار سنتی کاشان قرار داشت ضرابخانه ی کاشان است که در بخش بالایی بازار و در نزدیکی مسجد میدان نیز واقع شده است. یک جفت درب چوبی بزرگ که از جمله آثار تاریخی پیش از عهد صفویه به شمار می رود نیز در این بازار دیده می شود، یک بیت شعر بر روی درب چوبی بازار ضرابخانه نیز نوشته شده است که به ترتیب زیر است:
“برای نفع خلایق چو کرد بنیادش به سال هشتصد و هشتاد و هشت شد معمور”
تعداد زیادی از بازارهای موجود در بازار سنتی کاشان در حال حاضر از بین رفته اند و از جمله بازارچه های بزرگ و معروف قدیمی که عموماً به اصطلاح محلی ها به آنها گذر یا گذرگاه نیز گفته می شوند کم و بیش تعدادی از آن ها باقی مانده است که به ترتیب نیز نام آن ها گذر دروازه اصفهان، گذر سرپره، گذر پنجه شاه، گذر امامزاده حبیب بن موسی، گذر پای قپان می باشد. ولی گذرهای محمد صالح بیک و ترک آباد و دروازه فین و قاضی اسدا… که در مسیر خیابان فاضل نراقی و گذر محله کلهر در مسیر خیابان محتشم قرار داشتند نیز به طور کلی از بین رفته است. گذر چهارسو و آب انبار خان و گذر درب یلان هم غیر مسکونی و ویران شده است.
بازار سنتی کاشان در دوران صفویه نیز در اوج و رونق نیز بود به خصوص در زمان حکومت شاه عباس اول نیز جهانگردان زیادی به این بازار سر می زدند و خرید و فروش بسیاری در آن نیز انجام می شد، اما رفته رفته از اهمیت این بازار کاسته شد و بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده و در واقع هنر دست معماران دوره قاجار است. زمانی که به بازار سنتی کاشان رفتید به غیر از راسته ی مسگرها، زرگرها، کفاش ها و آب انبارهایی که در این بازار وجود دارد سعی کنید به سمت بازارچه های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرها هم بروید. هر یک از این بناها در دوره ی خاصی ساخته شده اند. میانچال نیز کانون اصلی بازار می باشد و بر خلاف الگوهای دیگر این بازار نیز شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب انبار و مسجد مدرسه است.
از دیگر جاذبه هایی که در بازار سنتی کاشان وجود دارد نیز کاروانسراهایی است که در آن ساخته شده و از بین آن ها کاروانسرای ذغالی ها، کاروانسرای نو و میرپنج از مهمترین و معروف ترین کاروانسراهای بازار سنتی کاشان می باشد. اهمیت این کاروانسراها از این جهت بود که تاجران بزرگی که برای خرید به این بازار می آمدند در آن ها اقامت می کردند و دلیل آن هم نیز نزدیک بودن آن ها به دروازه اصلی شهر نیز بوده است.
بازار سنتی کاشان در سال ۱۳۵۵ به عنوان یکی از آثاری تاریخی کشور به ثبت رسیده است.