بازار تهران در بافت قدیمی شهر و در خیابان ۱۵ خرداد قرار دارد که هنوز هم قلب تپنده اقتصاد تهران محسوب می‌شود. بازار تهران از نظر اقتصادی، تاریخی و فرهنگی مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی است و بازدیدکنندگان می‌توانند ساعت‌ها در سراها، تیمچه‌ها و بازارچه‌های مختلف آن به گشت و گذار بپردازند و از دیدن زیبایی‌های این بازار بزرگ لذت ببرند. در ادامه بازار تهران و بخش‌های مختلف آن را به طور کامل معرفی می‌کنیم.
قبل از این که به سراغ معرفی بازار تهران برویم بیایید ببینم بازار تهران کجاست؟ این بازار در بافت قدیم شهر و محله‌های بااصالت قرار دارد. بازار تهران از شمال به خیابان پامنار، از جنوب به خیابان مولوی، از غرب به خیابان سنگلج و از شرق به خیابان ۱۵ خرداد منتهی می‌شود. در نقشه زیر می‌توانید به طور کامل محل قرارگیری بازار تهران را مشاهده کنید:
تهران – ضلع جنوبی خیابان ۱۵ خرداد و حد فاصل آن با خیابان های مولوی، خیام و ۱۷ شهریور
نحوه دسترسی به بازار بزرگ تهران بستگی به وسلیه نقلیه شما دارد. بهترین وسیله برای رسیدن به این بازار مترو است زیرا بازار تهران در محدوده طرح ترافیک قرار دارد و حتی در روزهای تعطیل هم ترافیک سنگینی را تجربه می‌کند.
در صورتی که از سمت خیابان پانزده خرداد و خیابان خیام به طرف بازار تهران رفته باشید ایستگاه ۱۵خرداد بهترین گزینه برای دسترسی به بازار تهران است و بعد از پیاده شدن در این ایستگاه باید به طرف سبزه میدان حرکت کنید. اما اگر در خیابان مولوی یا خیابان مصطفی خمینی باشید بهترین ایستگاه برای پیاده شدن از مترو، ایستگاه میدان محمدیه است.
برای دسترسی به بازار تهران با ماشین شخصی باید مجوز ورود به طرح ترافیک داشته باشید سپس می‌توانید وارد خیابان خیام، مولوی، ۱۵خرداد یا مصطفی خمینی شوید و خودتان را به بازار برسانید. به علت ازدحام زیاد در این مسیرها و نبود پارکینگ باید ماشین خود را در کوچه پس‌کوچه‌های اطراف پارک کنید.
اگر بخواهید با تاکسی به بازار تهران بروید مقصد شما گلوبندک خواهد بود. شما می‌توانید از مناطق مختلف شهر مانند میدان فاطمی، میدان آزادی یا میدان انقلاب سوار تاکسی شوید و بعد از رسیدن به گلوبندک خودتان را به محدوده بازار برسانید.
در صورتی که سمت خیابان ۱۵ خرداد یا خیابان خیام باشید باید در ایستگاه گلوبندک از اتوبوس پیاده شوید. اگر سمت خیابان مولوی باشید باید در میدان محمدیه پیاده شوید و در صورتی که از سمت خیابان مصطفی خمینی به طرف بازار حرکت کرده باشید باید در چهارراه مولوی پیاده شده و خودتان را به بازار برسانید.
ساعات کاری بازار تهران در روزهای شنبه تا چهارشنبه ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۷عصر است. در روزهای پنجشنبه ساعات کاری بازار به ۸:۳۰ صبح تا ۱۴ ظهر تغییر می‌کند. البته مغازه‌های بخش خارجی بازار در روزهای شنبه تا چهارشنبه تا ساعت ۸ شب و در روزهای پنجشنبه تا ساعت ۵ عصر مشغول به کار هستند. همچنین این بازار در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی بسته است.
آشنایی با ۱۳ خانه تاریخی و دیدنی در شهر تهران در مجله گردشگری الی گشت
درباره تاریخچه بازار تهران و زمان دقیق ساخت این بازار اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. برخی‌ها بازار فعلی تهران را اثری به جا مانده از دوران قاجار، به خصوص دوره ناصرالدین‌شاه می‌دانند و برخی دیگر معتقدند این اثر از دوران صفوی و زمان شاه طهماسب صفوی بر جای مانده است. یک نجیب‌زاده و جهانگرد انگلیسی به نام توماس هربرت که در سال ۱۱۰۸ یعنی همزمان با دوران صفوی از این بازار بازدید کرده بود در نوشته‌هایش بازار تهران را بدون سقف توصیف کرده است.
در دوران صفوی و در زمان پادشاهی شاه طهماسب تهران یک شهر کوچک و ییلاقی در نزدیکی شهر معروف ری بود. شاه طهماسب برای زیارت حضرت عبدالعظیم زیاد به شهر ری می‌رفت. در همین رفت و آمدها او به تهران علاقه‌مند شد و دستور داد حصاری در طراف این شهر با ۴ دروازه کشیده شود. برای ساخت این حصار که بعدها به حصار طهماسبی معروف شد از دو منطقه تهران که امروزه با نام‌های چاله میدان و چاله حصار شناخته می‌شوند خاک جمع‌آوری شد.
همچنین یک قلعه حکومتی نزدیک به حصار طهماسبی وجود داشت که یک خندق بین شهر و قلعه فاصله انداخته بود. با گذشتن زمان در اطراف این خندق دست‌فروشان، دکه‌ها و حجره‌ها شروع به فروش کالا کردند و این محل به بازار خندق معروف شد. بازار خندق در دوره صفویه و زندیه با همین نام به کار خود ادامه داد و مورد توجه پادشاهان قرار گرفت. بسیاری از پژوهشگران به علت نزدیک بودن بازار تهران به حصار طهماسبی هسته اولیه بازار را مربوط به دوره صفویه می‌دانند.
در دوره قاجار بازار تهران گسترش پیدا کرد و بخش‌های زیادی به آن اضافه شد. آغامحمدخان بعد از انتخاب تهران به عنوان پایتخت، قسمت‌های مختلف بازار مانند دالان‌ها، حجره‌ها و کاروانسراها را بازسازی کرد. بعد از او و در زمان فتحعلی شاه مسجد جامع بازار، چهار سوق بزرگ و کوچک و بازار مروی و چهل تن ساخته شدند.
در زمان محمدشاه قاجار بازار بین‌الحرمین ساخته شد و در دوره ناصرالدین‌شاه ورودی اصلی بازار یعنی بازار بزرگ به بخشی از این مجموعه اضافه شد. همچنین ناصرالدین‌شاه قاجار ورودی‌های دیگر بازار را سازماندهی کرد و دستور ساخت بازارچه مروی و تیمچه صدراعظم را داد. بازارچه معیر، بازارچه قوام‌الدوله، بازارچه نایب‌السلطنه و بازار کربلایی عباس‌علی کمرگچی هم بخش‌های دیگری بودند که در زمان قاجار به بازار تهران اضافه شدند.
معماری بازار تهران هم مشابه سایر بازارهای سنتی ایران است که در آن راهروهای متعدد و باریک، طاق‌های ضربی و گنبد دیده می‌شود. بازار تهران با مساحت حدودا ۱۰۰هکتاری خود سبک معماری مشخصی ندارد و در دوره‌های مختلف دچار آسیب شده است.
این بازار به تدریج گسترش پیدا کرد و راسته‌هایی به آن اضافه شدند که با یکدیگر در رقابت بودند. همچنین در دوره قاجار گرمای هوا باعث شد بخش‌هایی از بازار مسقف شوند و سپس فضاهای مانند قهوه‌خانه، مسجد، حمام، حسینیه، زورخانه و سقاخانه در آن به وجود آمدند.
در تقاطع دو راسته مهم بازار، چهار سوق قرار دارد. چهار سوق فضای هشت ضلعی شامل گنبد مدور کوتاه با گچ‌کاری‌های بسیار زیباست که در سال ۱۲۲۲ ساخته شده است. محور شمالی چهارسوق به خیابان ۱۵خرداد، محور جنوبی آن به خیابان مولوی، محور شرقی آن به خیابان خیام و محور غربی چهار سوق هم به خیابان مصطفی خمینی منتهی می‌شود.
در حال حاضر قدیمی‌ترین بخش‌های بازار تهران شامل بازار امیر، چهار سوق بزرگ، قسمت‌هایی مربوط به مسجد جامع و سردر سبزه میدان هستند. همچنین دیگر بخش‌های قدیمی این بازار یعنی گنبدها و طاق‌های آن با روزنه‌هایی که نور را به سمت داخل هدایت کرده و باعث گردش هوا می‌شوند هنوز هم در زیباترین شکل خودنمایی می‌کنند.
اگر بخواهیم به طور خلاصه به معرفی بخش های مختلف بـازار بزرگ تهـران بپردازیم باید به دسته‌بندی‌های زیر اشاره کنیم:
- سرای ابوتراب، سرای اسلامی، سرای امیرکبیر، سرای بوعلی، سرای تهرانچی، سرای جواهریان، سرای دالان‌دراز، سرای دلگشا، سرای شیخ جعفر، سرای قدیانی، سرای کرباسی، سرای گلشن‌شکن، سرای مصباح، سرای مهدی‌زاده، سرای میرزا اسماعیل، سرای نو قزوینی‌ها، سرای وزیری و سرای یزدی‌ها
- تیمچه حاجی ابوتراب، تیمچه باوفا، تیمچه فرد، تیمچه حاجب‌الدوله، تیمچه توجه، تیمچه ملاعلی کنی
- مهم‌ترین پاساژها شامل پاساژ احمدی، پاساژ آزادی، پاساژ اسلامیه، پاساژ ایران‌یراق، پاساژ جعفری، پاساژ دربنده، پاساژ شمس، پاساژ صدقیانی، پاساژ کاووسی، پاساژ مهتاش، پاساژ وحدت و پاساژ مهدی است.
- از مهم‌ترین بازارچه‌ها می‌توان به بازارچه امیر، بین‌الحرمین، خلیج فارس، دروازه نو، زرگرها، عباس‌آباد، کیلوئی‌ها، مسجد جامع، مسگرها و بازارچه نجارها اشاره کرد.
دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی بازار تهران عبارتند از:
- سبزه میدان ساخته شده در دوره صفویه
- تیمچه مهدیه با تزئینات فوق‌العاده زیبا
- مسجد جامع تهران ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران
- مسجد امام یا مسجد سلطانی به جا مانده از دوران قاجار
- خانه تاریخی ملک حاج حسین متعلق به آقا ملک از تجار ثروتمند مشهد
- تیمچه حاجب‌الدوله ساخته شده در دوران ناصرالدین‌شاه
- امامزاده زید
- آرامگاه لطفعی خان زند در محدوده امامزاده زید
- سرای امیر ساخته شده در بین سال‌های ۶۸-۱۲۶۷ هجری قمری
- چهار سوق بازار ساخته شده در سال ۱۲۲۲ قمری
- کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس ساخته شده در دوران حکم‌فرمانی کریم خان زند
- امامزاده سید اسماعیل متعلق به قرن ۹ هجری قمری
- خانه موزه شهید چمران
- بقعه امامزاده سیدولی
در این مقاله اطلاعات کاملی درباره بـازار تهـران، نحوه دسترسی به آن و تاریخچه بـازار ارائه دادیم و بخش‌های مختلف بـازار را معرفی کردیم. همانطور که گفته شد بازار تهران هنوز هم یکی از اصلی‌ترین مراکز اقتصادی شهر تهران و یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود و هر ساله افراد زیادی با هدف خرید یا بازدید به این مجموعه بزرگ سر می‌زنند.