ارگ قورتان در اصفهان یکی از زیباترین بناهای تاریخی ایران و دومین ارگ خشتی عظیم در کشورمان بعد از ارگ به کرمان محسوب می‌شود. شاید ندانید که در گذشته برای محافظت از مردم و شهرها و خانه‌ها را به گونه‌ای متراکم و تودرتو می‌ساختند که اصطلاحاً به آن‌ها ارگ گفته می‌شد. ارگ‌ها را به طور معمول در مناطقی بنا می‌کردند که حفاظت طبیعی مانند کوهستان و جنگل در آن منطقه وجود نداشت. ارگ قورتان نیز با نام اصلی قلعه قورتان یکی از مناطق زیبای مسکونی و تاریخی در استان اصفهان به‌حساب می‌آید. ما در ادامه قصد داریم تا سفری به این ارگ داشته و آن را با یکدیگر از نزدیک مشاهده کنیم.
ارگ قورتان در اصفهان و بهترین مسیر دسترسی
ارگ قورتان در اصفهان شهرستان ورزنه، ۱۰ کیلومتری این شهر به سمت اصفهان قرار گرفته است. این مجموعه و ارگ از دیدنی‌های ورزنه محسوب می‌شود و در نزدیکی روستایی به همین نام واقع شده است. شاید ندانید که فاصله قورتان تا اصفهان فقط ۹۰ کیلومتر است و ارگ تاریخی و هزار‌ساله این منطقه نیز دقیقاً در ۴۵ کیلومتری از شمال غرب تالار گاوخونی و در مسیر دسترسی جاده اصفهان به سمت ورزنه قرار گرفته است.
برای رسیدن به این قلعه شما ابتدا باید از شهر ورزنه به جاده اصفهان بروید. این جاده را ادامه داده و به چهارراه سهران برسید. بعد از آن مسیر سمت راست چهارراه را ادامه بدهید و با طی کردن مسافتی ۳ کیلومتری و گذشتن از زاینده رود، قلعه قورتان در مقابل شما قرار دارد.
رزرو بهترین هتل‌ها و اقامتگاه‌های اصفهان در سایت الی گشت
ملاقاتی از جنس تاریخ با قلعه قورتان
جالب است که بدانید ارگ قورتان یک مجموعه کاملاً تاریخی یا یک شهر کاملاً تاریخی است که در روستایی با همین نام و در مرکز دهستان گاوخونی واقع شده است. این ارگ خشتی و گلی یک مجموعه کامل از بناهای تاریخی مستقل هم به‌حساب می‌آید. این ارگ یک حمام، سه مسجد، دو قلعه خان‌نشین و یک بازار هم دارد.
در کنار تمام این موارد اهالی ارگ کاربری‌های دیگری هم مانند آسیاب و کاروان‌سرا هم داشتند که به‌مرورزمان کاملاً از بین رفته است. ارگ قورتان را در دسته محدود قلعه‌های گلی و خشتی قرار دادند که هنوز هم در آن سکونت وجود دارد و در فهرست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است.
تاریخچه ارگ قورتان اصفهان
قدمت روستای تاریخی قورتان متعلق به دوران حاکمیت بهرام پنجم ساسانی و قرن چهارم بوده است. البته باتوجه‌به کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده و کشف ظروف سفالی که متعلق به دوره هخامنشیان است سکونت در این محدوده قدمتی چندهزارساله دارد. ارگ بزرگ قورتان نیز متعلق به دوران حاکمیت دیلمیان و قرن چهارم هجری است. برخی معتقدند که این قلعه کاربردی کاملاً نظامی داشته و در زمان جنگ بیش از ۵۰ هزار خانوار را به‌خوبی در خود جای می‌داده است.
ارگ عظیم قورتان در سال ۱۳۳۵ شمسی به‌عنوان یک مکان مسکونی دسته‌بندی شد. فشارهای مداوم حکومت عدم مالکیت شخصی بر زمین‌های موجود و عدم توانمندی و استطاعت مالی برای ساخت‌وساز خانه در اماکن خارج از محدوده ارگ، همگی در کنار هم سبب شد تا مردم ساکن در ارگ برای مدت طولانی در آن باقی بمانند.
بعد از اینکه مردم در خانه‌های جدید مستقر شدند، خانه‌های قدیمی که در داخل ارگ قرار داشت برای انبار و نگهداری دام مورداستفاده قرار گرفتند. همچنین استفاده از قلعه به‌عنوان انبار علوفه و همین‌طور باهدف استفاده کشاورزی موجب شد که بافت قدیم آن به‌سرعت تخریب شود. البته در حال حاضر تقریباً ۱۰ خانوار در آن سکونت دارند و این قسمت از قلعه نسبت به قسمت قدیم آن سالم‌تر باقی مانده است.
معماری منحصر به فرد قلعه قورتان
شاید ندانید که وسعت این قلعه تقریباً چیزی در حدود ۵ هکتار است و مصالح آن کاملاً مطابق با آب‌وهوای کویری بوده و از خشت و گل است. این قلعه یک حصار کنگره‌ای دارد که آن را با مصالح خشت خام بنا کردند. البته ناگفته نماند که استحکام و عظمت این قلعه و حصارهای آن مثال‌زدنی است. ارتفاع حصارهای قلعه از سطح زمین تا کنگره ۹ متر بوده و ارتفاع برج‌های آن نیز از زمین تا کنگره ۱۲ متر برآورد شده است.
باروی شمالی این ارگ ۲۵۰ متر و باروی شرقی آن نیز ۱۸۰ متر طول دارند. برج های دیده بانی در این ارگ ۱۴ عدد است. متاسفانه یکی از این برج ها و قسمتی از حصار ارگ به دلیل طغیان و انحراف مسیر آب زاینده رود کاملاً تخریب شده است. همچنین جالب است بدانید که ضخامت دیوار در این قلعه بین ۳ تا ۴ متر متغیر است.
قسمت های گوناگون ارگ قورتان در اصفهان
این ارگ مانند سایر ارگ‌های دیگر از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده که ما در ادامه آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.
· مسجد در ارگ قورتان
همان‌طور که گفتیم ارگ قورتان شامل مسجدهای متعددی است که در سرتاسر این ارگ قرار گرفته‌اند. مسجد اهله اولین مسجد شبستان دار در این ارگ است که معماری آن با معماری سایر قسمت‌ها در ارگ متفاوت است. قسمتی که این مسجد در آن واقع شده بسیار دیدنی و منحصربه‌فرد است.
دومین مسجد، مسجد بالا نام دارد که در زمان ابتدایی ورود اسلام آن را بنا کردند. این مسجد را فقط می‌توان از روی محراب آن تشخیص داد. این مسجد دو محراب داشت که یکی قدیمی‌تر و یکی جدیدتر است.
همچنین مسجد ابراهیم مسجد سوم این ارگ است که در سال ۱۰۸۴ قمری و درست در دوره شاه سلیمان صفوی ساخته شده. این مسجد در قسمت شمال شرق ارگ و در فاصله اندکی از حمام قرار دارد.
· بازار در ارگ قورتان در اصفهان
همان‌طور که گفتیم یکی دیگر از قسمت‌های این ارگ بازار آن است که از دو قسمت تشکیل شده. قسمت اول متعلق به نجاران و حجره‌های آن‌ها و البته کاروان‌سرا بوده است. قسمت دوم نیز متعلق به سایر کسبه بوده که در حال حاضر از آن‌ها جز ویرانه‌ای باقی نمانده است.
· حمام در ارگ قورتان
حمامی که در این ارگ قرار گرفته است در ضلع غربی آن است و به‌صورت خزینه‌ای بوده. آب را به‌وسیله هیزم گرم می‌کردند و متأسفانه هیزم را از مسافتی طولانی به حمام می‌آوردند. در سال ۱۳۵۷ و پس از آن حمام مرمت شد و در حال حاضر مردم ساکن ارگ از آن استفاده می‌کنند.
· کبوتر خانه در ارگ قورتان
کبوترخانه این ارگ نیز دقیقاً در دل شمال غرب واقع شده. در نمای بیرون ۱۲ سیلوی هلالی شکل وجود دارد که هر کدام از آن‌ها یکی از پایه‌های اصلی این بنا هستند. قطر سیلو ها هر کدام ۱۲ متر و ارتفاع آن‌ها ۱۵ متر است.
· آراگاه در ارگ قورتان
شاید ندانید که دقیقاً در این ارگ ۴ آسیا وجود دارد که در زبان محلی مردم منطقه به آن آراگاه گفته ممی‌شود این آسیا ها به طور معمول از سنگ ساخته شده و حیوانات آن‌ها را به حرکت درمی‌آورده‌اند.
· نخلدان در ارگ قورتان
در وسط این ارگ یک بنا با ارتفاع ۶ متر وجود دارد که به آن نخلدان گفته می‌شود. این بنا گچ‌بری‌های بسیار زیبایی دارد و متعلق به دوران صفویه است. بنایی که درگذشته محلی برای نگهداری از نخل عزاداری امام حسین علیه‌السلام بوده است.
· اقامتگاه در قلعه قورت
در این منطقه اقامتگاه بوم‌گردی به نام بالابان وجود دارد که در میان ارگ قرار گرفته و خاطره‌ای بی‌نظیر از اقامت در خود را برای گردشگران و مسافران رقم می‌زند. بعد از بازسازی و مرمت ارگ در سال ۱۳۹۸ یکی از خانه‌های قدیمی آن را به اقامتگاه تبدیل کردند. این خانه ظرفیت پذیرش ۴۰ مهمان و مسافر را دارد و با حال و هوای سنتی خود از امکانات منحصر به فردی برخوردار است. سرویس بهداشتی، پارکینگ غیرمسقف، سیستم گرمایشی و راهنمای محلی از جمله امکانات این قلعه به‌حساب می‌آیند.
دیدنی های نزدیک به قلعه قورتان در اصفهان
در این منطقه نیز دیدنی‌ها و جاذبه‌های گردشگری متنوعی وجود دارد که اگر به آن سفر کردید بازدید از آن‌ها را نباید فراموش کنید.
· تالاب گاوخونی
این تالاب در ۳۰ کیلومتری ورزنه قرار گرفته و وسعتی برابر با ۴۷۰ کیلومترمربع دارد. تالابی که نقشی اساسی در اکوسیستم منطقه داشته و زیستگاهی جانوری برای انواع و اقسام حیوانات، حشرات و جانوران محسوب می‌شود.
· کویر زیبای ورزنه
این کویر هم در ۱۰۰ کیلومتری از شرق اصفهان و شهرستان ورزنه واقع شده که یکی از زیباترین کویرهای مرکزی کشور ما ایران است. این کویر در شرق اصفهان است و ۵۳۰ کیلومتر تا تهران فاصله دارد. همچنین در این کویر سایت تفریحی واحه با انواع و اقسام تفریحات قرار گرفته که اقامتی بی‌نظیر را برای گردشگران و مسافران رقم می زند.
ارگ قورتان و سفری با دالان تاریخ
با هم سفری به قلعه قورتان ورزنه در اصفهان داشتیم. این ارگ عظیم را در سفر به این منطقه ملاقات کنید و شکوه و عظمتش را از نزدیک لمس کنید. بنای تاریخی و باشکوه که متأسفانه چندان سرپا نیست و مورد حمایت قرار نگرفته است. اما هنوز هم با تمامی خرابی‌ها و کاستی‌ها، شکوه و عظمت خود را حفظ کرده و موجبات شگفتی همگان را فراهم می‌کند.
مطالب مرتبط: دریاچه نمک خور، آینه ای از آسمان در دل کویر اصفهان آبشار پونه زار، تکه ای از بهشت گمشده در اصفهان معرفی ۱۵ مورد از خانه های تاریخی اصفهان سی و سه پل، نمادی تاریخی و ارزشمند در اصفهان