از جمله جاذبه‌های گردشگری دیدنی کشور عزیزمان ایران که باعث شهرت و آوازه‌ی آن در دنیا شده مکان‌های تاریخی‌اش هستند. از آنجایی که ایران از تاریخ و فرهنگی غنی برخوردار است بسیاری از شهرهای کشور همچون یزد همچنان بافت تاریخی خود را حفظ کرده‌اند. در این مقاله از الی گشت قصد داریم شما را با یکی از این جاذبه‌های دیدنی این شهر آشنا کنیم.
میدان امیر چخماق یا امیر چقماق از دیدنی‌ترین جاذبه های گردشگری شهر یزد به حساب می‌رود و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این میدان از بخش‌های مختلفی از جمله بازار، تکیه، مسجد و آب‌انبار تشکیل شده.
همچنین کاروانسرای شعبان در ضلع شمالی میدان و حمام و کاروانسرای بافتی‌ها در غرب تکیه امیر چخماق از دیگر جاذبه‌های این مجموعه هستند. در مقابل تکیه هم حوض بزرگی با فواره و چند مجسمه مشاهده خواهید کرد که به نقش و اهمیت آب و فرهنگ سقایی اشاره دارد.
این میدان که یزدی‌ها به آن میرچخماق هم می‌گویند و به نوعی نماد شهر یزد است به عنوان یکی از میدان‌های اصلی شهر برای برگزاری برنامه‌ها و گردهمایی‌های مختلف استفاده می‌شود. از پرطرف‌دارترین برنامه‌های مذهبی این میدان که گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند، مراسم نخل‌گردانی در ماه محرم است که هر سال در این محل باشکوه تمام برگزار می‌شود.
درباره تاریخچه مجموعه میدان امیر چخماق یزد باید گفت قدمت ساخت این میدان به دوران حکومت تیموری در قرن نهم هجری قمری برمی‌گردد. در واقع این میدان به دستور حاکم یزد، امیر حلال‌الدین چخماق و با هم‌فکری همسرش فاطمه خاتون بنا شد. از علت‌های ساخت میدان رونق بیشتر شهر یزد و آبادسازی آن بود.
در مورد ترتیب ساخت بناها باید بدانید که ابتدا مسجد جامع نو در محلی خارج از شهر یزد یعنی ده یا دهوک سفلی بنا شد و بعدتر با گسترش شهر، تبدیل به مرکز یزد شد. بعد از ساخت مسجد، بخش‌های دیگری از جمله حمام عمومی، کاروانسرا، تکیه و آب‌انبارها ساخته شدند و مجموعه میدان امیر چخماق کامل شد.
خوب است بدانید میدان امیر چخماق در دوران صفوی و قاجار با همین نام باقی ماند اما در هر کدام از دوره‌های مختلف تاریخ تغییرات کوچک و بزرگی بر آن اعمال شد. به عنوان مثال شاه عباس این میدان را بازسازی و مرمت کرده و دستور ساخت چهارسوق روی کاروانسرا را داد.
همچنین در قرن ۱۳ هجری قمری، میدان و سردر بازار به حسینیه تبدیل شد. اگرچه در آن زمان حسینیه کاربرد فعلی را نداشت. در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار، فردی به نام حاجی حسین عطار، مسجد جامع را مرمت و بخش جدیدی به شبستان مسجد اضافه کرد.
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
میدان امیر چخماق یزد در اوایل دوران حکومت پهلوی کاربری عجیبی پیدا کرد. این بنا در آن هنگام به محلی برای دفن مردگان و آرامگاه تبدیل شده بود که حکومت پهلوی جلوی این روند را گرفت. حکومت پهلوی با تخریب قبرها، میدان امیرچخماق را تبدیل به همان میدان پرجنب‌وجوش همیشگی کرد.
میدان امیرچخماق در دوران رضاشاه تغییرات زیادی کرد. بخشی از این تغییرات به دلیل خیابان‌کشی‌های یزد بود که منجر به تخریب بعضی از دیواره‌های میدان شد. در این دوران، میدان کوچک‌تر تعریف شد، مسجد و میدان مقابل حسینیه ادغام شدند و در نهایت این مجموعه تبدیل به بنایی شد که در حال حاضر شاهد آن هستیم.
در حال حاضر از میان جداره‌های مجموعه امیر چخماق، فقط جداره جنوب شرقی باقی مانده که بدنه اصلی تکیه به حساب می‌رود.
اما شاید بخواهید بدانید چرا میدان امیر چخماق به این نام خوانده می‌شود و امیر چخماق چه کسی بوده است. در جواب این سؤال باید گفت امیر جلال‌الدین چقماق شامی (امیرچخماق) یکی از سرداران پادشاه بزرگ دوره تیموریان، شاهرخ تیموری بوده که در سال ۸۳۶ هجری قمری توسط شاهرخ تیموری به عنوان حاکم یزد انتخاب شده.
امیرچخماق با الگوبرداری از شیوه پادشاهی شاهرخ و با کمک همسرش فاطمه خاتون یا ستی فاطمه، زمان زیادی را صرف عمران و آبادانی شهر یزد کرد. به دلیل فعالیت‌هایی که او در راستای سازندگی و عمران شهر یزد انجام داد، شهرت دارد.
از جمله فعالیت‌های عمرانی امیرچخماق می‌توان به ساخت گرمابه‌‌ای در روبروی مسجد جامع کبیر یزد، ساخت منبر آجری در مسجد جامع و تکمیل کاشی‌کاری ستون‌های آن، احیای آب محله دهوک از طریق حفر چاه و بازسازی و احیای باغ لارستان اشاره کرد.
ولی بی‌شک مهم‌ترین دستاورد عمرانی او ساخت مسجد جامع نو، دو آب‌انبار و یک تکیه است که در حال حاضر با عنوان مجموعه میدان امیرچخماق یزد شناخته می‌شود.
میدان امیر چخماق یزد همچون بسیاری از میدان‌های تاریخی دیگر کشورمان دارای بخش‌های مختلف و جاذبه‌های فراوانی است که اگر قصد بازدید از آن را دارید خوب است کمی درباره‌شان بدانید.
هرکدام از این بخش‌ها به نوعی اتمسفر این میدان تاریخی را شکل داده‌اند و به خوبی در کنار هم چیده شده‌اند تا این میدان چیزی کم از میدان‌های اصیل دنیا نداشته باشد. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا شما را با این بخش‌ها و دیدنی‌ها آشنا کنیم.
تکیه امیر چخماق از دیدنی‌ترین جاذبه‌های مجموعه امیر چخماق یزد است که در شرق میدان واقع شده و در سال ۱۳۳۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این تکیه، جایی با غرفه‌های مختلف است که برای برگزاری مراسم‌های مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در دوران پهلوی به دلیل عملیات عمرانی و خیابان‌کشی در این ناحیه، بخشی از جداره‌های بازار تخریب شد و تنها جداره اصلی باقی‌مانده از آن دوران، مربوط به تکیه امیرچخماق است. این جداره، جداره‌ای ۳ طبقه با غرفه‌های آجری است که به صورت پلکانی روی هم قرار گرفته‌اند.
بخش میانی غرفه‌ها، ارتفاع بیشتری نسبت به غرفه‌های طرفین داشته و تزیینات و کاشی‌کاری‌های زیبایی دارد. این غرفه با نام شاه‌نشین شناخته می‌شود و جایگاهی برای بزرگان بوده تا از آنجا به تماشای مراسم تعزیه در میدان بنشینند. غرفه‌های طرفین هم مخصوص بانوان و افراد عادی بوده است.
مناره‌های تکیه امیر چخماق بالاتر از بخش شاه‌نشین سر به فلک کشیده‌اند و نوای دل‌انگیز اذان هرروز از بالای آنها همگان را مسحور می‌کند. در بخش شاه‌نشین کتیبه‌ای قدیمی قرار دارد که متعلق به سال ۱۲۲۱ هجری شمسی است و قدمتی ۱۸۰ ساله دارد.
این بنا سردر ورودی بازار حاج قنبر است و درست در کنار مسجد جامع قرار گرفته. علاوه بر این، یکی از غرفه‌های تکیه به آب‌انبار مجموعه هم دسترسی دارد.
از جمله دیدنی‌های میدان امیر چخماق بازار حاجی قنبر است. بازار قدیمی یزد در دوران پهلوی به دلیل خیابان‌کشی‌های یزد، به دو قسمت تقسیم شد و حتی بخشی از بازار با این عملیات تخریب شد و از بین رفت.
در حال حاضر بخش شمالی بازار که به قیصریه معروف است، نسبت به بخش‌های دیگر، رونق بیشتری دارد. کالاهایی که در بازار قدیمی میدان امیر چخماق به فروش می‌رسد شامل انواع پارچه، شیرینی‌های سنتی یزد، طلا، فرش و موارد دیگر می‌شود.
بازار حاجی قنبر، قدیمی‌ترین بخش از بازار سرپوشیده یزد است. علت این نام‌گذاری، ساخت این بنا توسط نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی، حاکم یزد در قرن نهم هجری است. قدمت ۵۰۰ساله بازار حاجی قنبر، معماری و کاشی‌کاری‌های زیبا، آن را به یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های این مجموعه تبدیل کرده.
مسجد امیر چخماق که با نام مسجد دهوک و مسجد جامع نو هم شناخته می‌شود از جاذبه‌های اصلی مجموعه میدان امیر چخماق است که به دلیل تزییناتی همچون کاشی‌کاری معرق و طاق‌های مقرنس، از نظر زیبایی، وسعت و اهمیت، بعد از مسجد جامع یزد قرار دارد.
این مسجد که در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، به همت امیر چخماق در مدت دو سال احداث شده و کار ساخت آن در سال ۸۴۱ پایان یافته است. این مسجد دو ورودی دارد که شامل ورودی شرقی (کوچه مسجد) و شمالی (میدان) می‌شود.
در کریاس (ساختمان جلوی در ورودی) مسجد، سنگی به خط نسخ حاوی متن یک وقف‌نامه نصب شده و در دو طرف راهروی شمالی منتهی به صحن مسجد، شبکه‌های ظریفی از کاشی معرق در پنجره‌ها دیده می‌شود.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با الی گشت.
مسجد امیر چخماق دارای شبستان تابستانی و زمستانی است که بادگیرهای زیبای موجود در شبستان تابستانی آن باعث خنک‌شدن هوا در روزهای گرم تابستان می‌شوند. شبستان زمستانی مزین به سنگ مرمر است که در روزهای سرد زمستان بر اثر انعکاس نور خورشید، فضای آن را گرم‌تر می‌کند.
روی کمربند گنبد این مسجد در میدان امیر چخماق عبارت «السلطان ضل الله» به خط کوفی بنایی نقش بسته و در دو طرف صفه آن می‌توان دو گل کتیبه‌دار به خط کوفی را مشاهده کرد که یکی مزین به عبارت «ولی الله التوفیق» و دیگری عبارتی عربی است که تابه‌حال کسی موفق به خواندن آن نشده.
یکی دیگر از کتیبه‌های مسجد را می‌توان در سردر شرقی دید که به خط ثلث و با کاشی معرق نقش شده. گنبد ترک‌دار مسجد هم تزیین و کتیبه دارد و علاوه بر کاشی‌کاری سبزرنگ، اطراف آن کتیبه‌ای به خط کوفی قرار دارد.
مسجد امیر چخماق مناره ندارد. طبق یک روایت، مساجدی که بانی آن بانوان بودند، مناره نداشته و طبق روایتی دیگر، برای اتحاد شیعه و سنی بوده است. چرا که مساجد شیعی دارای دو مناره و مساجد سنی دارای یک مناره بودند و در نتیجه آن را بدون مناره ساخته‌اند تا پیروان هر دو مذهب از آن استفاده کنند.
ستی فاطمه یا بی بی فاطمه خاتون، همسر امیر جلال‌الدین چخماق شامی و از زنان بزرگوار روزگارش بود که به احسان و پاکدامنی شهرت داشت. او و همسرش، بناهای عام‌المنفعه زیادی ساختند که از آن جمله می‌توان به مسجد جامع امیر چخماق، گرمابه، خانقاه، رباط، کاروانسرا، حفر چندین حلقه چاه و غیره اشاره کرد.
محل آرامگاه را هم خود او ساخت که بعد از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد. این آرامگاه در کوچه‌ای در ضلع شمالی میدان امیر چخماق قرار گرفته و از اتاقی گنبددار و مزین به کاشی‌های سبزرنگ تشکیل شده. پوشش داخلی این فضا از گچ است و کاشی‌کاری‌های معرقی در مقرنس‌های آن به کار رفته است.
خوب است بدانید نخل به تابوت چوبی بزرگی گفته می‌شود که به شکل نمادین در یکی از مراسم سوگواری محرم به اسم مراسم نخل‌گردانی استفاده می‌شود. یکی از نمونه‌های دیدنی این نخل‌ها موسوم به نخل حیدری‌ها در میدان امیر چخماق قرار دارد.
قدمت این نخل به سال ۱۲۲۹ هجری قمری (۱۱۹۳ هجری شمسی) در دوران صفوی برمی‌گردد. به همین خاطر برخی آن را قدیمی‌ترین نخل یزد می‌دانند.
این نخل چوبی عظیم با ارتفاع ۸٫۵ متر که به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) به نظر می‌رسد و از بزرگ‌ترین نخل‌های استان یزد به حساب می‌رود و از مجموعه مشبکی از گره‌چینی و تیرهای بزرگ تشکیل شده.
لازم به ذکر است که در مجموع سه آب‌انبار در مجموعه میدان امیر چخماق وجود داشته که یکی از آنها در ضلع جنوبی میدان بوده اما در زمان احداث خیابان تخریب شده است. آب‌انبار ستی فاطمه (پنج بادگیری) در ضلع شمالی میدان و جنب بازارچه حاجی قنبر قرار دارد که به دستور ستی فاطمه، همسر حاکم وقت یزد، برای استفاده مردم ساخته شد.
این بنا علاوه بر گنبد و سردری آجری و زیبا، پنج بادگیر بلند هشت‌وجهی دارد و از معدود آب‌انبارهای پنج بادگیری یزد به حساب می‌رود.
آب‌انبار تکیه امیر چخماق هم دیگر آب انبار این مجموعه است که در زیر تکیه قرار دارد و تا ۴۰ سال قبل مورد استفاده بوده و در حال حاضر به بخشی از موزه آب یزد تبدیل شده. باید اضافه کرد که این آب انبار و بازارچه حاجی قنبر به دستور نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی در زمان امیر چخماق احداث شده‌اند.
در این مقاله از الی گشت به معرفی یکی از میدان‌های اصیل و تاریخی کشورمان در شهر زیبای یزد یعنی میدان امیر چخماق یزد پرداختیم. این میدان که در دوران تیموری ساخته شده و در زمان حکومت‌های گوناگون دستخوش تغییرات بسیاری شده به نوعی نماد شهر یزد به حساب می‌رود و جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارد. اگر به میدان‌های تاریخی علاقه دارید بازدید از این میدان دیدنی را از دست ندهید.
آدرس دقیق این میدان به شرح زیر است:
استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی (ره)، میدان امیر چخماق
قدمت ساخت این میدان به دوران حکومت تیموری در قرن نهم هجری قمری برمی‌گردد.
از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به تکیه امیر چخماق، مسجد امیر چخماق، بازار حاجی قنبر، آرامگاه ستی فاطمه، نخل امیر چخماق و آب انبارهای این مجموعه اشاره کرد.
مطالب مرتبط : شهر تفت یزد | ترکیب شگفت انگیز تاریخ، فرهنگ و طبیعت روستای تاریخی شواز | میراث شهر یزد بهترین اقامتگاه های بوم گردی یزد برای تجربه سفری خاص و متفاوت
۱ نظرات