مجموعه‌ای تاریخی در استان خراسان رضویبه اسم آسبادهای نشتیفان خواف یا همان آسیاب‌های بادی در نشتیفان مشهد واقع شده است. می‌توان گفت این مجموعه یکی از بزرگترین مجموعه‌های تاریخی خشت،گل و چوب ایراناست.
آسبادهای نشتیفان خواف از مجموعه آسبادهای تاریخی جهان محسوب می‌شود. که از دوران پیش از تاریخ اسلام در ایران باقی مانده است.
در گذشته، آسبادها یکی از اساسی‌ترین پایه‌های دوام و پایداری زندگی مردم بوده‌اند. ایرانیان در گذشته بر اساس شرایط اقلیمی، انواع آسبادها را بنا می‌کردند و از آن‌ها برای آرد کردن گندم و سایر غلات و تهیه نان استفاده می‌کردند. آسبادها از جهت معماری و عملکرد و از همه مهم‌تر استفاده از انرژی پاک و تجدید پذیر باد، مورد اهمیت هستند.
اما متاسفانه تاکنون مطالعات و بررسی‌های محدودی در زمینه شناخت این سازه‌ها صورت گرفته است.
در این مقاله می‌خواهیم درباره ی یکی از معروف‌ترین آسبادهای ایران صحبت کنیم. مدت زمان کوتاهی را با ما همراه باشید تا بیشتر با این پدیده بی نظیر و تاریخی آشنا شویم.
مطالب مرتبط: برای غارنوردی به کدام یک از غارهای خراسان رضوی بروید؟ کویر مزینان، جاذبه فراموش شده خراسان رضوی جاذبه ای بکر در خراسان به نام آبشار گرینه
خرید بلیط هواپیما داخلی به مشهد از الی گشت
ویژگی‌های تاریخی و منحصر به فرد آسبادهای نشتیفان خواف سبب شده است که این سازه ی شگفت انگیز در لیست انتظار برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو قرار بگیرد. این بنا حدود ۶۰۰ سال قبل نیز به همین نام در میان مردم شناخته می‌شد.
با آنکه اطلاعات دقیقی از قدمت این آسیاب‌های بادی در دست نیست اما مورخان معتقدند که قدمت این سازه‌ها به زمان پیش از ورود اسلام به ایران و یا فراتر از آن یعنی ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد بر می‌گردد. برخی دیگر آن را متعلق را به زمان صفویه می‌دانند اما از آنجایی که آسیاب‌های بادی به دلیل شرایط اقلیمی و مصالح، به طور مدوام بازسازی می‌شوند، بنابراین ممکن این نظریه به آخرین شواهد بازسازی و مرمت سازه برگردد.
گفتنی است که قبرستان‌هایی در اطراف شهر قرار دارد که مشابه با مقبره‌های زرتشتیان باستان است. برخی از اهالی معتقدند عده‌ای از نوادگان پادشاهان اشکانی که در خراسان بر ایران حکومت کردند، در این قبور دفن شده اند.
برخی دیگر نیز معتقدند در گذشته برای ایمن نگه داشتن شهر از حملات احتمالی، در اطراف شهر بزرگان را دفن می‌کردند تا بیانگر اصالت و درستی مردمان باشد.
به طور کلی در حوالی این منطقه و اطراف آسبادهای نشتیفان خواف، تعداد زیادی آسیاب بادی دیگر وجود دارد. شاید بتوان گفت که شرایط اقلیمی این منطقه موقعیت خوبی برای ساخت آسیاب‌های بادی بوده است. زیرا وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان در این منطقه فرصت خوبی برای راه اندازی آسیاب و آرد کردن گندم و غلات بوده است.
در آن زمان که هیچ دستگاه و یا نیروی خاصی برای تأمین و رفع نیازهای بشر وجود نداشته است. استفاده از قدرت و انرژی باد باعث شده است که کارایی آسبادهای نشتیفان خواف و دیگر آسیاب‌های بادی افزایش پیدا کند. نکته جالب در این میان این است که مردم نشتیفان در فصولی از سال که وزش باد کمتر بوده است، از آب رودخانه‌های اطراف نشتیفان برای راه اندازی و عملکرد آسیاب ها استفاده می کردند.
خرید تور لحظه آخری مشهد الی گشت
درباره‌ی ریشه‌ی نام شهر نشتیفان اطلاعاتی در دست است که در واقع قصه ای عامیامه در خود شهر می باشد.
نام این شهر نیز ترکیبی از دو کلمه‌ی «نش» محلی شده «نیش» و تیفان محلی شده «توفان» است. «نیش» به معنای نیش عقرب بوده که مناطق کویری مملو از این جانور می باشد. تیفان نیز اشاره به بادهای موسمی دارد که در طول سال در این منطقه می وزد.
در تمام ایام سال این منطقه یعنی نشتیفان وزش بادهای موسمی را شامل می شود.
با توجه به شرایط جغرافیایی منطقه نشتیفان، اهالی آن از زمان‌های دور به فکر بهره برداری از این شرایط طبیعی بوده‌اند تا با احداث آسیاب بادهایی از نیروی جنبشی آن جهت آرد کردن گندم نیز استفاده کنند. از این شاهکار مهندسی هم چنین در کارهای دیگر مانند پمپ کردن آب استفاده کرد که به آن پمپ بادی گفته می‌شود.
لازم به ذکر است که بگوییم درباره ی پیدایش این آسیاب‌های بادی اطلاعات دقیقی در دست نیست. مورخین قدمت آن را به قبل از فتح ایران به دست مسلمین ذکر کرده‌اند که حتی برخی فراتر هم رفته‌اند و آن را به ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد ربط می‌دهند.
در ساختن آسبادهای نشتیفان خواف تنها از خشت و گل و چوب استفاده شده است. معماری بسیار جذاب و زیبای آن موفق شده است گردشگران زیادی را به خود جذب کند. معماری این آسیاب ها بسیار متفاوت از آسیاب‌های بادی است که به شکل چرخشی عمل می‌کنند. همچنین برای بالا بردن مقاومت و استحکام، آسبادها در کنار یکدیگر بنا شده‌اند.قبرستانی در قسمت پشتی آسبادهای نشتیفان خواف ایجاد شده است که از ساخت و ساز در جهت وزش باد جلوگیری کند و چرخ آسیاب همیشه در چرخش باشد.
آسبادهای نشتیفان خواف شامل دو بخش است. بخش بالایی که در گویش محلی “پرخانه” و بخش پایینی که در گوش محلی “آس خانه” نام دارد. پرخانه وظیفه‌ی به دام انداختن بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و انتقال آن به قسمت پایینی برای چرخش سنگ آسیاب را به عهده دارد.
در پشت پر خانه دهانه‌ای برای ورود باد به نام درباد وجود دارد که تنها ورودی باد به داخل آسباد است و نشانه مهندسی هوشمندانه گذشتگان است. آس خانه محل قرار گیری سنگ آسیاب است.
دریچه ای که از قسمت پرخانه به این قسمت راه دارد همانند یک پنکه طبیعی هوای داخل آسباد را خنک می‌کند و هم چنین مانند یک زنگ هشدار، به راه افتادن آسباد را به آسیابان اطلاع می‌دهد. این کولر طبیعی بسیار در پاک سازی و جدا سازی گندم، کاه، ریگ و شن مؤثر است.
اطلاعات کاملی از آسبادهای نشتیفان خواف در دست نیست. در کتاب جغرافیای تاریخی ولایت زاوه ذکر شده است که چرخ و پره‌های غول آسایی را که ۴۸ بال و ۳۲ پر و ۸ درگاه دارد و بر بام آسیاب و جهت وزش باد قرار گرفته اند. اندام این چرخ و پر از خرپلی سنگین و محکم ساخته شده اند.
باد با عبور از دروازه‌ای بادگیری به زوایای درگاه های هشت‌گانه می‌‌رسد و چرخ و پر را به حرکت در می‌آورد.
شهر نشتیفان یکی از شهر‌های استان خراسان رضوی است که در جنوب شرقی شهرستان خواف قرار دارد. این شهر در حاشیه واقع شده است و آسیاب‌های بادی آن با نام آسبادهای نشتیفان خواف شناخته می‌شود.
برای رفتن به این شهر، می توان با هواپیما، قطار و یا خودرو شخصی سفر کرد.
تعدادی نکته برای سفر در این میان وجود دارد که امکان شرح آن در بخش‌های قبلی وجود نداشت.
- اولین نکته این است که بازدید از آسبادهای نشتیفان خواف رایگان است.
- در اطراف آسبادها و در خود شهر اقامتگاه های بومگردی نشتیفان وجود دارد.
- قبرستان تاریخی، پارک جنت و مدرسه غیاثیه خرگرد نشتیفان از جمله مکان‌هایی هستند که می‌توانید از آن‌ها نیز دیدن کنید.
توصیه‌ی ما برای بهترین زمان سفر به آسبادهای نشتیفان خواف و یا حتی خود نشتیفان فصل بهار و پاییز است.
در این مطلب سعی داشتیم شما را بیشتر با آسبادهای نشتیفان خواف، یکی از جاذبه‌های تاریخی ایران زمین، آشنا کنیم.
به دلیل تاریخچه دور و دراز این سازه، خالی از لطف نیست که از نزدیک از آن بازدید کنید.
امیدوارم مطالبی که در این مقاله ذکر شد برای تان مفید بوده باشد. سفر خوش و پر از خاطرات به یاد ماندنی را برای شما و هم سفرانتان آرزومندیم.