کشور عزیزمان ایران مملو از آثار فرهنگی و تاریخی و معنوی است که در هر گوشه از این کشور قدم بگذارید شما را محو تماشای این همه شگفتی می‌کند. میراث‌های فرهنگی بی‌شماری در شهرهای تاریخی کشورمان وجود دارد که افراد محقق و پژوهشگر داخلی و خارجی را از این همه شگفتی و زیبایی متحیر می‌کند. یکی از میراث‌های غنی در کشور عزیزمان آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است این آرامگاه در استان اردبیل واقع شده است که به عنوان یکی از مکان‌های دیدنی و گردشگری شناخته شده است. آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی نمونه ی کامل خلاقیت در معماری است در واقع ترکیبی مسحورکننده از هنرهای اسلامی و ایرانی که در منطقه‌ای ترک‌زبان با آداب‌ورسوم اردبیلی همخوانی دارد.
شگفتی و زیبایی که دراین آرامگاه مشاهده می‌شود نشان‌دهندهٔ کارشناسان خبرهٔ آن زمانی است که این سازهٔ فوق‌العاده و جذاب را خلق کرده‌اند. آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی به لحاظ ارزش معنوی و تاریخی در سطح بالایی قرار گرفته است. شیخ صفی الدین اردبیلی عارف برجسته و مشهوری در دوره ی صفویه بوده که در این آرامگاه اعضای خانواده‌اش هم آرمیده‌اند و این بر ارزش تاریخی و معنوی این آرامگاه افزوده است.
برای رفتن به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی نگران نباشید زیرا این مقبره در داخل اردبیل قرار دارد. این آرامگاه که مجموعه‌ای از خانقاه و حرم شیخ صفی الدین اردبیلی است در داخل شهر اردبیل و در خیابانی که به نام شیخ صفی معروف است قرار گرفته است.
در واقع، قدمت این آرامگاه به قرن سیزدهم میلادی در سلسلهٔ صفویان بر می‌گردد. شیخ صفی الدین اردبیلی استاد بزرگوار و روحانی شریف در شهر اردبیل بود و در همان زمان زیست خود مدرسهٔ عرفانی را در این شهر تأسیس کرد. شیخ صفی الدین اردبیلی همچنان به تعلیم علم و دین مشغول بود و به‌واسطهٔ این تعالیم پیروان و شاگردان فراوانی را به سمت خود جلب کرده بود و آن‌ها را با رهنمودهای معنوی آموزش داده و آشنا می‌کرد.
در سال ۷۳۵ قمری شیخ صفی الدین اردبیلی دار فانی را وداع گفت و به دیار باقی پیوست و به سفارش نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی برای آن مرحوم آرامگاهی باشکوه در شأن و منزلت آن ساختند. به دلیل جایگاه والا و ارزشمندی که شیخ صفی الدین اردبیلی در بین مردمان و پیروان آن داشت آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی به مکانی زیارتی تبدیل گشت.
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در قرن شانزدهم و به دستور شاه اسماعیل یکم دچار تغییر و تحولاتی گشت این تغییرات همراه با سبک معماری ویژه و زیبای ایرانی و اسلامی همراه شد و در اوج زیبایی و شکوه خود به یک مکان دیدنی و جذاب تبدیل گشت.
قابل‌ذکر است که این مکان در طی دوران های مختلف شاهد چندین واقعهٔ مهم تاریخی بود. یکی از این رویدادهای مهم در قرن هجدهم رخ داد و آن آسیب جدی بود که از طریق زلزلهٔ مهیبی اتفاق افتاد که بعدازاین واقعه، بازماندگان سلسلهٔ صفوی در پی مرمت این آثار ارزشمند تاریخی کوشیدند.
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی فقط یک مقبرهٔ خانوادگی نیست در واقع این آرامگاه فراتر از یک مکان زیارتی است. در این مکان موزه‌ای مجلل احداث شده است که در آن اکثر نسخه‌های خطی و اثرهای تاریخی گذشتگان ایران را در معرض دید و نمایش قرار داده است.
مطالب مرتبط
همان‌طور که مشهود است آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی محل دفن شیخ صفی الدین اردبیلی بوده است. شیخ صفی الدین اردبیلی از عارفان و اساتید برجستهٔ دوره ی صفویه بوده است. شیخ صفی الدین اردبیلی در دو قرن زندگی کرده بود یعنی در اواخر قرن سیزدهم تا اوایل قرن چهاردهم که به علت تدریس علوم معنوی و مذهبی در بین مردمان زمان حال خود، از مقام و جایگاه والا و ارزشمندی برخوردار بود.
اگر یک دید کلی از آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی داشته باشیم به معماری زیبا و چشمگیری خواهیم رسید که قطعاً در دل هر ایرانی جایگاه خاصی را از آن خودکرده است. محوطهٔ اصلی آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی متشکل از یک حیاط بزرگ و وسیع بوده به همراه یک ساختمان عظیم و زیبای مستطیلی شکل که همواره به هم متصل بوده و چیدمانی رؤیایی از این سازه را به تصویر کشیده است.
این بنا دارای یک سری طبقات مختلف و ویژه‌ای بوده است که هر طبقه شامل اتاق‌ها و بخش های منحصربه‌فردی است. همچنین یک گنبد زیبا و دوست‌داشتنی قرار گرفته است که از طریق کاشی‌کاری و نقش‌های مهیج و دوست‌داشتنی جلوه‌ای خاص را به این نوع از سبک معماری عطا کرده است.
از این که سازندهٔ اصلی چه کسی بوده و چه سرنوشتی داشته است متأسفانه هیچ‌گونه اطلاعات درست در دست نداریم. تنها اطلاعات ما دربارهٔ سازندهٔ این بنا، زمان تأسیس آن بوده است که مربوط به زمان شاه‌طهماسب اول بوده است.
در ساخت این آرامگاه مصالحی از جمله آجر، سنگ و گچ به‌کاررفته است که در ساخت این سازه از کنده‌کاری‌های چوبی و کاشی‌های نفیس و گران‌بها هم استفاده شده است. این آرامگاه شاهکاری خارق‌العاده در قلب شهر اردبیل است که مجموعه‌ای از هنرهای ظریف و رؤیایی اسلامی و ایرانی و آذربایجانی است .
به شما گفته بودیم که آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی مجموعه‌ای از طبقات و بخش‌ها در سازه پیوسته بوده است در این قسمت به بررسی برخی از قسمت‌های مهم این آرامگاه می‌پردازیم.
هنگامی که می خواهید به محل آرمیدن شیخ صفی الدین اردبیلی مشرف شوید باید از دروازهٔ اصلی آرامگاه وارد می‌شوید که به ورودی اصلی آرامگاه راه دارد. در نظاره کردن این سر در ورودی آرامگاه مات و مبهوت خواهید شد از این همه زیبایی هنری که در آن به‌کاررفته است.
هنگامی که از دروازه اصلی وارد مجموعهٔ این آرامگاه شوید در جلوی چشمان شما حیاط وسیعی قرار گرفته است و هنگامی در آن وارد می‌شوید سکوتی دل‌نشین و آرامشی عجیب شما را به فکرکردن دربارهٔ عظمت این سازهٔ باشکوه وادار می‌کند.
در مجموعهٔ آرامگاه ایوانی بزرگ بر سر راه شما قرار دارد که به آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی ختم می‌گردد. این قسمت را با سنگ مزارهای مرمری دل‌انگیز و زیبا تزیین کرده‌اند که تمامی این خدمات به پاس از افرادی است که در سلسلهٔ صفویان از دنیا رفته‌اند.
همان‌طور که از اسم جنت‌سرا پیداست، خلوت سرایی مملو از آرامش و سکوت بوده است. این خلوت‌سرا با طراحی ویژه و ایجاد باغچه‌ای دوست‌داشتنی، حس خوب‌بودن را در بازدیدکنندگان القا می‌کند.
به‌جرئت می‌توان گفت که یکی از علل منحصر بودن و خاص بودن این آرامگاه به دلیل وجود حضور شاه اسماعیل اول در این آرامگاه است. مقبرهٔ شاه اسماعیل اول بنیان‌گذار حکومت صفویه دراین آرامگاه بر ارزش و تاریخی بودن این مکان بسیار افزوده است. شاه اسماعیل اول از چهره‌های برجستهٔ تاریخ ایران باستان بوده است. مقبرهٔ شاه اسماعیل یکم در مرکز مجموعهٔ آرامگاه واقع شده است.
عمارت جمع خانه یا عمارت خانه چینی سازهٔ جذاب و خارق‌العاده در مجموعهٔ آرامگاه بوده است این عمارت مبتنی بر سبک معماری خاص و زیبایی بوده که در آن حکاکی‌های چوبی به همراه رنگ‌های زنده طبیعت در آن بکار رفته است. عمارت جمع خانه مکانی بوده است که در آن بحث‌های فرهنگی و اجتماعی شکل‌گرفته بوده است.
حرم‌خانه بخشی از مجموعهٔ آرامگاه است که در آن مقبره‌های متعددی قرار گرفته است و این قبور متعلق است به پیروان و مردمانی که با فرماندهی سلسلهٔ حکومت صفوی در ارتباط بوده است.
در این مجموعهٔ دو چله‌خانه قرار دارد که یکی از این چله‌خانه‌ها به نام شیخ صفی الدین اردبیلی نام‌گرفته است که از آن با عنوان چله‌خانه قدیم یاد می‌کنند. چله‌خانه مدرن یا جدید به اسم صدرالدین موسی نام‌گذاری شده است.
چله‌خانهٔ قدیم به علت وجود جنت‌سرا که قبلاً دربارهٔ آن توضیح دادیم به‌خوبی قابل دید نیست اما چله‌خانه جدید که امروزه به یک ساختمان نیمه‌مخروبه مبدل گشته است، در ضلع غربی حیاط میانی واقع شده است.