آرامگاه ابوعلی سینا یکی از جاذبه‌های بی‌نظیر همدان محسوب می‌شود. به عبارتی می‌توان آن را نمادی برای این شهر دانست که مانند ستاره‌ای درخشان بر پیکر همدان می درخشد. ابوعلی سینا یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی است که محل اصلی زندگی و تولد ایشان روستای افشه در بخارا بوده که آن را به عنوان پایتخت ساسانیان در کشور ازبکستان کنونی می شناسند. ابن سینا زندگی بسیار فراز و نشیبی را تجربه کرد و در علوم و فنون مختلفی مانند طب مهارت هایی عجیب داشت. ما در این مطلب قرار است در مقبره این دانشمند شهیر با شما گردشی کوتاه داشته باشیم.
آرامگاه ابوعلی سینا برای عاشقان تاریخ و فلسفه
آدرس: استان همدان، شهر همدان، میدان ابوعلی سینا.
آرامگاه ابوعلی سینا بنایی باشکوه و درخور است که به احترام این دانشمند بزرگ بنا شد. ضمن اینکه شیخ‌الرئیس را به‌عنوان یک فیلسوف بزرگ هم می‌شناسند که در اخلاق بسیار صاحب‌نظر بوده و یک فیزیک‌دان، ریاضی‌دان، جغرافی‌دان، اخترشناس، زمین‌شناس، شیمی‌دان و شاعر خوشنام و خوش‌آوازه هم به‌حساب می‌آمده است.
ایشان در زندگی طولانی و دستخوش تغییرات فراوان خود، پادشاهان زیادی را درمان کرده و پزشک مخصوص آن‌ها بوده‌اند. به همین واسطه در طول دوران طبابت به ایشان عناوین مختلفی هم اهدا شده است. برای مثال شرف‌الملک، شاهزاده اتباع، شیخ‌الرئیس و حجت حق از جمله القابی بود که به واسطه پادشاهان به ایشان اعطا شده است. شیخ‌الرئیس به‌واسطه یک بیماری در شهر همدان فوت کرده و پیکر پاک خود را برای ما ایرانیان بر جای گذاشته است. در حال حاضر هم آرامگاهشان یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های شهر همدان محسوب می‌شود.
برای رزرو بهترین هتل های همدان اینجا کلیک کنید
دسترسی به آرامگاه ابوعلی سینا
برای رفتن به این آرامگاه و مشاهده آن از نزدیک، باید به شهر همدان سفرکرده و خود را به میدان ابوعلی سینا برسانید. ضمن اینکه ساعات و اوقات کاری این آرامگاه در فصل‌های بهار و تابستان از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۸ شب و در شش‌ماهه دوم سال یعنی در فصل‌های پاییز و زمستان از ساعت ۹ صبح تا ساعت ۵ عصر خواهد بود. ناگفته نماند که در روزهایی که تعطیل رسمی هستند؛ مانند شهادت حضرت علی (ع)، تاسوعا و عاشورای حسینی، رحلت پیامبر، شهادت امام جعفر صادق علیه‌السلام و رحلت امام خمینی، این مجموعه هم تعطیل است.
گذری بر تاریخچه آرامگاه شیخ الرئیس
بر اساس کتب برجای‌مانده تاریخی از دوران زیست ابوعلی سینا، ایشان پزشک مخصوص حکومت ساسانیان بوده و بعد از سقوط ایشان و ضمن به سلطنت رسیدن پادشاه سلطان محمود غزنوی، مهاجرت خود از شهر بخارا را آغاز می‌کنند. در مسیر مهاجرت خود هم در شهرهای گوناگونی اقامت داشتند که یکی از این شهرها شهر اصفهان بوده است. در این سفرهای طولانی و در سفری که شیخ‌الرئیس در آن از اصفهان به همدان عزیمت می‌کنند، به شدت بیمار شده و در شهر همدان در خانه یکی از بستگان و دوستان خود با نام “ابوسعید دخدوک” سکنی می‌گزینند.
ولی بعد از گذشته مدتی بیماری ایشان شدت می‌گیرد و دار فانی را وداع می‌گویند. این آرامگاه در اصل محل زندگی دوست ایشان بوده که شیخ‌الرئیس در روزهای آخر عمر در منزل ایشان سکنی گزیده بودند. بعد از فوت ابوعلی سینا، ایشان را حیاط خانه دوستشان به خاک می‌سپارند و بعد از گذشت مدتی دوست ایشان هم از این جهان رخت برمی‌بندد. سپس قبر ایشان را هم در کنار قبر شیخ‌الرئیس قرار می‌دهند. تا دوران پایانی قرن سیزدهم هجری بر روی این مزارها یک چهارطاقی کوچک بنا شده بود. باگذشت زمان این چهارطاقی تخریب شده و حتی بخشی از مزارها هم مورد کم‌لطفی قرار گرفته و نابود شدند.
· آرامگاه ابوعلی سینا در دوران قاجار
زمانی که چهارطاقی بنا شده بر روی قبر بوعلی سینا خراب شد، نگار خانم که یکی از شاهزاده‌های قاجار و دختر شاهزاده عباس میرزا ولیعهد فتحعلی‌شاه قاجار محسوب می‌شد، این بنا را مرمت کرد. به دستور ایشان چهارطاقی قدیمی کاملاً تخریب شد و سپس به‌جای آن یک گنبد آجری بر روی قبر، بنا کردند. مزار این دو شخص هم با استفاده از سنگ‌های جدید به طور کامل جایگزین شد. بعد از به‌اتمام‌رسیدن بنا، سنگ قبر اصلی و قدیمی ابوعلی سینا و ابوسعید را تحت عنوان یکی از آثار ارزشمند تاریخی در سرسرای این آرامگاه قرار دادند.
به عبارتی باهمت و تلاش یک شاهزاده خانم قاجار، مقبره ابوعلی سینا بنا شده و یاد و خاطره ایشان برای همیشه زنده نگه داشته شد. در ادامه ماجرای مرمت این اثر تاریخی، درست در سال ۱۲۹۹ محمدحسین فرید الدوله گلگون همدانی، در اطراف محوطه و مقبره ابوعلی سینا دیوارکشی انجام داد و در نهایت تالاری کوچک هم در کنار آرامگاه تحت عنوان کتابخانه بنا کرد. در آن تاریخ این کتابخانه ۶۴۹ جلد کتاب داشت و به یک قرائت‌خانه در آرامگاه ابن‌سینا مبدل شد.
· آرامگاه ابوعلی سینا در دوران پهلوی
در دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوی بود که انجمن آثار ملی ایران تصویب کرد یک آرامگاه و بنای جدید برای مقبره شیخ‌الرئیس ساخته شود. بر اساس این تصمیم درست در خرداد ۱۳۲۴ بود که برای انتخاب بهترین طراحی و نقشه این مقبره و آرامگاه یک مناقصه بر گذار شد. از میان طرح‌هایی که در این مناقصه ارائه شده بودند طرح یکی از مهندسان ایرانی با نام “هوشنگ سیحون” پذیرفته شد. ایشان با ارائه طرح خود نظر هیئت ژوری را جلب کردند. طرح ارائه شده به‌شدت مورد تأیید آندره گدار که در آن زمان رئیس اداره باستان‌شناسی وقت ایران و مدیرکل فنی موزه باستان‌شناسی بود و همین‌طور مهندس محسن فروغی، قرار گرفت. این ایده به‌عنوان طرح اصلی انتخاب شد و در نهایت هم اجرای آن را هم به خود مهندس هوشنگ سیحون واگذار کردند.
مراحل اجرای طرح مقبره ابوعلی سینا در دوران پهلوی
بعد از پذیرفته‌شدن طرح نهایی مهندس سیحون که در پی تصمیم نهایی انجمن آثار ملی وقت انجام شد، تصمیم به ارائه یک مقبره جدید بر روی آرامگاه ابوعلی سینا گرفته شد. تحقیقات جدیدی توسط مهندس سیحون آغاز شد و ایشان که برای تکمیل‌کردن مطالعات خود به پاریس رفته بودند، در خرداد ۱۳۲۸ طرح اجرایی و نهایی این آرامگاه را به‌عنوان طرح پایان‌نامه به دانشکده هنرهای زیبا در پاریس عرضه کردند. در تیرماه همان سال هم یک نسخه از این طرح پایانی را برای انجمن آثار ملی ایران فرستادند.
بعد از اینکه طرح نهایی شد، قرارداد همکاری مابین شرکت ساختمان‌سازی مهندس ابتهاج و شرکا با نام “شرکت نسبی” منعقد گردید و کار شروع شد.
در گام اول باید مقبره قدیمی تخریب می‌شد و به همین دلیل مسئولین بعد از اینکه نبش قبر را انجام داده و استخوان‌ها و جمجمه باقیمانده را در حضور عده‌ای از معتمدان در جعبه‌های مخصوص قرار داده و مهروموم کردند، مقبره به طور کامل تخریب شد. در سال ۱۳۳۰ هم بنا به طور کامل آماده شد و سازندگان در بهمن‌ماه سال ۱۳۳۰ مقبره به اتمام رسیده را به انجمن آثار ملی تحویل دادند. در یازدهم اردیبهشت ماه ۱۳۳۱ شمسی هم جعبه ای که حاوی استخوان های ابوعلی سینا و جمجمه وی به همراه استخوان های ابوسعید دخدوک بود، به آرامگاه ایشان منتقل شده و در مقبره جدید قرار داده شد.
معماری بنای آرامگاه
شاید ندانید که معماری آرامگاه ابوعلی سینا یکی از مهمترین آثار تاریخی تمام دوران به‌حساب می‌آید که با الهام از گنبد قابوس که از آثار تاریخی و مهم در دوران شیخ‌الرئیس بود، طراحی و اجرا شد. ناگفته نماند که سبک معماری این بنا و گنبد قابوس تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. البته این‌گونه می‌توان گفت که ایده طراحی بنای یادبود شیخ‌الرئیس برداشتی کاملاً آزاد و مدرن از گنبد قابوس است. این آرامگاه ۱۲ ستون دارد که نشان‌دهنده ۱۲ دانش و علم شیخ‌الرئیس هستند که بر آن‌ها تسلط کامل داشت. تمامی ستون‌ها از جنس سنگ گرانیت هستند و در قسمت بالای مقبره مستقر شده‌اند. بد نیست بدانید که این بنای یادبود و زیبا را در بیست و یکم اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رساندند. این بنا با درنظرگرفتن ملاحظاتی مانند محدود بودن فضا و صرفه‌جویی‌کردن در بودجه ساخت به طور تقریبی با ابعادی که نسبت به ابعاد گنبد قابوس بسیار کمتر و کوچک‌تر بود، ساخته شد.
ضمن اینکه هر ۱۲ ستون از یکدیگر بافاصله ساخته شده‌اند و امکان عبور شما از آن‌ها به راحتی وجود دارد. ولی در بنای گنبد قابوس ۱۰ ستون کاملاً به یکدیگر متصل هستند و غیر از در ورودی، شکاف دیگری برای عبور از میان ستون‌ها لحاظ نشده. البته از دلایل عمده‌ای که برای ایجاد فاصله میان ستون‌ها در نظر گرفته شده بود، بادهای سهمگینی هستند که در فصل‌های پاییز و زمستان در همدان می‌وزند. فاصله میان ستون‌ها کمک می‌کند که بادها به راحتی از درون مقبره عبور کنند و از تخریب بنا جلوگیری شود. آرامگاه این دانشمند پرآوازه در زمینی به وسعت ۳۰۹۰ مترمربع بنا شد و زیربنای اصلی آن ۱۷۹۲ مترمربع لحاظ شده است. همچنین طراحی باغ‌های اطراف این مقبره همگی با الهام از باغ ایرانی انجام شده و آب‌نمایی که در محوطه وجود دارد، نشانی از حوض‌های آبی موجود در خانه‌های سنتی ایران است.
بخش های گوناگون آرامگاه ابوعلی سینا
همان‌طور که در قسمت‌های قبل هم اشاره شد آرامگاه ابوعلی سینا قسمت‌های گوناگونی دارد که هر گفته‌های مربوط به خود را دارند محوطه آرامگاه مقبره تندیس کتابخانه و موزه بخش‌های گوناگون این آرامگاه هستند مقبره را به‌گونه‌ای بنا کردند تا در حین حفظ‌کردن اصالت معماری ایرانی نمادی از کشور ما و گذر تاریخ و دوران گوناگون هم باشد این قسمت را به بررسی‌کردن قسمت‌های مختلف این آرامگاه اختصاص داده‌ایم.
· محوطه سبز آرامگاه ابوعلی سینا
اولین بخش که در بدو ورود با آن روبرو هستید، محوطه آرامگاه است. محوطه که به شکل یک نیم دایره طراحی شده از باغچه، آب‌نما و فضای سبز تشکیل شده است. برای ساختن باغچه و باغ این محوطه از باغ‌سازی ایرانی الهام گرفته شده و با طراحی یک حوض که نمادی از خانه‌های قدیمی ایرانی است، محوطه‌سازی را پایان داده‌اند. تندیس ابوعلی سینا هم در ضلع شرق میدان قرار گرفته و شما در حیاط سمت شرقی آرامگاه می‌توانید مقبره زیبای عارف قزوینی را هم مشاهده کنید.
· تندیس سنگی ابوعلی سینا
تندیسی که از شیخ‌الرئیس ساخته شده چهره واقعی ایشان را نشان می‌دهد. جالب است بدانید که تمام تصویرهایی که از ایشان در نسخه‌های قدیم کتابخانه‌ها دیده می‌شود، همگی از نسخ کتاب‌های اروپایی بوده که البته فاقد اصالت هستند و نگارندگان این چهره‌ها را بر اساس حدس و گمان طراحی کرده‌اند. بر همین اساس انجمن آثار ملی وقت، تصمیم گرفت تا تندیسی از چهره اصلی شیخ‌الرئیس را طراحی و اجرا کند. تندیسی که از چهره ایشان ساخته شده بر اساس اطلاعاتی است که از کتاب “صوان‌الحکمه” به قلم بیهقی بوده و همین‌طور برخی دیگر از آثار ابوعلی سینا که توسط یکی از شاگردان ایشان به نام “او عبید” گردآوری شده‌اند.
در نهایت یک تصویر از ایشان توسط ابوالحسن صدیقی طراحی و ارائه شد که به عنوان تندیس طراحی و اجرا کردند. در سال ۱۳۲۸ شمسی انجمن آثار ملی از آقای صدیقی درخواست کرد تا تندیس ایستاده ابوعلی سینا را اجرا کند. این تندیس وزنی برابر با ۴.۵ دارد و با عرض ۹۰ سانتی متر و ارتفاع ۳ متر و ۱۰ سانتی‌متر، از جنس سنگ مرمر سفید ساخته شده. در حال حاضر هم این تندیس را برای یک‌پایه مستطیلی شکل در ضلع شرقی میدان ابوعلی سینای همدان مشاهده می‌کنید.
· مقبره های آرامگاه
بد نیست بدانید که مقبره شیخ‌الرئیس دقیقاً در قسمت راست ورودی آرامگاه واقع شده. مقبره ابوسعید دخدوک هم در سمت چپ دیده می‌شود. در بخش حیاط شرقی آرامگاه و درست در مقابل خیابان بوعلی شهر همدان هم می‌توانید مقبره ابوالقاسم عارف قزوینی را هم که از شاعران ایران‌زمین بودند، مشاهده کنید.
· موزه ابوعلی سینا
در سال ۱۳۳۰ شمسی در بخش تالار جنوبی آرامگاه، موزه‌ای را احداث کردند که محلی برای نگهداری‌کردن از اشیا بسیار قدیمی مانند برنز، سکه، سفال و دیگر اشیاء کشف شده در هزاره های قبل از میلاد در همدان بود. از مهمترین آثاری که می توانید در این موزه مشاهده کنید یک عکس از جمجمه ابوعلی سینا است که درست در زمان تخریب کردن مقبره قدیمی ایشان، آن را گرفته اند.
· کتابخانه جامع آرامگاه ابوعلی سینا
آخرین بخش، تالار شمالی آرامگاه است که در آن کتابخانه‌ای ساخته شد. در ابتدا این کتابخانه تنها ۶۴۹ کتاب را در خود جای داده بود که از آن تحت عنوان قرائت خانه آرامگاه هم یاد می‌شد. در سال ۱۳۲۹ یک اطلاعیه به زبان های فرانسوی، عربی، فارسی و انگلیسی منتشر شد و در آن از تمامی مجموعه های به نام داخلی و خارجی، موسسات فرهنگی و مولفان داخلی و خارجی خواسته شد تا تمام آثار خود را به انجمن آثار ملی ارسال کنند.
در نتیجه این تصمیم عاقلانه شماره کتاب‌هایی که در این کتابخانه قرار داده شد به ۸۰۰۰ جلد رسیده و در حال حاضر در کنار نسخه‌های خطی و قدیمی، می‌توانید کتاب‌هایی را در حوزه‌های مختلف مانند ادبیات، علوم و تاریخ در این کتابخانه مشاهده کنید.
ابن سینا و دانستنی های ناگفته
چند نکته جالب که در مورد ابن سینا باید به آن اشاره کنیم این است که ایشان پزشکی حاذق و شناخته شده در سراسر جهان هستند که “کتاب قانون” متعلق به وی بوده و در بعضی از دانشگاه‌های پزشکی آن را تدریس می‌کنند. به همین دلیل جایزه‌ها و آثار متعددی به نام ایشان ثبت شده است. بد نیست بدانید که در بخش و نیمه پنهان شده ماه یک دهانه وجود دارد که به‌افتخار این دانشمند بزرگ نام آن را “دهانه ابن سینا” نهاده‌اند. همین‌طور جایزه ابن‌سینا که متعلق به یونسکو است از مهمترین جوایزی محسوب می‌شود که هر دو سال یک‌بار به افرادی که در حوزه اخلاق، فلسفه و علم پیشرو هستند، اهدا خواهد شد.
نکته جالب پایانی اینکه ایران در سال ۲۰۰۹ هدیه‌ای عنوان یک نماد از پیشرفت علم صلح‌آمیز از خود به سازمان ملل متحد اهدا کرد که آن را در سمت راست ورودی اصلی این سازمان در وین قرار داده اند. این نماد یک چهارطاقی بوده که در آن مجسمه هایی ۴ فیلسوفان بزرگ ایرانی ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، زکریا رازی و خیام قرار گرفته است.
جاذبه های دیدنی در اطراف آرامگاه ابوعلی سینا
بعد از اینکه از آرامگاه شیخ‌الرئیس دیدن کردید، می‌توانید به‌راحتی از جاذبه‌های اطراف آن هم دیدن کنید. این جاذبه‌های دیدنی شامل:
- آرامگاه باباطاهر که تنها ۳ کیلومتر با آرامگاه شیخ‌الرئیس فاصله دارد
- کلیسای رفائیل که در فاصله ۱۵۱ متری از آرامگاه شیخ‌الرئیس است
- موزه مفاخر و مشاهیر همدان که در فاصله ۳ کیلومتری از آرامگاه بوعلی بوده
- موزه هگمتانه با فاصله‌ای ۳ کیلومتری از آرامگاه شیخ‌الرئیس
- و مجموعه گنج‌نامه بافاصله‌ای ۹ کیلومتری از آرامگاه ابوعلی سینا
بوده که همگی از دیگر جاذبه‌های تاریخی و دیدنی همدان بافاصله کوتاه و اندک از این آرامگاه هستند.
ابوعلی سینا و آرامگاه باشکوه ایشان
آرامگاه ابوعلی سینا یکی از جاذبه‌های شهر همدان است که تابه‌حال گردشگران داخلی و خارجی زیادی آن را با چشمان خود مشاهده کرده‌اند. این آرامگاه را به پاس زحمات بی‌دریغ و ماندگار حکیم ابوعلی سینا در حوزه‌های گوناگونی مانند اخلاق، فلسفه و طب برای ایشان بنا کردند. بنای یادبودی که یکی از نشانه‌های پرافتخار شهر همدان است و در همان محلی برپا شده که ایشان برای سکنی‌گزیدن انتخاب کرده بودند.
مطالب مرتبط: بازار سنتی همدان، نمادی از تاریخ و تمدن این شهر روستای حبشی در همدان با قدمتی از دوره مادها روستای گشانی در همدان با قدمت ۵۰۰ ساله