کشورمان ایران به عنوان کشوری شناخته می شود که بیشتر مناطق مرکزی آن، آب و هوایی خشک دارد. حتی در مناطق پر بارش ایران، یافتن آب آشامیدنی یکی از مشکلات مردمان از گذشته تا به امروز بوده است. در این میان، مردمان مهندس ایران باستان برای تامین آب آشامیدنی خود، بنایی بسیار مهندسی شده و مناسب را برای نگهداری آب تمیز و شیرین برای مصارف روزانه و البته ماه هایی از سال که بارش کم است، طراحی نمودند. آب انبارهای ایران مکانی شد برای نگهداری آب در زمان بارندگی ها و البته ذوب یخ ها در زمستان تا در هنگام گرمای هوا و کمبود بارش، مردم آن آبادی یا شهر و روستا بتوانند همچنان آب آشامیدنی داشته باشند. حال بماند که اصول مهندسی جمع آوری و نگهداری آب، درون گودالی سرپوشیده با سیستمی خاص چگونه بوده است. در مجله ی گردشگری الی گشت و در این مطلب تنها نام های معروف آب انبارهای ایران را برایتان بازگو می کنیم. طبعا تعداد آب انبارهای ایران به اندازه تعداد شهر و روستای این کشور است. حتی محله ها نیز، هر کدام در هر شهری آب انباری مجزا داشته اند. بنابراین از میان آب انبارهای ایران تنها بهترین، معروف ترین، بزرگ ترین و شناخته شده ترین آب انبارها را به شما معرفی می کنیم.
مطالب مرتبط: آب انبار گیو در استان یزد، فضایی که کمتر آن را دیده اید «آگراسن کی بائولی»، اسرارآمیزترین آب انبار دهلی! آب انبارهای باسیلیکا در استانبول
در میان شهر گراش در استان شیراز، آب انباری وجود دارد که از آن به عنوان بزرگترین آب انبار بدون سقف ایران یاد می شود. این آب انبار در محله بیدله این شهر واقع شده و قدمت آن به دوره قاجار و ۲۰۰ سال پیش می رسد. این منبع آب پلانی دایره ای به قطر ۲۹ متر و عمق آن ۲۱ متر است. مطالح به کار رفته در آن، ساروج بوده و از آب جمع شده در آن برای مصارف کشاورزی و البته آب آشامیدنی استفاده می شود. این بنا هم اکنون به عنوان یکی از آب انبارهای ایران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این آب انبار، همانند دیگر آب انبارهای ایران، ابتدا سرپوشیده بوده که در سال ۱۳۳۹ شمسی و با زمین لرزه لارستان به کل فرو ریخت.
در مجموع در این میدان ۳ آب انبار معروف به نام های آب انبار میدان، آب انبار ستی فاطمه و آب انبار تکیه می رسیم. در این میان آب انبار میدان در وسط میدان بوده که تخریب شده است. آب انبار ستی فاطمه هم اکنون تغییر کاربری پیدا کرده و از آن به عنوان زورخانه صاحب الزمان استفاده می شود. گردشگران می توانند به دیدن این زورخانه رفته و با این ورزش باستانی و سنتی ایران و آداب پهلوانی آشنا شوند. آب انبار تکیه نیز، هم اکنون به موزه یزد تبدیل شده است. در کنار میدان امیر چخماق یزد اگر مایل بودید می توانید به پشت بام آب انبار ستی فاطمه رفته و میدان را از آن بالا نگاه کنید.
در معرفی زیباترین آب انبارهای ایران تصمیم گرفتیم که از کرمان هم بگوییم. آب انبار علی مردان خان در بازار مسگری غربی در بازار گنجعلی خان کرمان قرار دارد. علی مردان خان پسر گنجعلی خان است که با معماری بسیار جالبی طراحی شده است. چرا که ارتفاع و عمق آن ۹ متر و ابعاد منبع آن، ۱۹.۵ در ۱۰ متر است و می تواند دو میلیون لیتر آب را در خود جای دهد. این میزان آب می توانسته آب آشامیدنی مورد نیاز مردم این محله و محله های اطراف را به مدت ۹ ماه از سال تامین نماید. در نتیجه تقریبا، در تمام طول سال آب داشته است. تاریخ ساخت آن بر روی کتیبه آب انبار سال ۱۲۰۹ هجری قمری نوشته شده است.
از آب انبارهای تاریخی در شهر کنگ از توابع بخش مرکزی شهرستان بندر لنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. این سازه قطری به ۲۸ متر و عمقی به اندازه ۱۴ متر دارد. این بنا در بیرون از شهر کنگ و در شمال شهر واقع شده و سقف ندارد. به دلیل نداشتن سقف به آن برکه می گویند و به خاطر بزرگی غیرقابل تصور این برکه به آن، «دریا دولت» نامیده می شود.
سری به جنوب ایران بزنیم. منطقه ای که اگر چه پر باران و مرطوب است اما تهیه آب شیرین و آشامیدنی همواره یکی از مشکلات مردم این نواحی بوده است. در میان آب انبارهای ایران که در جنوب ایران و در جزیره قشم ساخته شده اند، آب انبار بی بی قرار دارد. این شخص خیر و نیکوکار همسر شیخ عبدالله، حاکم جزیره قشم بوده که در سال ۱۲۰۲ هجری قمری دستور ساخت این آب انبار را با مصالح بومی می دهد. امروزه پس از گذشت ۲۰۰ سال همچنان پا برجاست و در میان مردم قشم به نام برکه بی بی قشم معروف است.
از بهترین آب انبارهای ایران در دوره قاجار است که در تخت فولاد اصفهان و روبروی تکیه ایزدگشسب است که به ثبت آثار ملی ایران هم رسیده است. این آب انبار زیبا، با نمایی کاشی کاری شده و ساختمانی با پلان هشت ضلعی دارد. این آب انبار ۴ مناره با ارتفاع ۴ متر دارد و کاشی کاری ها و آجر کاری زیبایی دارند.
یکی از آب انبارهای ایران که اکنون کاربری موزه پیدا کرده است، آب انبار شریعت گناباد است. این آب انبار در میان مجموعه کاروانسرایی واقع بوده و در بهترین نقطه شهر گاناباد قرار دارد. اگر بخواهید به دیدن این موزه بروید، می بایست به حسینیه تاریخی شهر یا بازار گناباد بروید و سپس وارد آب انبار شوید. پاشیر آب انبار شریعت ۳۰ پله پایین تر از خیابان است و گنبد مخروطی آن، ۸ متر عمق و ۲۰ متر شعاع دارد. هم اکنون نام آن، آب انبار حسینیه گناباد است که موزه آب در سال ۱۳۸۳ در آن افتتاح گردید.
در میان روستاهای قدیمی و البته متروکه امروزی یزد به نام عصر آباد، آب انباری وجود دارد که هفت بادگیر داشته و یکی از زیباترین آب انبارهای ایران است. آب انبار این روستای زرتشت نشین، در شمال یزد در دروه قاجار و در سال ۱۳۱۹ توسط شخصی به نام جهانگیر رستمی ساخته شد. این آب انبار همان طور که پیش از این گفتیم، ۷ بادگیر و دو مخزن آب دارد. این آب انبار هم اکنون یکی از آثار ملی ایران است. آب انبار هفت بادگیری عصر آباد نامی است که به این بنای داده اند.
این آب انبار از دوره قاجاریه با ۵۲ پله، ۶ بادگیر و یک ورودی و خروجی آب در جنوب شهر شهداد واقع شده است. این آب انبار در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است و در زمستان آبگیری و در تابستان استفاده می شده است.
در میان شهر توریستی نایین در یزد،یکی دیگر از معروف ترین آب انبارهای ایران جای گرفته است. تقریبا تمام گردشگرانی که از نایین گذر می کنند یا به دیدن جاذبه های این شهر می روند، آب انبار معصوم خانی نایین را هم می بینند. این آب انبار توسط خیری به همین نام ساخته شده و هم اکنون ثبت آثار ملی ایران شده است. اگر به نایین سفر کردید، در محله چهل دختران ، کنار دروازه واقع شده است.
این مجموعه در کنار مسجد وکیل شیراز و در ضلع غربی آن در سال ۱۱۸۰ هجری قمری ساخته شده است. بنای این آب انبار دارای مخزنی مربع مستطیلی، بادگیر، پوشش طاق و پله های ورودی دارای حجاری است. معماری این آب انبار بسیار شبیه به معماری آتشکده ها بوده و تبدیل پلان مربع به دایره را در آن خواهید دید. بادگیر آب انبار نیز، دو طرفه است.
در میان بزرگترین آب انبارهای ایران تنها آب انبار تک گنبدی است که در سال ۱۱۹۱ هجری شمسی در محله راه ری قزوین ساخته شده است. گنبد آجری و بزرگ این بنا، نورگیرهایی در دور تا دور بنا داشته و از نمای بیرون، کاملا مشخص و پیداست. برای رسیدن به راه شیر این آب انبار باید ۵۰ پله به پایین بروید. در ابتدای ورودی و سردر هم دو سکوی سنگی برای نشستن وجود دارد. این اب انبار در دوره قاجاریه و توسط دو برادر به نام های محمد حسن خان و محمد حسین خان ساخته شده و مخزن اش گنجایش سه هزار متر مکعب آب را دارد. در قزوین آب انبار حاج کاظم نیز از معروف ترین آب انبارهای ایران است.
در استان همدان، آب انبار شاه عباس را به شما معرفی می کنیم. آب انباری در محله درب کاروانسرا در شهر اسد آباد که پلانی مستطیلی دارای ۳ بخش میانی یا سالن مرکزی هم دارد. دوره ساخت آن را بر طبق نوع معماری و سبک طاق و قوس ها به دوره صفویه نسبت می دهند. با این وجود کتیبه ای هم وجود دارد که تاریخ بازسازی بنا را به سال ۱۱۷۳ هجری قمری و توسط قرامی غلام بیان می کند. این آب انبار از زیباترین آب انبارهای ایران است که ۱۸ پله داشته و با نام آب انبار شیخ علی خان نیز شناخته می شود.
۱ نظرات