آشنایی با گیاهان نادر ایرانی + تصویر

گیاهان نادر ایران

با توجه به تغییراتی که انسان در محیط زیست اطرافش ایجاد کرده موجب مختل شده کل اکوسیستم شده است. با از بین رفتن هر حیوان یا حشره یا گیاه زندگی بسیاری از موجودات دیگر نیز در خطر می افتد. گیاهان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه مشکل از بین رفتن گونه های گیاهی گریبانگیر ایران و تمام جهان شده است. گیاهان نادر ایران اغلب در شرایط ناسازگار قرار گرفته اند یا مورد استفاده بی رویه گل فروشان واقع شده اند. با الی گشت همراه شوید تا با این گیاهان آشنا شویم و سعی کنیم از خریدن و یا کندن آن ها در طبیعت خودداری کنیم.

سوسن چلچراغ

مطالب مرتبط:
این بار برای سفر به ونیز ایران بروید!
دریاچه زریوار، نگین غرب ایران

سوسن چلچلراغ گران بها تنها گل ایران است که نامش جزو میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. هر سال اواخر فصل بهار موسم رویش این گونه از گیاهان نادر ایران است. یکی از دلایل ارزشمندی این گل آن است ترکیب ژنتیکی منحصر به فردی دارد و دوره پیدایش آن به زمان چهارم زمین شناسی باز می گردد. این گل در مناطقی که ارتفاعشان ۲۱۰۰ متر بالاتر از سطح دریا است می روید و محل اصلی رویش آن تالش در آذربایجان و ناحیه داماش در ناحیه عمارلو استان گیلان است. گل سوسن چلچلراغ نیازمند زمینی خشک و نورگیر است و باید به خوبی زهکش شود یعنی باید همیشه خاکی مرطوب داشته باشد. از نظر علمی این گل به خاطر مواد فلورسنتی که در پرچم خود دارد، قابلیت بازتابش نور را دارد. سوسن چلچراغ نخستین بار در سال ۱۳۵۴ در کتاب گل های شرق معرفی شد و به افتخار گیاه ‌شناس آلمانی کارل فردریش فون لدبور لیلیوم لدربوری نام گرفت.

لاله واژگون

۱۰۰ گونه پیاز مختلف برای لاله های واژگون وجود دارد که ۱۵ مورد از ایران ها در کشور ما یافت می شود. این گل ها جزو گیاهان نادر ایران محسوب می شوند. لاله‌ های واژگون نخستین بار در قرن ۱۶ میلادی به وسیله جهانگردان اروپایی از ایران به اتریش برده شده و در باغ‌ های ثروتمندان و خاندان سلطنتی پرورش یافتند و از قرن ۱۹ کشت آن ها در هلند رایج شد. به خاطر شینم صبگاهی که بر روی آن ها می نشیند به آن اشک مریم نیز می گویند. لاله واژگون خود به دو دسته تقسیم می شود.

• لاله واژگون حنائی:

این گل ها در غرب و شمال غرب شهر اصفهان و ارتفاع بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا می رویند. منطقه ایده آن برای آن ها کوهستانی و خشک است و در فصل گرما گل می دهند. لاله های واژگون حنائی، ارغوانی رنگ هستند و با نزدیک شدن به نوک گل ها رنگ زرد غالب می ‌شود. اون گونه نسبت به سایر هم خانواده های خود (لاله های واژگون دیگر) به آب بیشتری نیاز دارد پس اگر تصمیم گرفتید آن ها را بکارید آب یاری منظم را فراموش نکنید. دقت داشته باشید پس از اتمام گل دادن گیاه، گل برگ های خشکیده می تواند باعث ایجاد بیماری های قارچی شود و باید بلافاصله آن ها را جدا کرد. سوسک قرمز رنگ سوسن آفتی است که همیشه این گل را تهدید می کند.

• لاله واژگون زاگرس:

لاله واژگون زاگرس هر سال در ماه های فروردین و اردیبهشت گل می دهد. رویشگاه این گونه کمیاب از گیاهان نادر ایران در استان ایلام و کوه های زاگرس است و مساحتی در حدود ۱۰۰۰۰ هکتار را شامل می شود. این گل زیبا از طریق پیار و بذر تکثیر می شود و چرای احشام، تخریب زیستگاه برای ایجاد زمین های کشاورزی، برداشت مستقیم این گیاه و عرضه به بازار از جمله مهم ‌ترین عوامل تهدید کننده آن است. متاسفانه برخی افراد سودجو آن را از ریشه کنده و در بازار می فروشند و باعث از بین رفتن آن می شوند.

جام زرین

استرنبرجیا یا جام زرین یکی از گیاهانی است که پیاز دارند و در پاییز گل می دهند و دارای هشت گونه ی شناخته شده است. نام های نرگس پاییزه، سوسن دشت، سرده، نرگس زمستانه و گل حسرت زرد پاییزه نیز نام های دیگر آن هستند. با اینکه تعداد گونه های آن کم است اما همین تعداد اندک بسیار گسترش یافته اند و از جنوب غربی اروپا تا جنوب غربی آسیا گسترده اند. معمولا در خاکهای شنی رشد می ‌کند و زهکش خوب بستر کاشت، وجود دوره ‌ای گرمای خشک در تابستان و خاک های آهکی برای گل دهی آن توصیه می ‌شود. تکثیر آن از طریق کاشت پیازها در دوران خواب آنان در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز است. البته می ‌توان آن را زمانی که برگ ها از بین می ‌روند یعنی اواخر بهار نیز با استفاده از پیازهایش تکثیر کرد. در ایران تنها سه گونه از آن یافت می شود که متاسفانه تمامی این گونه ها رو به انقراض هستند.

• جام زرین پائیزه
• جام زرین کورش
• جام زرین گلستان

نجم آبی

نجم آبی یا سیلا گیاهی پیازی است. نجم آبی را می ‌توان در قسمت‌ های مرتفع جنگل‌ های راش در بین ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ متری و یا بالاتر در استان گیلان و در نواحی مجاور آن در استان آذربایجان یافت. معمولا این گل ها شکلی شبیه به لیوان دارند اما اگر نور کافی به آن ها نرسد شکل گل برگ ها افقی می شود. نجم آبی به سرما مقاوم است  امکان تکثیر گیاه سیلا توسط بذر آن وجود دارد و همچنین می ‌توان اواخر تابستان و یا اوایل پاییز که گیاه در حال خواب است ، پیازهای آن را در عمق ۱۰-۸ سانتیمتری بستر کاشت.

• نجم آبی ایرانی

گل‌ های متعدد نسبتا کوچک این گونه در یک خوشه بلند قرار گرفته ‌اند. در چمنزارهای مرطوب کردستان یافت می ‌شود وفصل گل دهی اردیبهشت ماه است.

• نجم ‌آبی گیلانی

نجم آبی گیلانی یا نجم آبی قفقازی گونه دیگری از نجم آبی این گونه از گیاهان نادر ایران است.

• نجم‌ آبی لب‌ برگشته

نجم آبی لب برگشته در جنگل‌های خزر و اغلب در شکاف دیواره‌های صخره‌ای می‌روید. فصل گلدهی آن نیز فروردین ماه است.

سنبلک چالوس

این گونه کمیاب از گیاهان نادر ایران در دسته سرده کلاغک قرار می گیرد و تنها در دره چالوس دیده شده است. در ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۱۱۰۰ متری لبه صخره ها و در ماه های اسفند و فروردین می روید. رنگ آبی زیبای این گل کوچک جلب توجه می کند. پیاز این گیاه نادر ایران تنها یک گل می دهد که به ندرت به ارتفاع ۳۰ سانتی متری می رسد.

زنبق ایرانی | iris meda

اگر چه گیاه زنبق در تمام دنیا یافت می شود و نمی توان آن را نادر خواند اما گونه ای از گیاه زنبق در ایران یافت می شود که به دلیل رنگ و خصوصیاتی که دارد می توان آن را نه تنها از گیاهان نادر ایران بلکه از گیاهان بومی ایران خواند. این نوع زنبق را در هیچ کجای دنیا به جز کوهستان های حومه ساری و آذربایجان پیدا نخواهید کرد. رنگ گل زنبق ایرانی به رنگ کرم و زرد و گاهی قهوه ای بوده و بسیار زیبا هستند. اگر در طبیعت این نوع گل را دیدید برای حفظ طبیعت به آن آسیبی نزنید.

درخت انجیلی | parrotia persica

اگر طبیعت گرد هستید و به جنگل های شمالی ایران سفر کنید حتماً در کل جنگل به درخت هایی برخواهید خورد که متفاوت از دیگر درخت ها بوده و جلب توجه می کند. درختی با برگ هایی به رنگ های قرمز، زرد، نارنجی، سبز، قهوه ای و خلاصه دیگر رنگ های این تنالیته را با هم در درخت انجیلی می بینید. علت نامگذاری نام لاتین این درخت به parrotia  یا طوطی یکی به دلیل فردی است که این درخت را شناسایی کرد چرا که همین نام را داشت و دیگری به دلیل شکل میوه ی آن است که شبیه به منقار طوطی است. حتی می تواند تنوع رنگ آن را به طوطی نیز شباهت داد.

گل سگ دندان | Dogtooth violet

گل سگ دندان از جمله گل هایی است که گونه های متنوعی دارد. به عنوان مثال از این گل حدود ۲۵ گونه تنها در نواحی معتدل آسیا، آمریکای شمالی و اروپا یافت شده است. در ایران نیز یک گونه جدید از آن دیده شده است که تنها در ناحیه شمالی البرز و در میان درختان راش می روید. پیاز این گل در دو برگ داشته و در ماه های دی تا فروردین گل می دهد. گل سگ دندان در ایران گونه ای از گل های بنفشه سگ دندان است که با نام علمی Erythronium caucasicum شناخته می شود.

درخت شمشاد ایرانی | buxus hyrcania

اگر چه این گیاه در قدیم فراوان در جنگل های شمال ایران پیدا می شد اما اکنون در گروه خطر  گیاهان در حال انقراض قرار گرفته است. این درخت جزو درختان همیشه سبز و سایه دار است که ارتفاعی تا حدود ۹ متر و تنه ای به قطر نیم متر می رسد. تاریخچه این درخت مربوط به دوران مزوزوئیک و حدود ۱۳۶ میلیون سال پیش بر می گردد اما هم اکنون به دلیل بیماری های قارچی و قطع بی رویه این درخت در خطر انقراض می باشد. در قدیم بیشتر ایرانی ها یک درخت شمشاد را در حیاط خود می کاشتند و جزو درختان محبوب به حساب می آید. این درخت چوب بسیار خوبی نیز دارد.

زعفران دوگله | Crocus biflorus

همه ما ایرانی ها بر روی برنج یا درون هر غذای دیگری زعفران استفاده می کنیم یا با گل زعفرانی که بنفش رنگ است آشنایی داریم. با این حال گونه های گل زعفران دیگری نیز در ایران پهناورمان پیدا می شود. نوعی از گل زعفران با نام زعفران دوگله است که از یک پیاز دو تا گل زغفران بیرون می آید. این گل زعفران سفید رنگ بوده و در قسمت بیرونی گلبرنگ هایش راه های بنفش تیره دارد. گل زیابی زعفران دوگله از گیاهان نادر ایران است که تنها در ارتفاعات بالادست شمال و غرب ایران در دامنه های سنگلاخی و مخروبه ها می روید. این گل برعکس زعفران بنفش، در ماه های اسفند، فروردین و اردیبهشت گل می  دهد.