بزرگ‌ترین جزیره ایران در خلیج فارس، نه تنها به خاطر طبیعت بکر، سواحل زیبا و جاذبه‌های گردشگری‌اش مشهور است، بلکه فرهنگ و تاریخ غنی آن هم یکی از جاذبه‌های این جزیره به شمار می‌رود. یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگ و زیست مردم قشم، کشتی سازی یا همان لنج سازی سنتی است. در این مقاله، به بررسی لنج سازی سنتی در قشم و جزئیات مربوط به آن خواهیم پرداخت.
معرفی قشم
اما خوب است پیش از آن که به بررسی لنج سازی سنتی در قشم بپردازیم قدری درباره خود این جزیره بدانیم. قِشم بزرگ‌ترین جزیره ایران و خلیج فارس در تنگه هرمز واقع شده است. این جزیره در دوران ساسانیان ابرکاوان نام داشته.
شهرستان قشم بخشی از استان هرمزگان است که خود جزیره قشم را شامل می‌شود. این جزیره به دلیل قرار داشتن در تنگه هرمز و همجواری با جزیره‌های هرمز، لارک، هنگام، تنب‌بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، از دیرباز از موقعیت جغرافیایی ویژه برخوردار بوده و دارای اهمیت استراتژیکی دیده‌بانى و دروازه‌بانى خلیج فارس است.
موقعیت جغرافیایی این جزیره از شمال به شهر بندرعباس، مرکز بخش خمیر و قسمتی از شهرستان بندر لنگه، از شمال خاوری به جزیره هرمز، از شرق به جزیره لارک، از جنوب به جزیره هنگام و از جنوب باختری به جزایر تنب بزرگ و کوچک و بوموسی محدود می‌شود.
لنج سازی در قشم
صنعت لنج سازی در قشم نه تنها بخشی از اقتصاد این جزیره را تشکیل می‌دهد، بلکه بخش مهمی از هویت فرهنگی آن به حساب می‌رود. بازدید از کارگاههای لنج سازی در قشم یکی از جاذبه های اصلی قشم برای گردشگران به شمار می‌رود.
با بازدید از این کارگاه‌ها می‌توان نگاهی به تاریخ کهن لنج سازی داشت و از نزدیک شاهد هنر و مهارت استادکاران بومی بود. جالب است بدانید لنج نوعی وسیله دریانوردی است که اندازه‌ای بزرگ‌تر از قایق و کوچک‌تر از کشتی دارد.
لنج‌ها فقط در خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند شنا می‌کنند. شاید بتوان گفت علت این که لنج با روح و جان مردم جنوب ایران پیوند خورده، تعهد کشتی‌های قدیمی به این منطقه باشد.
آشنایی با تاریخچه لنج سازی در قشم
لنج سازی در قشم از قدمتی طولانی برخوردار است. این جزیره در طول تاریخ مرکز مهمی برای ساخت و تعمیر لنج‌های چوبی به شمار می‌رفته. همانطور که گفتیم لنج‌ها، که به عنوان وسیله‌ای ضروری برای صیادی و تجارت در خلیج فارس به کار می‌روند، بخشی حیاتی از فرهنگ و اقتصاد قشم را تشکیل می‌دهند.
کارگاههای لنج سازی در قشم همچنان به حفظ این میراث باستانی مشغولند و نسل‌های مختلف از استادکاران، مهارت‌های این صنعت را از نیاکان خود آموخته‌اند.
آشنایی با فرآیند ساخت لنج
خوب است بدانید ساخت لنج در قشم به صورت سنتی و با استفاده از چوب‌های مرغوبی همچون چوب ساج صورت می‌گیرد. این فرآیند شامل چندین مرحله می‌شود: طراحی و مهندسی لنج، برش چوب‌ها، مونتاژ قطعات و سرانجام انجام آزمایش‌های نهایی.
هر لنج به‌دست استادکاران ماهر و با تجربه ساخته می‌شود. استادکارانی که دانش و مهارت این هنر و صنعت را نسل به نسل و سینه به سینه منتقل کرده‌اند.
آشنایی با اهمیت لنج سازی در اقتصاد قشم
گفتیم که کشتی‌سازی و لنج سازی در جزیره قشم نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. این صنعت، علاوه بر ایجاد فرصت‌های شغلی برای مردم محلی، به توسعه تجارت دریایی و صیادی هم کمک می‌کند. گفتنی است که بسیاری از مردمان قشم از طریق لنج‌های خود به کشورهای حاشیه خلیج فارس سفر کرده و به داد و ستد می‌پردازند.
لنج سازی به عنوان میراث فرهنگی
لنج سازی نه‌تنها به عنوان یک صنعت بلکه به عنوان بخشی از میراث فرهنگی قشم از اهمیت بالایی برخوردار است. حفظ و احیای این صنعت به حفظ هویت و تاریخ این منطقه کمک شایانی خواهد کرد.
در حقیقت می‌توان گفت لنج‌های چوبی قشم نمادی از قدرت و استقامت مردم جزیره بوده و نشان‌دهنده تلاش‌های تاریخی این منطقه در برابر چالش‌های اقتصادی و طبیعی هستند.
لنج سازی در قشم در چه مناطقی انجام می شود؟
اما شاید بخواهید بدانید لنج سازی در قشم در چه مناطقی انجام می‌شود. لازم به ذکر است که کارگاههای لنج سازی در مناطق گوناگونی از این جزیره وجود دارند و گردشگران می‌توانند از آنها بازدید کنند. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا به معرفی این مناطق بپردازیم.
۱.بندر لافت
بندر لافت از جمله قدیمی‌ترین مناطق قشم است که به وجود کارگاههای لنج سازی سنتی شهرت دارد. این بندر، جایی است که می‌توانید کارگاههای فعال لنج سازی و تعمیر لنج‌ها را در آن پیدا کنید.
آدرس: بندر لافت، شمال غربی جزیره قشم
۲. بندر سلخ
بندر سلخ هم یکی دیگر از مناطق جزیره قشم است که کارگاههای لنج سازی در آن قرار دارند. این بندر به دلیل قدمت و فعالیت‌های مربوط به لنج سازی به خوبی شناخته شده است.
آدرس: جنوب غربی جزیره قشم، نزدیکی روستای سلخ
۳. بندر دولاب
این منطقه هم محلی برای ساخت و تعمیر لنج‌ها و قایق‌های چوبی در قشم به شمار می‌رود. بندر دولاب کارگاههای لنج سازی را در خود جای داده و می‌توانید از هنر لنج سازی آن بازدید کنید.
آدرس: جنوب شرقی جزیره قشم، روستای دولاب
۴. درگهان
درگهان هم یکی از مناطق تجاری و ساحلی جزیره به حساب می‌رود که تعدادی از کارگاههای لنج سازی در آنجا فعالیت دارند.
آدرس: غرب جزیره قشم، شهر درگهان
۵. بندر سوزا
بندر سوزا به دلیل موقعیت مناسب و ساحلی خود، یکی دیگر از مناطقی است که کارگاههای لنج سازی در آنجا دیده می‌شوند.
آدرس: جنوب جزیره قشم، نزدیکی شهر سوزا
۶. روستای گوران
این روستا که در سواحل غربی جزیره قشم واقع شده به عنوان یکی از مراکز اصلی لنج سازی در قشم شناخته می‌شود. روستای گوران از گذشته‌های دور تا به امروز به ساخت و تعمیر لنج‌های چوبی مشغول بوده و همچنان کارگاههای لنج سازی در این روستا به فعالیت می‌پردازند.
کارگاه لنج سازی گوران در حقیقت بزرگ‌ترین مرکز ساخت انواع لنج در جزیره قشم به شمار می‌رود. در سایر قسمت‌های جزیره همچون لافت و منطقه صنعتی کاوه هم کارگاه‌هایی وجود دارد که در سطحی محدودتر از گوران در زمینه لنج سازی فعالیت می‌کنند.
کارگاه گوران به عنوان جاذبه گردشگری و تفریحات قشم شناخته می‌شود. جالب این که چند روستا در مناطق مختلف ایران، گوران نام دارند. معنی این نام از گبر برگرفته شده و در ابتدا «گبران» خوانده می‌شده و به‌مرور زمان تغییر کرده است. گفتنی است که در قدیم گبر به زرتشتیانی گفته می‌شد که معابد آتش داشتند و آتش‌پرست بودند.
آدرس تقریبی: جاده قشم به باسعیدو، روستای گوران.
با رزرو تور الی گشت، سفر به قشم را به خاطره‌ای فراموش‌نشدنی تبدیل کنید.
۷. سواحل طبل
منطقه طبل هم از جمله مکان‌های معروف برای لنج سازی در قشم است. این سواحل هم محلی برای فعالیت کارگاههای لنج سازی سنتی بوده و بازدیدکنندگان می‌توانند در آنها شاهد فرآیند ساخت لنج‌ها باشند.
آدرس تقریبی: روستای طبل، واقع در بخش غربی جزیره قشم.
چنانچه می‌خواهید از این کارگاه‌ها بازدید کنید، بهتر است ابتدا با محلی‌ها یا راهنمایان گردشگری تماس بگیرید تا به نحوی دقیق‌تر و مطمئن‌تر از مکان‌های کارگاههای فعال لنج سازی اطلاعات کسب کنید.
کارگاه های لنج سازی و میراث جهانی یونسکو
جالب است بدانید در کارگاههای لنج سازی خبری از دوره‌های آموزشی نیست. تنها در برخی مواقع مهندسان دریانوردی داخلی و خارجی برای نظارت بر فرایند ساخت کشتی‌ها (اغلب لنج‌های بزرگ‌تر) به کارگاه‌ها می‌آیند.
در واقع ناظر اول و آخر پروژه‌های لنج سازی استادکارهای جلاف‌اند که از شاگردی و کارگری به استادی رسیده‌اند. همچنین باید اضافه کرد که کارگاه لنج سازی قشم در سال ۲۰۱۱ به‌عنوان یکی از مراکز صنایع دستی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و همین موضوع شهرت لنج سازی ایران را بیشتر کرده است.
بعد از آن در سال ۱۳۹۶ موزه‌ای در منطقه گوران راه‌اندازی شد که در آن تاریخچه دریا و دریانوردی و لنج سازی روایت می‌شود. گردشگران همچنین در این موزه می‌توانند با اصول صیادی با تور در لنج آشنا شده و اطلاعاتشان درباره فرهنگ منطقه را گسترش دهند.
ساخت لنج ها در کارگاه های لنج سازی چگونه انجام می شود؟
نکته‌ای که باید بدانید این است که لنج سازی در گذشته رونق بیشتری داشته اما به‌خاطر مشکلات اقتصادی آسیب دیده و در حال حاضر سرعت کار در کارگاه‌ها کمتر شده. نقشه لنج‌ها به‌صورت سه‌بعدی روی هوشمندترین کامپیوترهایی که وجود دارد کشیده می‌شود.
ساخت هر لنج مطابق با ویژگی‌های آن از شش ماه تا دو سال طول می‌کشد. برای ساخت این لنج‌ها از چوب‌های ساج و کهور و کنار استفاده می‌شود. گرچه مصالح اصلی در کارگاه لنج سازی قشم چوب ساج است و سایر چوب‌ها کمتر به کار می‌روند. تمام این چوب‌ها، درخت‌هایی هستند که در جزیره قشم یافت می‌شوند.
لنج سازی دانش‌نامه‌ای خاص با صدها واژه و اصطلاح دارد. به عنوان مثال لنج‌های امروزی اغلب با موتور ساخته می‌شوند و کمتر لنجی می‌بینید که تنها با پارو و بادبان حرکت کند. این موتورها از کشور ژاپن وارد می‌شوند و باکیفیت هستند. گرچه نوع خاصی از موتور به نام «پاکستونی» ساخت کشور پاکستان است و آن را روی بعضی از لنج‌ها نصب می‌کنند.
آشنایی با نام انواع لنج ها
بخش مهمی از دانشنامه لنج سازی به نام لنج‌های گوناگون اختصاص دارد. شناختن انواع آنها خالی از لطف نیست. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا شما را با نام برخی از این لنج‌ها آشنا کنیم.
- سماج، بتیل: لنج‌های ماهیگیری
- حوری: لنج مسافربری با ظرفیت حدود ده نفر
- شوعی: نوعی لنج که در گذشته با بادبان و پارو حرکت می‌کرد اما امروز روی آن موتور نصب می‌کنند
- بغله: لنجی که ساختاری منحنی دارد و برای باربری به کار می‌رود
- بگاره: لنج‌های منطقه کنگان که برای ماهیگیری با تور استفاده می‌شود
- سمبوک و جالبوت: لنج‌های باربری برای بارهایی با وزن بین ۵ تا ۱۰۰ تن
- بوم: لنج بزرگ باری و مسافری
بهترین زمان برای بازدید از کارگاه لنج سازی قشم
کارگاههای لنج سازی اغلب از صبح تا عصر فعال هستند و بهترین زمان برای بازدید از آنها در ساعات میانی روز است. حتما می‌دانید که آفتاب جنوب در تابستان غیرقابل تحمل است. پس اگر این فصل را برای سفر به قشم انتخاب کرده باشید، فقط شب‌ها می‌توانید از اقامتگاهتان خارج شوید که در آن زمان هم کارگاههای لنج سازی کار نمی‌کنند.
زمستان و پاییز بهترین موقع برای سفر به جنوب کشور و جزیره قشم هستند و تنها مشکلی که وجود دارد، روزهای نسبتا کوتاه آن‌هاست. البته اگر ساعات میانی روز را برای بازدید از کارگاه لنج سازی اختصاص دهید، مشکلی نخواهد بود.
در این ساعات هم هوا روشن است و می‌توانید همه‌چیز را ببینید و هم کارگاههای لنج سازی قشم فعال هستند.
جمع بندی
در این مقاله از الی گشت به کشتی‌سازی و لنج سازی سنتی در قشم پرداختیم. سنتی قدیمی در قشم که با اقتصاد و روح بومی این منطقه پیوند خورده است. اگر به قشم سفر می‌کنید خوب است بدانید امکان بازدید از این کارگاه‌ها برای گردشگران وجود دارد و می‌توانید با دیدن کردن از آنها تجربه‌ای غنی‌تر از سفر به قشم به دست بیاورید.
سوالات متداول
لنج چیست؟
لنج نوعی وسیله دریانوردی است که اندازه‌ای بزرگ‌تر از قایق و کوچک‌تر از کشتی دارد.
مواد اولیه لنج سازی چیست؟
بیشتر از چوب، مخصوصاً چوب‌های مقاوم در برابر آب و نمک دریا، برای ساخت لنج‌ها استفاده می‌شود.
لنج ها برای چه مواردی استفاده می شوند؟
لنج‌ها برای حمل و نقل کالا، ماهیگیری و تجارت دریایی در خلیج فارس استفاده می‌شوند.
در چه مناطقی از قشم کارگاه های لنج سازی وجود دارند؟
از جمله این مناطق باید به بندر لافت، بندر سلخ، بندر دولاب، درگهان، بندر سوزا، روستای گوران و سواحل طبل اشاره کرد.
مطالب مرتبط : ۱۶ تا از بهترین بوم گردی های قشم که با روح و روانتان بازی می کنند مقایسه کامل سفر به کیش یا قشم باورها و افسانه های مردم قشم | از ناخداهای افسانه ای تا موجودات عجیب