ایران کاروانسراهای تاریخی زیادی دارد که تعدادی از آن‌ها به جاذبه گردشگری تبدیل شده‌اند. کاروانسراهایی با معماری جذاب که روزگاری در سفر نیاز آدم‌ها به سرپناه را برآورده و مکانی امن برای مسافران فراهم می‌کردند.
یکی از جذاب‌ترین کاروانسراهای تاریخی ایران، کاروانسرای دیر گچین است که مکانی با پیشینه‌ی قدیمی و در حال حاضر یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های استان قم به شمار می‌آید. این کاروانسرا از دوران ساسانی به‌جای‌مانده است و عده‌ای حتی آن را مادر کاروانسراهای ایران می‌دانند. دیر گچین کاروانسرایی در ایران است که بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار گرفته است. در این مطلب از مجله گردشگری الی‌گشت اطلاعاتی درباره کاروانسرای دیر گچین قم را برای شما بیان می‌کنیم تا انتها با ما همراه باشید.
تماشای معماری کاروانسراهایی که زمانی شلوغ و محل رفتوآمد بودند یکی از جذاب‌ترین تجربه‌های سفر به مناطق کویری ایران است. اوج دوران احداث کاروانسرا در ایران به زمان صفوی می‌رسد و از آن زمان کاروانسراهای تاریخی زیادی به به یادگار مانده است.
کاروانسرای دیر گچین قم یکی از بزرگترین کاروانسراهای تاریخی ایران است که در استان قم و در ۸۰ کیلومتری شمال‌شرقی این شهر قرار گرفته است. با بررسی و کاوش‌های باستان‌شناسی مشخص شده که این کاروانسرا در زمان ساسانی ساخته شده است؛ اما در زمان سلجوقی و صفوی تغییرات اساسی بر روی آن انجام شده است و همچنین در زمان قاجار نیز وسعتش بیشتر شده است.
کاروانسرای دیر گچین، در طول تاریخ پناهگاه هزاران مسافر بوده که خسته از راه طولانی، مدتی را در این مکان امن و زیبا به استراحت می‌پرداختند. این کاروانسرا در زمان اردشیر بابکان ساخته شده است و در آن زمان این بنا به عنوان دژی مستحکم در مسیر جاده پر رفتوآمد ابریشم قرار گرفت؛ اما سال‌ها بعد کاربری آن تغییر کرد و به کاروانسرا تبدیل شد تا مسافران خسته را در آغوش گرم خود پناه دهد.
کاروانسرای دیر گچین قم روزگار تاریخی زیادی را از سر گذرانده است و بارها در زمان سلجوقی، صفوی و قاجار مرمت و نوسازی شده است. ایران راه‌ها و مسیرهای ارتباطی زیادی دارد و در میان آن‌ها جاده ابریشم مهم‌ترین مسیر ارتباطی دوران کهن است. مسیری که به دلیل آب و هوای خشک و فاصله زیاد شهرها و روستاها دارای کاروانسراهای زیادی است و محلی برای اسکان موقت مسافران در آن زمان بوده است.
یکی از جذاب‌ترین کاروانسراهای این محل، کاروانسرای دیر گچین است که در سال ۱۳۸۲ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای دیر گچین ۱۲ هزار هکتار مساحت دارد و در دوران رونق این کاروانسرا، فضایی کافی و مطلوب برای اسکان مسافران داشته است. موقعیت مکانی این کاروانسرا با توجه به مسیر تردد کاروانیان در جاده، مناسب است و درب ورودی آن نیز جایگاه مناسبی دارد.
در هنگام ورود به این کاروانسرا یک هشتی می‌بینید که به حیاط مرکزی منتهی می‌شود. این مجموعه بزرگ از بخش‌های زیادی مثل مسجد، حمام، هشتی، حجره، اتاق، دکان، چندین برج، حیاط خلوت، ورودی، ایوان، شترخوان، آسیاب سنگی و فضای اقامتی تشکیل شده است. جالب است بدانید که در بیرون از کاروانسرای دیر گچین قبرستان، آب انبار و یک کوره آجرپزی هم وجود دارد که اگر بخواهیم آن‌ها را هم جزو این مجموعه حساب کنیم، مساحت آن به ۱۹ هزار هکتار می‌رسد. در اطراف و گرداگرد این کاروانسرا دیواری مربعی شکل ساخته شده که ۵ متر ارتفاع، ۱ متر عرض و ۸۰ متر طول دارد.
کاروانسرای دیر گچین قم دارای قسمت‌های مختلف است که در ادامه به معرفی این قسمت‌ها می‌پردازیم
پدر این کاروانسرا یک حمام عمومی برای آسایش و رفاه بیشتر مسافران ساخته شده است که طراحی و معماری جذابی دارد. این حمام در بخش جنوب‌غربی مجموعه است و شامل سربینه، خزینه، سرویس بهداشتی و گرمخانه می‌شود.
در سمت جنوب‌شرقی مجموعه، مسجدی با مساحت ۳۰۰ مترمربع به چشم می‌خورد که محل اقامه نماز مسافران بوده است. این مسجد در سمت راست ورودی قرار گرفته و با بررسی‌هایی که انجام شده قدمت محراب آن متعلق به زمان سلجوقی است. اما دیواره‌های کنار محراب متعلق به دوره ساسانی است که نشان می‌دهد محراب در سال‌های بعد از ساخت مسجد به این قسمت اضافه شده است.
در قسمت شمال غربی کاروانسرا آسیابانی از جنس سنگ ساخته شده است که یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این کاروانسرا است.
این مجموعه ۳۶ اتاق دارد و در هر طرف ۸ تا ۱۰ اتاق دیده می‌شود. اتاق‌ها مربعی و یک طبقه هستند و فقط یک در ورودی دارند.
محدوده حیاط به شکل ۸ ضلعی بنا شده و در قسمت شمال‌شرقی مجموعه به چشم می‌خورد و از چندین اتاق تشکیل شده است.
امکانات کاروانسرای دیر گچین قم بسیار قابل توجه است، در حالی که دیگر کاروانسراها فقط از اتاق، حجره، ایوان، محل استراحت و شترخوان تشکیل شده است؛ اما در این مجموعه گسترده دکان، حمام، آسیابان و غیره هم به چشم می‌خورد و البته موقعیت مکانی خاص این محل یکی از دلایل گستردگی قابل توجه کاروانسرای دیر گچین است. وجود این همه امکانات موردنیاز مسافران در این کاروانسرا باعث شده که کاروانسرای دیر گچین قم به مادر کاروانسراهای ایران معروف شود.
در اطراف کاروانسرا دیر گچین، مجموعه عمارت‌های خشتی زیادی است که متعلق به دوران قاجار هستند. طراحی این عمارات مستطیل و ۲۰۰ در ۳۰۰ متر است که به صورت کاملاً منظم در اطراف دیوار خشتی ساخته شده‌اند. این کاروانسرا در سال‌های اخیر مرمت و بازسازی شده‌اند و از آنجایی که در کنار جاده قرار دارد می‌تواند دوباره به جایی پر رفتوآمد و شلوغ تبدیل شوند.
برای بازدید از کاروانسرای دیر گچین ابتدا باید از قم به سمت گرمسار حرکت کنید. در کیلومتر ۷۰ اتوبان قم_گرمسار، وارد جاده آسفالته روستای علیآباد شوید و سپس از جاده خاکی به سمت دیر گچین حرکت کنید. همچنین می‌توانید از شهر ورامین وارد جاده چرمشهر شده و با طی مسافت ۲۰ کیلومتر، به مجموعه دیر گچین رسید.
ایران همواره در مرکز راه‌های مهم و اصلی ارتباطی حضور داشته است و جاده ابریشم که می‌توان به یقین آن را ارزشمندترین و مهم‌ترین شاه‌راه اتصال جهان باستان دانست، از این کشور عبور می‌کرد. شهر قم سالانه نیز به دلیل وجود حرم حضرت معصومه (ص) بسیار مورد توجه و بازدید مسافران قرار می‌گیرد. اگر به شهر قم سفر کردید به شما پیشنهاد می‌کنیم بازدید از کاروانسرای دیر گچین را نیز در برنامه خود قرار دهید. در این مطلب از مجله گردشگری الی‌گشت سعی کردیم تمام اطلاعات و نکات کارونسرای دیر گچین قم را برای شما بیان کنیم امیدواریم که این مطالب برای شما مفید باشد.
مطالب مرتبط: دیدنی های شهر ورامین؛ زادگاه فریدون خانه ملاصدرا، از آثار تاریخی استان قم کاروانسرای مرنجاب، نگینی در دل کویر