چرا بیشتر زلزله ها شب ها اتفاق می افتند؟

علت وقوع زلزله ها در شب

تا به حال به این موضوع دقت کرده اید که اکثر زلزله ها در شب اتفاق می افتد؟ از نظر شما چرا این پدیده در شب اتفاق می افتد؟ این باور در میان مردم شکل گرفته است که زلزله ها و به طور خاص، زلزله های شدید در شب رخ می دهند. کارشناسان زلزله نگاری و مراکز زلزله سنجی، اخیرا در پی پاسخ به این مطلب آمده اند که این سوال را به صورت علمی و عمومی پاسخ دهند. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا به همراه هم بررسی کنیم که چرا زلزله ها اکثرا در شب اتفاق می افتند با ما همراه باشید.

 رابطه ی بین وقوع زلزله و زمان آن چیست؟

مطالب مرتبط:
وحشتناک ترین زلزله های جهان تا به امروز!
چرا تهران زلزله آمد؟!

از نظر علم زمین شناسی، پدیده ی زلزله تابعی مشخص از نسبت گرانشی انرژی ذخیره شده در سطح گسل موجود در یک منطقه ی زمینی  به مقاومت آن صفحه است. تغییر در زمان وقوع زلزله زمانی اتفاق می افتد که تغییر در فشار وارده بر میدان تنش یا مقاومت سطح گسل ایجاد شود. حال این که چه مواردی دقیقا ممکن است در  زمان اتفاق افتادن این پدیده ها موثر باشد، مختلف است و برای آن ها نمی توان علل خاصی را مطرح کرد. از جمله ی این اتفاقات تاثیر گذار می توان به وقوع زلزله های دیگر در صفحات مشترک زمینی، تغییرات سطح آب زیر زمینی، حرکت توده ی مایع ماگمایی در اعماق زمین، نیروی گرانش ماه بین خورشید و سایر سیارات دیگر که به جو کره ی زمین نزدیک هستند، طوفان های مغناطیسی ایجاد شده به هر علتی، لکه های خورشیدی قدیم و جدید، تغییرات دمایی در جو کره ی زمین و در نهایت انفجارات هسته ای را نام برد. از بین تمامی این موارد، زلزله های اطراف یک منطقه، اثری بیشتر و مشهود تر نسبت به سایر عوامل دیگر در وقوع زلزله دارد که علت آن گسست و شکست و یا حرکت صفحه های زمینی است. پدیده ی زمین لرزه و وقوع آن در روی یک گسل خاص از یک طرف سبب تخلیه تنش ها و انرژی های صفحات زمین و همچنین اصطکاک های آن ها و از طرفی دیگر منجر به کاهش خشکی و مقاومت سطح گسل شده و در نتیجه نقش اساسی و مهمی در تأخیر  و یا به جلو انداختن زمان وقوع زلزله های بعدی حتی برای ساعاتی بعد، خواهند داشت. تغییرات تنش ایجاد شده از سایر پدیده های تاثیر گذار بر لرزش صفحات، نسبت به تنش های زلزله در کل ناچیز بوده و در این میان بیشتر نقش تحریک کننده را دارند که در علم زمین شناسی به آن پیش لرزه می گویند که در اکثر اوقات ما حتی آن ها را اصلا حس هم نمی کنیم و فقط مراکز زلزله نگاری و دستگاه های حساسشان متوجه وقوع آن ها می شوند و ثبت می کنند.

همه ی این پیش لرزه ها حامل علائم و نشان هایی هستند از وضع کلی زمین به صورت جزئی و کلی در همه ی موارد مربوط به آن و علم زمین شناسی و شاید به شکلی خاص تر، از وقوع پدیدهای دیگر و بزرگ تری چون زلزله در آینده خبر می دهند. یکی از این پدیده هایی که نقش تحریک کننده در وقوع زلزله ها دارد اثر جاذبه ی گرانشی بین ماه و خورشید است. نقش جاذبه ماه و خورشید در وقوع زلزله از گذشته تا به حال و حتی آینده، مورد علاقه ی همه ی محققین علوم زمین شناسی و توپوگرافی است و برای بررسی آن، پروژه های بسیاری در دست اقدام بوده و هست. کارشناسان و دانشمندان علوم زمینی و زلزله شناسی، در بیان توضیح چرایی گرانش خورشید و ماه به صورت خاص تر برای کشور ایران می گویند که اثر کشش ماه و خورشید در تحریک زمین لرزه های دستگاهی ایران و حتی در مقیاس کلی تر تمام مناطق زلزله خیز جهان، در بازه های زمانی مشخصی بین سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۷، مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت پس از طی مراحل مختلف و آزمایشات متعدد به نتایجی قابل توجه دست یافته اند. در زمان فعلی درجه ی اول برای دست یافتن به پاسخ این سوال در زمینه ی زلزله های ایران مخصوصا در فضای مجازی که چرا زلزله های اخیر در استان کرمان و استان تهران در شب رخ می دهد، زمان وقوع زلزله های مورد بررسی از قمری به سال میلادی تبدیل کرده و مورد بررسی قرار داده اند. با بررسی مولفه های اعتدال بهاری و انقلاب زمستانی، دانشمندان فراوانی زلزله ها در روزهای قمری و یا میلادی (توجه داشته باشید که به تاریخ ایرانی دانشمندان زلزله شناسی این پدیده را تحلیل و تفسیر کرده اند.)، فصول مختلف سال و در طول شبانه روز مورد بررسی قرار دادند. در مراحل بعدی بررسی های خود برای بیان فرضیه،  ساعت و زمان وقوع هر زلزله با بررسی های نجومی انجام شده برای ساعت حداکثر کشش ماه و خورشید در ۴ جهت جغرافیایی یعنی؛ شرقی، غربی، شمالی، جنوبی  به همراه دیگر عواملی که بسیار تاثیر گذارند، مقایسه شده است.

با کنار هم گذاشتن نتایج این بررسی ها ، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که ساعت وقوع زمین لرزه ها در کشور ایران که کشور موضوع بحث زلزله در زمان کنونی بوده است، به هیچ عنوان تصادفی نبوده و کاملاً تابعی از فشار کشش گرانشی بین ماه و خورشید می باشد. در این زمینه مثالی می زنیم، اگر به آمار و ارقام این بررسی ها دقت کنیم می بینیم که بیشترین تعداد وقوع زمین لرزه ها در فصل بهار و در اوایل و اواخر ماه اتفاق افتاده اند. در زمان های قدیم تر، مردم اعتقاداتی سفت و سخت در این زمینه داشتند تا جایی که بعضی از اقوام باستانی ایرانی در دوره های متفاوت نیمه ی هر ماه را تعطیل می کردند چون بر اساس علوم زمان خویش معتقد بودند که اتفاقات صور فلکی و ادغام تاثیر آن ها بین نیروی خورشید و ماه در این زمان از ماه مخصوصا در ماه های بهاری، اتفاق می افتد. اگر بخواهیم در این باره بیشتر برای شما توضیح دهیم باید بگوییم که، زمان اوج  وقوع زلزله و حرکات صفحات زمینی در فصول بهار و پاییز یعنی زمان اعتدال و بعد از ظهر بین ساعات غروب آفتاب در هنگام عصر اتفاق می افتد. این پدیده فقط مختص به اعتدال بهاری نیست.  فاصله ی بین تابستان و زمستان یا همان انقلاب زمستانی، وقوع زلزله را به ساعاتی در شب می کشاند و این بدان معنی است که در هنگام ساعات اولیه ی شب تا نیمه ی های شب اتفاق می افتد. در توضیح چرایی این پدیده باید بدانید که رابطه ی فیزیکی بین ماه و زمین این گونه است که همدیگر را دراثر نیروی جاذبه، جذب می کنند و از این رو به دور مرکز یکدیگر، همیشه در در حال چرخش هستند. می دانید که زمین در واقع به دور خودش می چرخد و این چرخش نیروی فیزیکی شتاب و فشار خارج از مرکز زمین را ایجاد می کند که همین مسئله باعث می شود تا همواره ماه و زمین نیروی فشار بر هم وارد کنند. در نهایت این نیروی گریز از مرکزی که زمین و ماه ایجاد می کنند، به اصطلاحی ساده تر، جذر و مد را در نقطه ی مرکزی هسته ی کره زمین و رابطه ی ماگما با آن را که تاثیر گذار بر اقیانوس ها، اتمسفر و جو زمین و همچنین پوسته ی جامد زمین که همان صفحات زمین هستند را بر آن ها تاثیر می گذارد و اثرات مختلفی چون زلزله را حاصل می شود.

دانشمندان علم زلزله شناسی می گویند که  اثر گرانشی بین کشش ماه و خورشید به هم، در وقوع پدیده های زیستی همچون زلزله وابسته به امتداد گسلی است که منطقه در آن واقع شده است. همانطور که بالاتر گفتیم، از بین سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۶ هجری قمری (۱۹۰۰ تا ۲۰۰۷ میلادی)، داده های مرکز لرزه نگاری در محدوه ی جغرافیایی ایران مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی اطلاعاتی که از این داده های زلزله نگاری به دست آمد، مشخص شد که بیشترین تعداد زمین لرزه ها و پیش لرزه ها در ایران، درست در اول و آخر هر ماه اتفاق افتاده است. در واقع اول و آخر هر ماه تعداد زلزله ها بیشتر از وسط ماه بوده است. بیشترین آمار تشکیل دهنده ی آمار لرزش ها را زلزله های رخ داده در اول و آخر هر ماه تشکیل می دهند. کشور ایران، از نظر علم زمین شناسی و لرزه نگاری بر روی گسل های پیوسته قرار گرفته است. حال اگر به لرزش های اخیر در صفحات جغرافیایی ایران نگاه کنیم حدس این که صفحه ی ایران در نقطه ی گسل، پتانسیل بالایی برای زلزله خیزی را برای ماه به ارمغان آورده است، سخت نیست. اکثر زمین لرزه های مختلف  رخ داده در ایران علاوه بر مواردی که در سطوح بالاتر این مطلب ذکر شد، در بین ساعات طلوع و غروب خورشید بوده است که ما از این رو در میابیم که این عامل بسیار مهم و تاثیرگذار است. بررسی ها ی انجام شده نشان می دهند که  بنابر ساعات وقوع زلزله حداکثر و حداقل نیروی گرانشی ایجاد شده در اثر کشش بین ماه و خورشید، عمدتاً زلزله ها ۲ ساعت قبل و یا ۲ ساعت بعد از حداکثر یا حداقل مقدار کشش گرانش بین ماه و خورشید اتفاق می افتند.