اگر قصد سفر به کشورهای دیگر دارید، باید ابتدا از مرز ایران خارج شوید و از مرز کشور مقصد بگذرید تا وارد آن کشور شوید. اگر به کشورهایی همانند گرجستان یا تایلند سفر می کنید، چه به صورت هوایی و چه به صورت زمینی باید از چندین مرز عبور کنید. مرزها امروزه باعث مشخص شدن محدوده هر کشور هستند. شما برای عبور از مرز کشوری و وارد شدن به کشوری دیگر، امروزه باید ویزا داشته باشید. اما مرز چیست و چرا بین کشورها مرزها به وجود آمدند؟ آیا در گذشته هم مرزی بین کشورها وجود داشت؟ فکر می کنید که زمان و دلیل پیدایش مرز بین کشورها چه بوده است؟ اگر مجله الی گشت را دنبال کنید می توانید راجع به پیدایش مرز بین کشورها اطلاعات خود را بالا برده و بیشتر با مرز بین کشورها آشنا شوید. اگر فکر می کنید که در انتهای مطلب اطلاعاتی از قلم افتاده، می توانید آن را با ما در میان بگذارید.
مطالب مرتبط: عجیب ترین دانستنی هایی که در سفر هند، باید بدانید! دانستنی های مهم قبل سفر با تور مسکو دانستنی های جالب درباره مسافرت های هوایی
تعریف لغوی مرز بسیار گسترده اما و ما منظورمان در این مطلب از مرز، خط مرزی بین کشورهای جهان است. در این صورت، مرز را می توانیم به این شکل تعریف کنیم که مرز یا سرحد خطی است که میام دو کشور کشیده می شود و قلمرو دو کشور را مشخص می کند. پس هر کشوری آخرین حد قلمرو زمینی، دریایی، هوایی و حتی زیرزمینی اش را مرز آن کشور تعیین می کند. مهم ترین عاملی که کشوری را از کشور همسایه جدا می کند مرز است.
با این اوصاف، آیا پیدایش مرز بین کشورها و خط مرزی از گذشته و از ابتدا در بین کشورها وجود داشته است؟ خط مرزی چیست؟ خط مرزی خطی اعتباری و قراردادی است که حدود کشورها را مشخص می کند و معمولا به وسیله عوارض طبیعی، کشیدن یک خط فرضی یا حتی عوارض مصنوعی همانند جاده نشان داده می شود.
مرزهای بین کشورهای جهان گاهی موقعیت های توریستی و گردگشری بسیاری در دنیای امروز به وجود می آورد که باعث گرفتن عکس های بسیار جالبی می شود.
مرز نه تنها بین کشورها وجود دارد؛ بلکه بین قاره ها، دریاها و اقیانوس ها هم کشیده شده است. به عنوان مثال مرز بین قاره آسیا و اروپا که در روسیه قرار دارد، یکی از نقاط گردشگری روسیه است.
در طول تاریخ نمی توان به این دقت مرزها را در بین کشورها ترسیم کرد و در حقیقت قبل از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۴۵ میلادی هیچ چارچوب جغرافیایی مشخصی برای پیدایش مرز بین کشورها وجود نداشت. مرزبندی بین کشورها ابتدا در اروپا و پس از جنگ جهانی اول به دلیل جلوگیری از توسعه طلبی کشورها به وجود آمد. برای مشخص شدن و ترسیم خط مرزی بسیاری از کشورها، جنگ های مختلفی در جهان رخ داده است تا مرزهایی که هم اکنون بر روی نقشه جهان می بینید، کشیده شود و مشخص شود.
در گذشته مفهومی همانند مرزهای کنونی بین مردم وجود نداشت. تنها مرز امپراطوری های بزرگ را می شد مشخص نمود. از آنجایی که در دوران گذشته امپراطوری های کمی در دنیا وجود داشت، پس مرزها نیز تنها در محدوده قدرت این امپراطورها مشخص بود. این مرزها با تسلط یک قدرت بر قدرتی دیگر مدام جابه جا می شد و تغییر می کرد. به عنوان مثال، پادشاهی هخامنشی در دوران داریوش، شامل بیست ایالت می شد و مرز بسیار بزرگی داشت. مصر، فلسطین، سوریه، فینیقیه، لیبی، قفقاز، بابل، ماد، پارس و در مجموع فلات ایران، باختر و بلخ، رود سند و بسیاری دیگر درون یک مرز مشترک قرار داشتند.
روم شرقی نیز در آن زمان، مرزهای گسترده خود را داشت. با حمله اسکندر به ایران و تشکیل حکومت سلوکیان، مرزها مخصوصا در ایران تغییر یافت. تمام مناطق بالا جزو امپراطوری رم گردید. با مرگ اسکندر، سرزمین ها بین جانشینان او تقسیم شد. پس از آن درباره پیدایش مرز بین کشورها به بخش هایی همانند امپراطوری رم شرقی و امپراطوری رم غربی بر می خوریم.
در شرق اما جریان مرزها به گونه دیگری رخ داد. با ظهور هر امپراطوری و سلسله مرز حدودی بین قلمرو آن ها کشیده می شد و با جنگ ها و تسلط یک قوم بر قومی دیگر این مرزها مدام در حال جابه جایی بودند. با این حال به طور کلی، می توان قلمرو بین دو امپراطوری ایران و روم را تا اوایل قرن هفتم میلادی تشخیص داد. در آن زمان، پیدایش مرز کشورها، بر روی نقشه ها، با جنگ ها و البته بعد از آن با پیدایش قلمرو اسلام مدام تغییر می یافت. اعراب به سرعت و در مدت زمانی کمتر از ۱۰ سال مرزهای قلمرو خود را گسترش دادند و خود را به مرزهای ایران و روم رساندند. پس از آن با جنگ های صلیبی، پیدایش مرز بین کشورها بسیار تغییر یافت. حتی اسپانیا در اروپا و بسیاری از کشورهای آفریقایی جزو مرزهای اعراب و مسلمانان درآمد.
اولین معاهده ای که د رجهان برای تشکیل و پیدایش مرز کشورها بسته شد معاهده وستفالیا در سال ۱۶۴۸ میلادی بود. این معاهده به جنگ میان پروستان ها و کاتولیک ها بعد از گشذت سی سال پایان داد و معاهده ای بود که بین کشورهای اروپایی بسته شد. در این معاهده کشورهای اروپایی خود را فرانسوی، آلمانی و انگلیسی پنداشتند. کشور آلمان ایالت های خود را مشخص نمود و کشورهای فرانسه، اسپانیا و پرتغال رسما به عنوان کشوری مستقل شناخته شده اند.
در سال ۱۷۸۹ و با انقلاب فرانسه، ناپلئون قصد کشورگشایی و بیشتر نمودن سرحدات مرزی فرانسه داشت اما با شکست از روسیه، مرزهای اشغالی دوباره به کشورهای قبل باز گردانیده شد. در واقع چهار قدرت بزرگ اروپا در آن زمان (پروس، اتریش، انگلستان و روسیه) در جریان پیدایش مرز کشورها توانستند دوباره سرزمین های اشغالی ناپلئون را باز پس گرفته و دوباره مرزها را به شکل سابق درآوردند. در این دوران بود که کم کم استعمارگری جای گسترش مرز کشورها را گرفت.
کشورهای شرق میانه، شامل سوریه، عراق، اردن، فلسطین، کویت، عربستان و همچنین سرزمین های سمرقند و بخارا، کشورهای آسیای میانه و نیز بخش های عظیمی از قاره افریقا شامل مصر، لیبیا، تونس، سودان، اتیوپی، سومالیا، مراکش (المغرب)، موریتانیا و … در این محدوده تا قبل از سال ۱۹۲۴ میلادی جزو قلمرو عثمانی و یک کشور حکومتی اسلامی محسوب می شدند.
در نهایت در طول سال های بعد از جنگ جهانی دوم، هر کشوری بنا به ضرورت دنیای امروز و بر اساس نشانه های طبیعی و مرزهای طبیعی محدوده های کشوری و حکومتی خود را مشخص نمود. بسیاری از کشورهای بزرگ به کشورهای کوچک تر و جدا از یکدیگر تبدیل شدند.
پیدایش مرز کشورها در شوروی سابق باعث تشکیل کشورهای پساشوروی یعنی ۱۵ کشور مستقل شد. اگر این ۱۵ کشور را در دسته های مشخص منطقه و جغرافیایی تقسیم بندی کنیم شامل کشورهای بالتیک : استونی، لتونی و لیتوانی، کشورهای اروپای مرکزی شرقی: بلاروس، مولداوی و اوکراین، کشورهای قفقاز جنوبی: ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان، کشورهای آسیای مرکزی: قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان و البته کشور همچنان بزرگ روسیه می شود. بیشتر این کشورها در سال ۱۹۹۱ از اتحاد جماهیر شوروی جدا شدند و در سال های بعد مرزهای خود را مشخص نمودند.
در تاریخچه پیدایش مرز کشورها می توان به کشور یوگوسلاوی نیز اشاره کرد. در سال ۱۹۹۱ دو کشور کرواسی و اسلوانیا از یوگسلاوی جدا شدند و مرزهای خود را مشخص نمودند. پس از آن صربستان و مونته نگو هم از یوگسلاوی جدا شدند. بوسنی و هرزه گوین، مقدونیه و کوزوو نیز از این کشور جدا و مستقل شدند. در نتیجه این تقسیم بندی ها و مرز جدید بین کشورها، کشور بزرگ یوگسلاوی به ۷ کشور مجزا با مرزهای جداگانه تبدیل شدند.
کشورهای کوچک بسیاری در قرن بیستم توانستند از دیگر کشورها جدا شده و جمهوری های خودمختار و کشورهای جداگانه ای به وجود آورند. به عنوان مثال، پیدایش مرز کشورها بین جمهوری خودمختار نخجوان و جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۲۴ رخ داد.
دو کشور چک و اسلواکی تا قبل از سال ۱۹۸۹ میلادی به عنوان یک کشور چکسلواکی شناخته می شود اما پس از جدا شدن و پیدایش خط مرزی بین دو کشور هم اکنون جمهوری مستقل از یکدیگر دارند.
بسیاری از دلایل پیدایش مرز کشورها در قاره آفریقا دولت های استعمارگر بودند. به عنوان مثال چرچیل در مورد مشخص کردن مرز اردن می گوید: “من در ظرف چند ساعت مرزهای اردن را ترسیم و کشور کنونی اردن را بوجود آوردم!” اگر به مرزهای آفریقا نگاه کنید، بسیاری از مرزها را خطی صاف خواهید دید که مشخص کننده محدوده مرزی بین کشورها هستند. راجع به مرزها و نحوه پیدایش مرز کشورها بسیار می توان صحبت کرد. در دنیا برای مشخص کردن مکان خط مرزی، انوع خط مرزی زمینی را به وجود آورده اند. برای دریاها و آب ها نیز خطوط مرزی دریایی را کشیده اند. می توان از اصطلاحاتی مانند مرز هوایی و مرز منابع زیرزمینی نام برد. در هنگامی که مرزها بر روی رودها و دریاچه ها می افتد، قوانین مشخص و خاصی برای تقسیم بندی و پیدایش مرز کشورها به وجود می آورد. به زمین هایی هم که در کنار محدوده خط مرزی قرار می گیرند، اراضی مرزی می گویند که اکثرا در بسیاری از کشورها برای جلوگیری از مهاجرت های غیرقانونی به دقت تحت مراقبت هستند.
منبع: oxfordbibliographies.com