محوطه‌های حفاظت شده‌ای که زیر نظر سازمان‌های حفاظت از محیط زیست هستند و پارک‌های ملی یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین جاذبه‌های گردشگری هر کشوری به‌حساب می‌روند. در این محوطه‌ها و پارک‌های جنگلی انواع و اقسام گونه‌های جانوری و گیاهی زیست می‌کنند و دولت‌ها مسئول نگهداری و کیفیت بخشیدن به زندگی آنها هستند. هم‌زمان مردم می‌توانند با رعایت حال این‌گونه‌های جانوری و گیاهی از این فضاها دیدن کنند و لذت ببرند. پارک ملی گلستان در ایران از جمله این فضاهاست که گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی را در خود جای‌داده. اگر دوست دارید درباره این پارک ملی بیشتر بدانید در این مقاله با الی گشت همراه باشید.
پارک ملی گلستان که به بهشت گمشده ایران و نگین سبز شمال ایران و اولین پارک ملی ایران و میراث جهانی یونسکو معروف است در منتهی‌الیه شرق البرز و جنگل‌های شمالی کشور واقع شده. حد غربی پارک ملی از روستای تنگراه در استان گلستان شروع می‌شود و حد شرقی آن در روستای رباط قره‌بیل در استان خراسان شمالی پایان می‌گیرد. بخش بزرگی از این پارک در استان گلستان، حدود ۳۴ درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی از آن هم در استان سمنان قرار گرفته.
لازم به ذکر است این پارک که با نام گلوگاه استان گلستان هم شناخته می‌شود، ۱۱۵ کیلومتر با بجنورد و ۱۵ کیلومتر با شهر گالیکش از توابع مینوشهر فاصله دارد. همچنین گفتنی است این پارک به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و از جمله بزرگ‌ترین پارک‌های ملی ایران است و مساحتی حدود ۹۰۰ کیلومترمربع دارد. این پارک همچنین زیستگاه بیش از ۳۰۰۰ گونه گیاهی و جانوری از جمله گونه‌های نادر و در معرض انقراض است.
اما شاید بخواهید بدانید پارک ملی گلستان در طول سالیان مدید چه سرنوشتی داشته. گفتنی است محوطه این پارک در دوران‌های پادشاهی مختلف به دلیل اهمیت گونه‌های جانوری تقریباً تحت حفاظت بوده و منطقه‌ای شکار ممنوع به شمار می‌رفته.
در دوره قاجار، این ناحیه به‌عنوان شکارگاه ییلاقی پادشاهان مورداستفاده قرار می‌گرفته و ناصرالدین‌شاه هم در سفر به شمال ایران از این منطقه دیدن کرده و دستور حفاظت بیشتر از آن را صادر کرده است. اما در سال ۱۳۳۶ بود که این منطقه تحت عنوان “منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی” شناخته شد و اولین گام قانونی برای حفاظت از آن برداشته شد.
این پارک در شهریور ۱۳۴۲ هجری شمسی به «پارک محمدرضا شاه» تغییر نام پیدا کرد. مجددا در سال ۱۳۴۳ دوباره نام این محوطه به پارک وحش تغییر یافت. همچنین در سال ۱۳۵۰ منطقه قرخود هم به این پارک الحاق شد و مساحت آن به میزان زیادی افزایش پیدا کرد. در سال ۱۳۵۳ نام پارک به پارک ملی تغییر پیدا کرد و در سال ۱۳۵۴ این پارک به‌عنوان اولین پارک ملی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌عنوان یکی از ۵۰ ذخیره‌گاه زیست‌محیطی کره زمین ثبت شد. در سال ۱۳۵۷ و پس از انقلاب دو منطقه قرخود و آلمه مجدداً از هم جدا شدند و نام این پارک به پارک ملی گلستان تغییر کرد.
در دهه ۱۳۶۰ تنش‌ها بین جوامع محلی و سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص استفاده از منابع طبیعی پارک افزایش پیدا کرد. همچنین در دهه ۱۳۷۰ تلاش‌هایی برای احیای تنوع زیستی و حفاظت از گونه‌های در معرض خطر در پارک ملی گلستان انجام شد. در دهه ۱۳۸۰ هم توجه به گردشگری در پارک ملی گلستان افزایش یافت. این پارک همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در سوم دی ۱۳۸۷ هجری شمسی در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت
.در دهه ۱۳۹۰ با وجود چالش‌هایی همچون تغییرات آب و هوایی، شکار غیرمجاز و آلودگی، تلاش‌هایی برای حفاظت از پارک ملی گلستان انجام شد و تا امروز ادامه دارد.
امروزه پارک ملی گلستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین میراث طبیعی ایران و جهان، همچنان مورد حفاظت و مراقبت قرار دارد و با تنوع زیستی استثنایی و مناظر طبیعی چشم‌گیر، مقصدی جذاب برای طبیعت‌گردان و دوستداران محیط‌زیست به شمار می‌رود.
پارک ملی گلستان از صخره‌هاى مرتفع آهکى تا تپه‌ماهورهایی با شیب و فراز کم تشکیل شده و از منظر اقلیمى میان دریاى خزر و مناطق خشک شرقى واقع شده است. به همین دلیل این پارک، اقلیم‌هاى مختلف از نواحى بسیار مرطوب تا قسمت‌هاى نیمه‌‌خشک را در بر مى‌گیرد.
گفتنی است دامنه تغییرات ارتفاعی در این ناحیه بین ۴۵۰ و ۲,۴۱۱ متر از سطح دریا متغیر است و حداقل ارتفاع پارک در تنگراه و حداکثر آن در قله دیورکجی ۲,۴۱۱ متر است. تنوع زیستگاه‌ها و ریزبوم‌های متعدد نتیجه‌ی همین تنوع اقلیم است. لازم به ذکر است میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل از حدود ۷۰۰ تا ۱۵۰ میلی‌متر در سال تغییرپذیر بوده و دمای هوا در این ناحیه از منفی ۲۵ درجه تا مثبت ۳۵ درجه سانتى‌گراد در ماه‌هاى مختلف تفاوت می‌کند.
در مجموع می‌توان آب و هوای پارک ملی گلستان را به چهار فصل تقسیم کرد. در فصل بهار و اواخر فروردین تا اواخر خرداد هوا در این منطقه به تدریج گرم می‌شود و بارندگی‌ها کاهش پیدا می‌کند. مناظر طبیعی پارک در این فصل بسیار دیدنی بوده و گل و گیاهان شکوفه می‌کنند. تابستان در این پارک ملی از اواخر خرداد تا اواخر شهریور ماه ادامه پیدا می‌کند. در این فصل هوا گرم و خشک می‌شود. با این وجود، به دلیل ارتفاع زیاد پارک، شب‌ها هوا خنک می‌شود.
در پاییز که در این پارک از اواخر شهریور تا اواخر آذر ماه ادامه پیدا می‌کند هوا به تدریج سردتر شده و بارندگی‌ها افزایش پیدا می‌کند. برگ‌های درختان در این فصل زرد و قرمز می‌شوند و منظره بسیار چشمگیری پیش چشم مجسم می‌کنند. زمستان در این منطقه از اواخر آذر تا اواخر فروردین ماه ادامه پیدا می‌کند. در این فصل هوا سرد و مرطوب است و بارش برف در ارتفاعات رخ می‌دهد.
اما نمی‌توان از پارک ملی گلستان حرف زد و چیزی درباره گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی آن نگفت. لازم است بدانید یک‌هشتم گونه‌های گیاهی، یک‌سوم گونه‌های پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونه‌های پستاندار کشور در این پارک بی‌نظیر زندگی می‌کنند. در ادامه به معرفی برخی از این‌گونه‌ها می‌پردازیم.
شاید برایتان جالب باشد بدانید که ۶۹ گونه پستاندار در پارک ملی گلستان زندگی می‌کنند. پلنگ و خرس قهوه‌ای از گوشت‌خواران بزرگ این پارک هستند. سمور جنگلی هم از گوشت‌خوارانی است که احتمالاً فقط در این منطقه زندگی می‌کند. از دیگر پستانداران مهم ساکن این جنگل باید به مرال، شوکا، گراز، آهوی ایرانی، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، بز کوهی (کل و بز)، گربه جنگلی، تشی، گرگ، وشق، روباه سرخ و روباه ترکمنی اشاره کرد. همچنین از گونه‌ی خفاش‌ها تابه‌حال ۱۸ نوع در این پارک شناسایی شده.
پارک ملی گلستان همچنین از بهترین زیستگاه‌های گوسفند وحشی اوریال، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین زیرگونه گوسفند وحشی ایران به حساب می‌رود و از خالص‌ترین جمعیت‌های قوچ و میش اوریال را در خود جای داده. جمعیت این حیوان در جنگل گلستان در دهه ۱۳۵۰ حدود ۱۵۰ هزار راس برآورد شده که تقریباً معادل سه‌چهارم کل جمعیت گوسفندان وحشی اوریال دنیاست. با وجود این که امروزه جمعیت آنها کاهش چشمگیری داشته اما همچنان این حیوان، به‌خصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان دیده می‌شود و به‌نوعی به نماد پارک ملی تبدیل شده.
یکی از خصوصیات جالب‌توجه پارک ملی گلستان برای بازدیدکنندگان و گردشگران، حضور زیاد گرازها در کنار جاده‌ای است که از مرکز پارک می‌گذرد. بعضی از این گرازها تا حدی با انسان‌ها راحت هستند که حتی از دست مسافران غذا می‌خورند! گرچه این وضعیت فقط در مورد گرازها صادق است و باقی حیوانات پارک همچون تمام حیوانات ایران به میزان زیادی از انسان‌ها می‌ترسند و فرار می‌کنند.
جالب است بدانید حدود ۱۴۹ گونه پرنده در پارک ملی گلستان زندگی می‌کنند که از این تعداد ۴۸ نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه دیده می‌شوند و ۶۲ گونه بومی پارک ملی هستند. از مهم‌ترین این پرندگان باید به قرقاول، کبک، تیهو، زنگوله‌بال، کوکر سینه‌سیاه، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه، بلبل، توکای باغی، انواع مختلف سهره‌ها، زردپره‌ها، مگس‌گیرها، زنبورک‌ها، دم‌سرخ‌ها و پرندگان شکاری همچون قرقی، جغد خال‌دار، دلیجه، سارگپه پابلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال سیاه، دال، عقاب دریایی دم‌سفید، بالابان و هما اشاره کرد.
لازم به ذکر است که از مجموع جانوران موجود در این جنگل ۱۹ گونه در خطر انقراض قرار دارند. از آن جمله باید از هما، بالابان، گیلان‌شاه خال‌دار و روباه ترکمنی یادکرد. همچنین مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش از گونه‌هایی به شمار می‌روند که بیشتر از باقی انواع مورد شکار غیرمجاز واقع می‌شوند.
پارک ملی گلستان دارای تنوع گیاهی بسیار غنی است و بیشتر از ۳۰۰۰ گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شده که ۱۳۸ گونه آن بومی ایران هستند. جنگل‌های انبوه هیرکانی که از شمال غربی تا جنوب شرقی پارک امتداد دارند، مهم‌ترین نوع پوشش گیاهی پارک را تشکیل می‌دهند. این جنگل‌ها شامل درختان متنوعی مانند بلوط، راش، ممرس، توسکا، نمدار و لیسار هستند. علاوه بر جنگل‌ها، در پارک ملی گلستان مراتع، دشت‌ها، چمنزارها و اراضی باتلاقی نیز وجود دارد. در این مناطق، گیاهان مختلفی همچون گل‌ها، گیاهان دارویی و علوفه‌ها رشد می‌کنند.
از جمله دیگر گیاهان این ناحیه می‌توان به توسکاى قشلاقى، کلهو، انجیر، توت، ملج، داغداغان، ازگیل، ولیک، زالزالک، سیامتو، گوجه وحشى، شیرخشت، دغدغک، گردو، تمشک، انار وحشى و گلابى وحشى اشاره کرد. کف جنگل هم گونه‌هاى بى‌شمارى همچون سرخس‌ها و متامتى پراکنده هستند. قسمت های خشک‌تر درختچه‌هاى زرشک، تغ، گز، کاروان‌کش، بوته‌هاى کلاه میرحسن، گون، گدار، چوبک، درمنه، خارشتر و سایر گونه‌هاى استپى به چشم می‌خورند. همچنین نواحى مرتفع این منطقه هم گونه ارس به صورت پراکنده وجود دارد.
پارک ملی گلستان دارای جاذبه‌های طبیعی مختلفی است که بهتر است قبل از سفرکردن به این منطقه قدری درباره آنها بدانید. در ادامه با الی گشت همراه باشید تا به معرفی برخی از این جاذبه‌ها بپردازیم.
از جمله دیدنی‌های پارک ملی گلستان باید به چشمه‌های زلال، آبشارهای زیبا و رودخانه‌های خروشان این منطقه اشاره کرد. یکی از طویل‌ترین آبشارهای ایران، آبشار آق سو در جنگل گلستان واقع شده که حدود ۷۰ متر ارتفاع دارد. آبشار اوچر هم از دیگر دیدنی‌های این پارک به شمار می‌رود که آبشاری مرتفع به ارتفاع ۱۱۰ متر است. رودخانه‌های قرتو، زاو و مادرسو هم از بزرگ‌ترین رودخانه‌های این پارک هستند که دیدنشان خالی از لطف نیست.
جنگل گلستان پر است از چشمه‌های پرآب و جوشانی که هر گردشگر و طبیعت‌گردی را به وجد می‌آورد. چشمه دوشان، سردارخانه، جانو، گلستان و گلشن در کنار چشمه کرکولی، از مهم‌ترین چشمه‌های این جنگل به حساب می‌آیند. گفتنی است بیشتر از ۲۱ دهنه چشمه در این پارک وجود دارد.
در پارک ملی گلستان کوه‌های مرتفعی به چشم می‌خورند که شکوه و زیبایی جنگل را چندین برابر کرده‌اند. چنانچه اهل کوه‌نوردی هستید، در گذر از جنگل گلستان حتماً سری به رشته‌کوه‌های شاخا، تنگه گل، یکه‌قدم، المه و قره‌قاشلی بزنید. اما هر کجا که کوه باشد، دره هم وجود دارد. لازم به ذکر است دره‌های عمیق و زیبایی در قسمت‌های مختلف جنگل گلستان دیده می‌شوند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به دره قزقلعه، جمشیدآباد، آدنس، آلی‌دالی، قرغون، آق‌سو و خشک اشاره کرد.
در پارک ملی گلستان چندین محوطه کمپینگ مجهز به امکاناتی مانند سرویس بهداشتی، آب آشامیدنی و آلاچیق وجود دارد و گردشگران می‌توانند با چادر یا کانکس در این محوطه‌ها ساکن شوند. همچنین در برخی از روستاهای اطراف پارک، خانه‌های روستایی برای اجاره به مسافران ارائه می‌شود. این خانه‌ها معمولاً امکاناتی همچون آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی دارند. در شهرهای اطراف پارک هم، هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی مختلفی وجود دارد که افراد می‌توانند برای اقامت از آنها استفاده کنند.
اواسط فروردین تا اواسط آبان، بهترین زمان برای بازدید از این پارک ملی گلستان است. در این فصل هوا مطبوع و دل‌انگیز بوده و طبیعت سرسبز و پرطراوت است و می‌توانید شکوفه‌ها و گل‌های رنگارنگ پارک را ببینید و لذت ببرید. گرچه این پارک زیبا در تمام فصول سال باشکوه و دیدنی است.
در این مقاله از الی گشت به معرفی اولین پارک ملی ایران یعنی پارک ملی گلستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی و مقاصد مهم گردشگری و طبیعت‌گردی پرداختیم و از اقلیم خاص آن و انواع حیوانات و گیاهان موجود در آن گفتیم. امیدواریم این مقاله از الی گشت به شناخت شما از این گنجینه‌ی طبیعی کشورمان کمک کرده باشد.
مطالب مرتبط: گشت و گذار در تاریخ تهران، کاخ صاحبقرانیه این دریاچه در آستارا جا به جا می شود! +تصویر
۱ نظرات