مضیف و مراسم قهوه خوری
ایران کشوری پهناور با مردمانی متفاوت است که هر یک از آن ها آداب، سنت ها و فرهنگ خاصی دارند. مردمان عرب جنوب ایران نیز گروهی خونگرم و مهمان نواز هستند که شاید برخی از مراسم آن ها برای دیگران کم تر شناخته شده باشد. با الی گشت همراه شوید تا سفری داشته باشیم به این منطقه و با مضیف و مراسم قهوه خوری آشنا شویم. مضیف را می توان مهمان خانه ای دانست از جنس نی که، احترام به مهمان در آن و آداب و رسوم ویژه ای موجب شهرتش شد.
مضیف
مطالب مرتبط: یکبار برای همیشه! آشنایی با انواع قهوه و تفاوت بین آن ها! تاب و توان نگاه کردن به این قهوه ها را ندارید! قهوه خانه حاج علی درویش در قلب بازار تهران
مضیف را می توان سازه ای از جنس نی و حصیر دانست که قدمت آن به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح بازمی گردد یعنی زمانی که سومری ها حکومت می کردند. در زمان های قدیم اغلب خانه های خوزستان دارای مضیف بودند. سازه ای از جنس نی که روی چاله ساخته می شود. از ویژگی های مهم مضیف خنک بودن آن در فصل تابستان و هوای گرم است وبه دلیل اینکه سریع آماده می شود مورد توجه اعراب جنوب قرار گرفته ویکی از بهترین وزیباترین مکان برای پذیرایی از مهمانان است .
این مکان عمومی است و برای پذیرایی از مهمان ها مورد استفاده قرار می گیرد، اداره آن توسط ریش سفید یا شیخ انجام می شود و یکی از بهترین و زیباترین مکان ها برای پذیرایی است. مضیف را همواره رو به سوی قبله می سازند و معمولا ارتفاع در آن نیز کم است تا کسی که وارد آن می شود کم خم شود و با این حرکت به نحوی به حاظرین در آن ادای احترام کرده باشد. مضیف ها در ندارند که نشان می دهد در آن ها به روی همه باز است و هر کسی که بخواهد می تواند وارد آن شود.
ارتباط بین مضیف و مراسم قهوه خوری آن است که معمولا این مراسم سنتی در این جا انجام می شود اما برخی به اشتباه نام مراسم را مضیف می گویند. مهمانان سلام و احوالپرسی را از اولین کسی که کنار ورودی نشسته شروع می کند. معمولا افراد میان سال بالای مضیف می نشینند و صاحب مضیف از آنها با قهوه پذیرایی می کند. معمولا کف آن ها با فرش های عربی پوشیده شده است. وسط فضای مضیف یک اجاق با نام موگد برای مراسم قهوه خوری وجود دارد. از قدیم، معمولا شب ها در کنار ورودی مضیف یک آتش روشن می کردند، به گونه ای که در تمام روز دود کند تا میهمان از دور متوجه وجود مضیف شود.
وسایل آماده سازی قهوه
در مضیف و مراسم قهوه خوری جنوب ایران از وسایل مخصوصی استفاده می شود که هر کدام نام مخصوص خود را دارند که به همه آن ها المعامیل گفته می شود. در این روش سنتی برای تهیه و نوشیدن قهوه از قهوه خام استفاده می شود که به آن بن گفته می شود.
- المحماس: ظرفی شبیه به منقاش، استوانه ای شکل است که داخل آن دارای گودی است و روی آتش ذغال گرفته می شود و بن در آن تفت داده می شود. در واقع فرآیند رست در آین جا توسط صاحب مجلس انجام می شود.
- هاون: هاون یا المجر نوعی ابزار استوانه ای با گودی عمیقی است. معمولا هاون از نوعی فلز قوی ساخته می شود و دارای دسته ای به نام قضیب است که برای آسیاب نمودن دانه های برشته شده قهوه استفاده می شود. در این جا عمل کوبیدن و خورد کردن قهوه انجام میگیرد. صداهای که از هاون و آسیاب کردن قهوه به گوش می رسد برای مردمان منطقه مفاهیم به خصوصی دارد.
- گم گم: برای آماده کردن قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می شود. به ظرف بزرگتری که برای آماده سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می شود گم گم گفته می شود که معمولا از جنس ورشو ساخته شده و شباهت زیادی به آبپاش دارد. به ظرف کوچکتری که جهت راکد نمودن قهوه به مدت زمان معین و گرم نگه داشتن آن و پذیرایی از میهمان استفاده می شود دله می گویند. در واقع پس از به جوش آمدن آب، قهوه را به آن اضافه می کنند. پس از فرآیند دم آوری، قهوه را در دله سرو می کنند.
- فنجان: به استکان بدون دسته ای که قهوه در آن سرو می شود فنجان گفته می شود.
البته تمامی ظروف نام برده برای استفاده در مضیف و مراسم قهوره خوری کاملا سنتی است و امروز می توان تنها به وسیله دله تمامی مراحل را انجام داد.
مراسم قهوه خوری
این مراسم کاملا آداب و رسوم خود را دارد. باید دقت کنید که با رعایت آن ها میزبان خود را خشنود سازید. به شخصی که قهوه را نعارف می کند ساقی گفته می شود. او حین تعارف کردن به مهمان در مضیف و مراسم قهوه خوری به سمت مهمان خم می شود و از برخورد دله و فنجان صدا تولید می کند تا مهمان متوجه قهوه اش شود. اگر دوباره قهوه می خواهید فنجان را بدون هیچ حرکتی به ساقی بدهید اگر مه فنجان خالی را به چپ و راست حرکت دهید و به ساقی بدهید. پذیرایی قهوه توسط ساقی اسامی خاصی دارد که در ادامه آن ها را به شما معرفی می کنیم.
- فنجان اول الهیف: الهیف فنجانی است که ساقی می نوشد تا به مهمانان نشان دهد که قهوه کاملا سالم است و بدون دغدغه آن را میل کنند.
- فنجان دوم الضیف: الضیف فنجانی است که برای مهمان ریخته می شود و ساقی آن را با دست راست به مهمان تعارف می کند. میهمان نیز باید آنرا با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را بر روی زمین بگذارد قهوه را میل می کند. گذاشتن فنجان به روزی زمین به معنی داشتن خواسته ای از طرف او می باشد.
- فنجان سوم الکیف: الکیف که در صورت تکان در صورت تکان ندادن فنجان، دوباره سرو میر‌شود و دلیل آن معمولا رضایت مهمان از طعم قهوه و یا نیاز مهمان به آن است.
- السیف: السیف را می توان فنجانی باری افراد خاص و نادر دانست. به این دلیل که معمولا دیگر توسط ساقی سرو نمی شود بلکه شیخ شخصا آن را برایشان می ریزد و این گونه میهمان پس از صرف فنجان چهارم به ساقی اعلام می کند که در تمامی شادی ها و سختی ها با ساقی شریک است که پس از صرف آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می شود.
از دیگر رسومات مضیف و مراسم قهوه خوری می توان به نکات زیر اشاره کرد:
- دله در دست چپ و فنجان در دست راست گرفته می شود.
- فنجان همیشه ایستاده به صورت خم تعارف می شود.
- مهمانان نباید دله را حمل کنند.
- اگر پسران در مجلس باشند نباید پدرشان ساقی شود.
- تعارف کردن بر عهده برادر بزرگتر است.
۱۲ نظرات
سلام ،زمان ریختن قهوه در مراسم ساقی مرد چگونه قهوه را برای خانم ها میریزند ،به این مطلب تا حالا هیچ اشاره ای نشده ؟سپاس
ساقی باید یکی از پاهای خودش رو به حالت زانو زدن به احترام خانم خم کنه و فنجان رو بهش بده البته اگر اشتباه نکنم
سلام عرض ادب،موقعی که مرد برا خانوم قهوه میریزد باید بصورت ایستاده ویکی از زانوهاش بزاره زمین یعنی حالت نیمه ایستاده،چون موقعی که خانوم میخواهد فنجان قهوه بگیرد دستش زیاد بالانیاره که آستینش برنگرده عقب وساعد دستش پیداشود.
طرز ریختن قهوه برای زنان به این صورت است که مرد زانو چپش رو خم کند و با پای راستش تکیه کند و قهوه را بریزد و بلند شود تقدیم زن کند
سؤالی داشتم
شکستن فنجان قهوه توسط ساقی به چه معناست؟
اگر ساقی تعارف کرد قهوه را به میزبان و بعد از خوردن قهوه ساقی فنجان را شکوند به چه معناست ؟
سلام وقت بخیر میشه بگین چه چیزی باعث میشه که فنجان قهوه بعد از خوردنش به دست ساقی شکسته بشه؟
سلام
هر زمان که ساقی قهوه تعارف کرد و میهمان قهوه را بطور کامل میل نکند این اتفاق خواهد افتاد.(البته بنظر من) و بر اساس تحقیقی که انجام دادم.
سلام وقتی که فنجان قهورا ساقی میشکاندیعنی بجز تو کسی لایق این فنجان نیست محبت آن را به ظیف میرساند
سلام در مورد شکسته شدن فنجان بعداز خوردن مهمان به این معنا هست ، مهمانی که قهوه را میخورد و فنجانش شکسته میشود اون مهمان بالا ترین مقام و احترام برای ساقی هستش که بعد از اون کس دیگری در ان فنجان قهوه نخورد این امر در مراسم اصیل بدوی و اعراب اصیل انجام میگرد
و به این موضوع هم اشاره کنم که وقتی ساقی از هر جا که مرسوم هست قهوه را شروع کرد حق ندارد کسی را جا بندازد این بی احترامی به شخص جا افتاده میباشد
سوالی داشتم از دوستان موقع قهوه دادن فنجان اول را باید از بزرگ مجلس شروع کرد.
سوالم اینکه فنجان بعدی رو از سمت راست بزرگ مجلس باید داد یا از سمت راست قهوه چی؟
با سلام همیشه در مجلس بزرگ قبیله در سمت راست سید میشینه اول به سید جمع بعد از دست راست سید همان دستی که فنجان را تکان میدهد