مسجد کبود تبریز با نام محلی «گوی مسجد» یکی از زیباترین بناهای تاریخی شهر تبریز محسوب می‌شود. این بنای زیبا با معماری خاص و تماشایی خود از دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری به یادگار مانده است. متأسفانه در سال‌های گذشته بخش‌های زیادی از مسجد تخریب شده است؛ اما با این وجود به خاطر بازسازی‌ها و مرمت‌های صورت گرفته، هنوز هم می‌توان شکوه گذشته و هنر دست صنعتگران، هنرمندان و معماران ایرانی را در این مسجد مشاهده کرد.
معرفی مسجد کبود تبریز
این مسجد به خاطر استفاده از کاشی‌های لاجوردی در آن به نام «مسجد کبود» معرف شده است. این بنا با نام‌های دیگری مانند عمارت مظفریه و مسجد جهان‌شاه هم شناخته می‌شود. همچنین رنگ‌های هماهنگ و نگاره‌های ظریف به کار رفته در این بنا باعث شده این مکان لقب «فیروزه اسلام» را از آن خود کند.
در گذشته مسجد کبود بخشی از یک مجموعه بزرگ‌تر با کاربری‌های گسترده و متفاوت بود. وجود آرامگاه سلطان جهان‌شاه و نزدیکانش در سرداب و انتهای شبستان مسجد، این مطلب را تأیید می‌کند. البته در حال حاضر این قبرها خالی هستند.
این مسجد با معماری زیبای خود در یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر تبریز قرار دارد. این مسجد زیبا در قرن نهم هجری قمری ساخته شده و امروزه از مهم‌ترین جاذبه‌های تبریز محسوب می‌شود. جالب است بدانید با اینکه تبریز پایتخت حکمرانی قراقویونلوها بوده؛ اما مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقی‌مانده از آن دوران است. این بنای تاریخی با کاشی‌های معرق لاجوردی و فیروزه‌ای، طراحی هندسی و نگاره‌های اسلیمی نمونه‌ای برجسته از معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
مسجد کبود تبریز در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی به عنوان یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی کشورمان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه مسجد کبود تبریز
تاریخچه مسجد کبود تبریز به ۶۰۰ سال قبل و قرن نهم هجری قمری بازمی‌گردد. در سال ۸۴۸ هجری شمسی و در دوره حکومت قراقویونلوها، سلطان ابوالمظفر جهان‌شاه دستور ساخت مسجد کبود تبریز را داد. براساس روایت‌های موجود «صالحه» دختر جهان‌شاه و «جان بی‌گم خاتون» همسر او هم نقش موثری در ساخت این مسجد داشتند. کتیبه موجود در سردر ورودی این بنا و دیگر شواهد نشان‌دهنده این هستند که مدت زمان ساخت مسجد کبود تقریبا ۳۰ سال طول کشیده است.
همان‌طور که گفته شد مسجد کبود در گذشته بخشی از مجموعه‌ای بزرگ با کاربری گسترده بوده است. در قسمت انتهایی شبستان و سرداب این مسجد مقبره‌هایی برای سلطان جهان‌شاه و خانواده او ساخته شده بود که در حال حاضر خالی هستند. همچنین در گذشته این مسجد دارای کتابخانه، خانقاه و صحن بوده است.
در سال ۱۱۹۳ هجری قمری، یعنی حدود ۳۰۰ سال قبل بخش‌های زیادی از مسجد کبود تبریز در اثر زلزله به شدت آسیب دید و فقط پایه‌ها و سردر ورودی آن باقی ماند. در سال ۱۳۱۸ شمسی کار مرمت مسجد کبود آغاز شد و تا ۱۳۵۵ ادامه یافت. در حال حاضر بخش‌های اصلی این بنا تکمیل شده و کاشی‌کاری‌های خارجی و نوسازی تزیینات داخلی آن همچنان ادامه دارد.
معماری مسجد کبود تبریز، شاهکار قرن نهم هجری
معماری مسجد کبود تبریز را می‌توان شاهکار قرن نهم هجری و حکومت قراقویونلوها دانست. مجموعه‌ای که در گذشته این بنا را در خود جای داده بود، «عمارت مظفریه» نام داشت و دارای بخش‌های مختلفی مانند کتابخانه، مسجد، خانقاه، صحن و چندین مقبره بود.
مسجد کبود با الهام از معماری آذری ساخته شده و از لحاظت ظاهری و تزیینات شباهت زیادی به مسجد گوهرشاد مشهد دارد. هر دوی این بناها مربوط به یک دوره تاریخی هستند. همچنین مسجد کبود تبریز کاملاً با اقلیم منطقه سازگار است و در تمام فصل‌های سال می‌توان از صحن و شبستان آن استفاده کرد.
در ساخت مسجد کبود از مصالحی مانند آجر، سنگ مرمر و تلفیقی آن‌ها با کاشی‌کاری معرق استفاده شده است. بنای اصلی این مجموعه به صورت چهارگوش و مربعی طراحی شده و در مقابل صحن قرار گرفته است. در وسط صحن مربع شکل مسجد، یک حوض دیده می‌شود و در دو طرف صحن، شبستان‌ها قرار دارند. برای دسترسی به ایوان‌های مشرف بر صحن، راه‌پله‌هایی در صحن اصلی طراحی شده است.
سقف مسجد کبود تبریز بر روی ستون‌های محکمی که در چهار طرف و در فاصله ۱۲ متری از یکدیگر قرار دارند، استوار شده است. این ویژگی خاص یکی از برجسته‌ترین و جذاب‌ترین نکات معماری این مسجد محسوب می‌شود. در گذشته گنبدی آجری بالای سقف مسجد وجود داشت که در اثر زلزله تخریب شده است و دیگر اثری از آن دیده نمی‌شود. همچنین براساس روایت‌های موجود در سفرنامه‌های قدیمی، در گذشته داخل بنای مسجد و بین گنبد اصلی تا مقبره‌ها، یک گنبد کوچک بسیار زیبا وجود داشت که با گذشت زمان تخریب شده است. دسترسی به این گنبد کوچک از طریق یک در مرمری امکان‌پذیر بود. این در مرمری زیبا بعدها به سرقت رفت و ناپدید شد.
مطالب مرتبط: راهنمای سفر به تبریز ۱۰ جاذبه ی دیدنی شهر تبریز
از دیگر ویژگی‌های این مسجد می‌توان به برجستگی‌هایی از آیه‌های سوره فتح در شبستان بزرگ این بنا اشاره کرد. این آیه‌ها یادبودی از پیروزی‌های سلطان جهان‌شاه هستند. به‌طورکلی تزیینات منحصربه‌فرد و ظرافت معماری این مسجد، این بنا را به یکی از دیدنی‌ترین مساجد تاریخی کشورمان تبدیل کرده است.
جالب است بدانید بخش‌های تخریب‌شده مسجد کبود از روی تصاویر و نقاشی‌های قدیمی موجود مانند نقاشی مطراقچی مربوط به سال‌های ۹۴۰ تا ۹۴۲ هجری قمری و طراحی شاردن فرانسوی مربوط به سال ۱۰۸۴ هجری قمری شناسایی شده است. این نقاشی‌ها اطلاعات کاملی از موقعیت و معماری این مکان ارائه داده‌اند. در حال حاضر بخش‌های زیادی از مسجد به خصوص بخش‌های اصلی مرمت و بازسازی شده‌اند و بازدید از آن‌ها برای عموم آزاد است.
دسترسی به مسجد کبود تبریز
دسترسی به مسجد با استفاده از اتوبوس، تاکسی و ماشین شخصی امکان‌پذیر است. این مسجد یکی از جاذبه‌های دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود و برای دسترسی به آن باید خودتان را به خیابان امام خمینی شهر تبریز برسانید.
آدرس مسجد کبود تبریز: تبریز، خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان ساعت، جنب پارک خاقانی
ساعات بازدید : همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۷:۳۰
سخن پایانی درباره مسجد کبود تبریز
در این مقاله مسجد کبود تبریز را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد این بنای زیبا با تزیینات خاص و کاشی‌های لاجوردی خود مربوط به دوران حکومت قراقویونلوها و سلطان جهان‌شاه (قرن نهم هجری) است. بخش‌های زیادی از مسجد کبود در دوره‌های مختلف تخریب شده بود؛ اما در حال حاضر بخش‌های اصلی آن به لطف بازسازی‌ها و مرمت‌های صورت‌گرفته شکوه گذشته خود را بازیافته‌اند؛ بنابراین شما می‌توانید در سفرتان به تبریز از دیدن این نگین آبی‌رنگ لذت ببرید.
مطالب مرتبط :
باشکوه ترین مساجد ایران با معماری های منحصر به فرد
مسجد اورتاکوی، جلوه ای از معماری باشکوه استانبول