بیشتر گردشگران در شهری مثل گرگان به دنبال جاذبه های طبیعی اند؛ دریا، جنگل، آبشار و طبیعتی سرسبز که دست به دست هم یکی از زیباترین شهرهای ایران را شکل داده اند اما در کنار آثار طبیعی، این شهر جاذبه های تاریخی زیادی هم در خود جای داده است. یکی از برجسته ترین آثار تاریخی گرگان، مسجد جامع این شهر است، مسجدی کهن با معماری جذاب که از مهمترین آثار مذهبی این شهر به شمار می رود و در لیست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است. در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا درباره مسجد جامع گرگان بیشتر بدانید.
مطالب مرتبط: جنگل توسکستانی، بکرترین جنگل گرگان دیوار دفاعی گرگان، ساختاری از قرن ۵ که هنوز پابرجاست!
برای بازدید از مسجد جامع گرگان باید به بازار قدیمی و سنتی نعلبندان بروید، مسجدی که قدمت آن به دوره سلجوقی برمی گردد و کار ساختش را معماران ترکمن انجام داده اند. معماری بینظیر، تزئینات باشکوه و همینطور قدمت طولانی، این مسجد را به یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران تبدیل کرده است.
درسته که این بنا را متعلق به دوران سلجوقی می دانیم اما امروز تنها قسمت این مسجد که متعلق به آن زمان است مناره ی تاریخی اش است و دیگر قسمت ها در سال های بعد مرمت و نوسازی شده اند. با رفتن به داخل این مسجد چشمتان به یک حیاط مرکزی می افتد، حیاطی با ۱۰۰۰ متر مربع مساحت که معنویت خاصی در گوشه گوشه آن موج می زند.
این که این مسجد تا به امروز پا برجا مانده به خاطر مرمت هایی است که بارها و بارها در دوره های مختلف تاریخی روی آن انجام شده است، چیزی که دست نوشته های ایوان غربی هم به خوبی آن را تایید می کنند. در این مسجد کاشی های هفت رنگ به همراه مناره آجری که روی آن ها با خط کوفی نوشته شده دست به دست هم داده اند تا یکی از زیباترین آثار تاریخی گرگان را شکل دهند. بدون شک یکی از جذاب ترین قسمت های این مسجد ۴ شبستان آن است که با تماشای تزئینات به کار رفته در آن ها هنر ناب معماری آن دوره در مقابل چشمانتان به نمایش در می آید. با رفتن به شبستان غربی نوشته های تاریخی زیادی می بینید که هر کدام از آن ها تاریخچه مسجد و یا دستورات حاکمان وقت را بیان می کنند. قدیمی ترین سنگ نوشته ای که بر روی دیوار این ایوان قرار دارد به دوران قبل از صفویه برمی گردد. کافیست نگاهی به سنگ نوشته های دیوارهای غربی بیندازید تا غرق در معنویت و عرفان مسجد شوید.
این مسجد ۱۲۰۰ ساله بر روی مناره های خود کتیبه هایی دارد که به خط کوفی نوشته شده اند برای همین است که این مناره از برجسته ترین ویژگی این مسجد جامع به شمار می رود. مساجدی که در شمال ایران ساخته می شوند با توجه به رطوبت هوا، گلدسته های بلند و مناره های کوتاه دارند؛ مناره های بیشتر شهرهای شمالی با این روش ساخته می شوند و تفاوت های جزئی با هم دارند.
مناره آجری مسجد جامع گرگان تنها بخش این مسجد است که با معماری سلجوقی درست شده است، مناره ای استوانه ای شکل که در بالای آن جایگاهی مخصوص برای موذن وجود دارد و بر روی کتیبه اش اطلاعاتی به زبان کوفی نقش بسته است. بالای این متن با آجرکاری هایی تزئین شده که در سراسر مناره بارها و بارها تکرار شده اند. قسمتی از مناره باز مانده که نور از آنجا به درون مناره هدایت می شود. ارتفاع این مناره از زمین تا جایگاه مخصوص موذن ۱۰ متر است و در بالای آن اتاقکی به شکل چهار ضلعی قرار دارد که روی آن با سفالی شیروانی مانند که از همه طرف شیب دار است پوشیده شده است. موذن از طریق ۴۷ پله که به طور مارپیچ در اطراف مناره کشیده شده خود را به اتاقک مخصوص می رساند.
یکی دیگر از دیدنی های این مسجد منبر آن است؛ در ایوان غربی مسجد، منبری قدیمی با ۸ پله در محفظه ای شیشه ای قرار دارد که از چوب ساخته شده و با هنر منبت کاری با طرح های گل و بوته تزئین شده است. بر روی قالب های مشخص، اسامی ۱۲ امام نقش بسته که زیبایی و معنویت این منبر را دوچندان کرده اند.
گذر زمان و رطوبت صدمات زیادی را به قسمت بدنه سمت راست این منبر زده که به خاطر نزدیکی با دیوار ایجاد شده است. در این منبر سه کتیبه دیده می شود که قدمت آن ها به زمان تیموری و افشاری برمی گردد و به خط نسخ، نستعلیق و ثلث به رشته ی تحریر در آمده اند. در قسمتی از این منبر تاریخ ۸۵۹ هجری قمری دیده می شود که به خوبی قدمت بلند این مسجد را نشان می دهد.
در اطراف این مسجد جامع در گذشته قبرستانی بزرگ وجود داشت که امروز بیشتر بخش های آن از بین رفته و فقط در حاشیه ی غربی و جنوبی مسجد قسمت کوچکی از آن به جای مانده است. این طور که معلوم است معماران ترکمنی این مسجد را ساخته اند اما اینکه مسجد به دستور چه کسی ساخته شده مشخص نیست. با نگاهی به کتاب تاریخ پنج هزار ساله گرگان و استرآباد به راحتی می شود فهمید که این مسجد به دست معماران ترکمن ساخته شده و ترکمن ها در تاریخ گرگان چه نقش پر رنگی داشته اند.