کاشان شهر گل و گلاب ایران است که همه آن را با عطر خوش گلابش می شناسند. این شهر پر از خانه های تاریخی و دیدنی است که می توانید در سفرتان هم به تماشای باغ ها و طبیعت آن بپردازید و هم این که به بازدید از خانه های تاریخی این شهر نیز بروید. دیدنی های کاشان کم نیست و اکثر آن ها با فاصله کمی از هم قرار گرفته اند، بنابراین در سفری حتی یک الی دو روزه می توانید اکثر آن ها را ببینید. جاذبه ای که در این شهر می خواهیم درباره آن صحبت کنیم مسجد جامع کاشان است که یکی از بناهای تاریخی این شهر است و قدمت آن به دوره ی سلجوقیان بازمی گردد. در ادامه همراه ما باشید تا بیشتر درباره این جاذبه ی تاریخی در کاشان خدمتتان اطلاعاتی را بدهیم.
مطالب مرتبط: حمام سلطان امیر احمد، حمامی تاریخی در کاشان آشنایی با جاذبه های نیاسر کاشان رد پای تمدن ۷ هزار ساله در تپه های سیلک کاشان
مسجد جامع کاشان یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی این شهر است که از دوره ی سلجوقیان در این شهر باقی مانده و مناره های آن از قدیمی ترین بناهای تاریخی کاشان است. مسجد جامع یا مسجد جمعه در گذشته های دور یک آتشکده بوده و بعد از ورود اسلام به ایران این بنای تاریخی تبدیل به مسجد شد و هم اکنون هم از آن با عنوان مسجد در کتب تاریخی یاد می شود. مسجد جامع کاشان در خیابان بابا افصل، محله ی میدان کهنه در کوچه ی شهیدان دقیقی قرار گرفته است.
با توجه به مطالعاتی که کارشناسان درباره ی مسجد جامع کاشان انجام داده اند و لایه برداری هایی که انجام شده در گچبری های محراب این مسجد نیز دریافته اند که قدمت آن به دوره سلجوقیان باز می گردد و آثار و تزئینات آن متعلق به دوره ی آل بویه است. در شبستان در شبستان تابستانی این بنا که در زیر شبستان زمستانی قرار دارد، طرحهای بسیاز زیبای کاشیکاری دیده می‌شود و در کف این شبستان آثاری از کوره‌های پخت ظروف چینی به وسیله کارشناسان سازمان میراث فرهنگی در گذشته کشف شده است. این بنا دارای گنبد آجری است که احتمالاً پس از زلزله معروف سال ۱۱۹۲هجری قمری که این مسجد آسیب فراوانی دید، به وسیله «عبدالرزاق خان کاشی» به صورت اساسی تعمیر و این موضوع در کتیبه خط ثلث در زیر گنبد مسجد به سال ۱۲۰۷ هجری قمری نیز مشخص شده است. این بنا که خود بسیار قدیمی است و قدمتی طولانی دارد بر روی بنایی کهنستال تر نیز بنا شده است، قدمت این بنا را برخی به دلیل آثار کوره های بخث سفال و سایر فضاهای کاوش شده در زیر شبستان آن مربوط به دوره اسلامی می دانند. بر اساس روایات تاریخی موجود این مسجد به دستور صفیه خاتون دختر مالک اشتر نیز ساخته شده است.
یکی از مواردی که باعث شده این مسجد مورد توجه قرار بگیرد دارا بودن دو قله است. به گفته بسیاری از کاشناسان تاریخی یکی از این قبله ها به دلیل رعایت نشدن جهات دقیق قبله از عمد تخریب شده و آثار گچبری بسیار نفیسی بوده که به دلیل اینکه برای نمازگزاران دچار اشتباه نشوند محراب دیگری در نزدیکی همان محراب ساخته اند اما مردم عامی اعتقاد دارند که این محراب به طرف بیت المقدس بوده و بعد از اینکه قبله در سال دوم هجرت تغییر یافت این محراب خراب شده است. دیگر محراب موجود که به سمت مسجدالحرام است آیه تغییر قبله از بیت المقدس به طرف مکه به چشم می‌خورد که خود دلیل بر اعتقاد مردم نسبت به این موضوع است. در قسمت تخریب شده‌ی محراب اولی، آثار بسیار نفیسی از گچبری وجود داشت و آثاری از آیه‌ای از سوره ی جمعه (… رحیم یا ایها الذین آمنو اذا نودی … ذکر الله …) در فضیلت روز و نماز جمعه قابل تشخیص است و این امر نشان می‌دهد این مسجد برای اولین بار به‌عنوان نماز جمعه‌ی کاشان بنا شده است.
در محراب قبله ی دوم آیه ی مربوط به تغییر قبله از مسجدالاقصی به مسجدالحرام مشاهده می‌شود که متن آیه چنین است:
«قد نری تقلب وجهک فی السما فلنولینک قبله ترضیها فول وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ما کنتم فولو وجوهکم شطره و ان الذین اوتو الکتاب لیعلمون انه الحق من ربهم و مالله بغافل عما یغلمون».
همانطور که گفتیم این مسجد یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی کاشان به شمار می رود و به دستور دختر مالک اشتر نیز بنا شده است. در طول سال هایی که می گذرد این مسجد توسط حاکمین مختلف این شهر که «کریم خان زند» و «عبدالرزاق خان» نیز مرمت شده است. با توجه به کتیبه هایی که هنگام بازسازی از آن ها باقی مانده است نیز نام های عبدالکریم و ابن محمد حسین محمد کاظمی اصفهانی نیز دیده می شود که گویا از خطاطان دیواره های این مسجد هستند. گچ بری های محراب شبستان را نیز استاد «باقر اصفهانی» ساخته است.
بنا بر اطلاعاتی که در کتب تاریخی آمده است، گفته شده است که حضرت سلطان علی ابن محمد باقر (ع) در این مسجد نماز گزارده است و به همین علت مسجد جامع کاشان بسیار مورد احترام مردم است.
با توجه به توضیحاتی درباره تاریخ و گذشته این تاریخ خدمتتان بیان کردیم، معماری آن همانند تاریخی که داشته بسیار شکوهمند و فوق العاده است. این مسجد آجری با مقصوره و ایوان مرتفعی در زیر خود دارد یک صحن وسیح را نیز شامل می شود و همچنین دارای دو شبستان بزرگ و یک شبستان زیرین در سمت شمالی خودش می باشد. در وسط این مسجد نیز یک حوض خانه قرار دارد و کتبه ی گنبدی مسجد که محراب اصلی را پوشانده نیز نام ملکشاه و وزیر وی نظام الملک طوسی نیز به چشم می خورد. ارتفاع ایوان اصلی که در ضلع غربی مسجد قرار گرفته است، در بلند‌ترین نقطه برابر ۱۳/۸ متر و در قسمت هم سطح پشت بام ۱۱/۲ متر است.
در سمت جنوب شرقی مسجد مناره های آجری قرار گرفته که کهن ترین بناهای تاریخی در کاشان به شمار می روند. این خشت ها نیز در ابعادی حدود ۷*۳۲*۳۲ سانتی‌متر می باشند. در قسمت پایین مناره یک کتیبه ی سه سطری با آجر برجسته وجود دارد و جالب است بدانید که مناره های مسجد جامع کاشان بعد از مناره های مسجد میدان ساوه و مسجد زواره، سومین مناره ی قدیمی تاریخ دار ایران به شمار می رود.
با گذر زمان مسجد جامع کاشان بارها به طور کلی و جزئی نیز تخریب شده است و در هر بار تعمیر و بازسازی که در آن صورت گرفته نیز تغییرات عمده ای به کار رفته است. عمده ترین تخریبی که در این مسجد نیز رخ داد در سال ۱۱۹۲ هجری قمری بود که زلزله ای مهیب اتفاق افتاد و خرابی های زیادی برای این مسجد به بار آورد. حدود ۱۰ سال طول کشید تا عبدالرزاق خان حاکم شهر کاشان این مسجد را بازسازی کند. در این زلزله کریم خان زند کارگران ساختمانی را از اصفهان و شهرهای دیگر به کاشان آورد تا به کار بازسازی شهر و مسجد سرعت ببخشد.
در سال ۱۳۱۵ مسجد جامع کاشان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.