نیشابور در دامنه های کوه بینالود دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی و یکی از پر طرفدارترین شهرهای شمال شرقی ایران است. نیشابور شهری تاریخی ست که به خوبی فرهنگ و تاریخ ایران را نشان می دهد. تاریخی بلند برای این شهر جاذبه های تاریخی و دیدنی زیادی به ارمغان آورده که مطمئنا بازدید از آن ها برای گردشگران جالب توجه است. یکی از جاذبه های تاریخی نیشابور مسجد جامع نیشابور است که در قسمت مرکزی شهر قرار گرفته و معماری جذابی دارد. می خواهیم درباره مسجد جامع نیشابور بیشتر حرف بزنیم در ادامه الی گشت را همراهی کنید.
مطالب مرتبط: کاخ شادیاخ در نیشابور، دنیایی از اسرار قرن سوم هجری بوژان، ماسوله رنگارنگ نیشابور!
معماری مسجد جامع نیشابور به سبک و سیاق معماری دوره تیموری است. تماشای در و دیوارها و شیوه ی معماری که ساختار کلی مسجد را به وجود آورده به خوبی حکایت از معماری دوره تیموری دارد. آن چه که باعث می شود معماری این مسجد را متعلق به دوره تیموری بدانیم این است که در آن دوره معماری ویژگی ها و نکات کلی ای داشت مثلا اینکه همه ی بناها اغلب چهار ایوانی با ایوان های بلند بودند.
برای ساخت مسجد جامع نیشابور تزئینات زیادی به کار رفته که آن را به بنایی فاخر و دیدنی تبدیل کرده است. در جای جای این مسجد کاشی کاری های معرق و هفت رنگ زیادی می بینید که ظاهر کلی مسجد را جذاب و دیدنی کرده اند. برای معماری این بنا از رنگ های زیادی استفاده شده به طوری که کتیبه ها به رنگ طلایی در آمده اند. شاید هیچ بنایی به اندازه ی مسجد جامع نیشابور آینه ی تمام نمای معماری آن دوره نباشد.
در مسجد جامع نیشابور کتیبه های زیادی به چشم می خورد که اطلاعاتی درباره ی قدمت بنا، معمار و … می دهند. در ایوان جنوبی کتیبه ای هست که با استناد به متن آن زمان ساخت این مسجد به سال ۸۹۹ هجری برمی گردد و معمار آن هم «پهلوان علی بن بایزید کرخی» بوده است. حتی بر روی این کتیبه شعری هم به چشم می خورد که به خط ثلث به رشته ی تحریر در آمده است. در بالای محراب کتیبه ی دیگری هست که زمان مرمت این مسجد را دوره صفویه قید کرده است. هر چند که در سال ۱۱۲۶ هجری قمری هم بازسازی دیگری در این مسجد انجام شده است.
این مسجد با ۷۰۸۳ متر مربع مساحت، بزرگ ترین مسجد نیشابور است و برای ساخت آن بیشتر از همه از آجر استفاده شده است. ایوان مرکزی این مسجد با ۱۹.۵ متر ارتفاع در نگاه اول نظرتان را جلب می کند از طرفی در این مسجد هیچ مناره و یا گنبدی به چشم نمی خورد، چیزی که شاید کمی باعث تعجب تان شود. این مسجد ۴ ایوان، ۳ درگاه و ۵ کتیبه ی با ارزش را در خود جای داده است.
بزرگی صحن مسجد جامع نیشابور ۴۵ در ۵۹ متر است و در وسط آن هم حوضی بزرگ وجود دارد. این مسجد ۴ ایوان دارد که در بین آن ها ایوان جنوبی با ۱۹.۵ متر ارتفاع از همه بلندتر است. سال ها قبل این ایوان دو گلدسته داشت که در زمان مرمت از بین رفته اند. برای ورود از درب اصلی باید به سمت شمالی مسجد بروید در این قسمت یک سردر نظرتان را جلب می کند که تزئینات جذاب مقرنس کاری شده دارد. در طرفین سر در دو کتیبه از شاه عباس اول هست که زمان نصب آن سال ۱۰۲۱ هجری قمری قید شده است. با رد شدن از قسمت ورودی به هشتی می رسید، در سمت چپ هشتی زیرزمینی هست که به دلیل وجود مقبره ی معمار مسجد در آن اهمیت زیادی دارد.
محراب مسجد در وسط دیواره جنوبی ایوان است که در یک طاق نما با قوس مقرنس‌کاری شده نظرها را به خود جلب می کند. طاق نما به شکل یک نیم هشت ضلعی طراحی شده و با ازاره‌ای از کاشی سفید و آبی درست شده است. در بالای این محراب یک کتیبه ی قرآنی هست که با خط ثلث به رشته ی تحریر در آمده است. در نمای ایوان ها تزئینات زیادی به کار رفته که عمده ی آن ها با طاق نماها و آجرهای ساده است.
بعد از ایوان و محراب باید کمی درباره ی شبستان حرف بزنیم. در چهار طرف مسجد شبستان هایی به چشم می خورد که ستون ها و سقف های آجری دارند. در مجاورت دیوار جنوبی شبستان هایی را می بینید که ویژگی مشخصی دارند: در سمت راست دارای شش دهانه در عرض و چهار دهانه به موازات ایوان هستند. دهانه‌های شبستان‌های سمت چپ بسیار بزرگتر از دیگری اند. علی رغم اینکه تا به حال بازسازی ها و مرمت های زیادی بر روی این شبستان ها انجام شده اما اصالت دوره ی تیموزی آن ها به بهترین حالت ممکن حفظ شده است.
مساجد جامع همیشه یکی از مهمترین بناهای هر شهرند به خصوص مساجد جامع تاریخی که در شکل گیری هسته ی اولیه شهر نقش زیادی داشته اند. مسجد جامع نیشابور قدیمی ترین بنای تاریخی شهر است که کاربری اش در این مدت عوض نشده. این مسجد در لیست آثار ملی ایران قرار دارد و همین موضوع به خوبی اهمیت آن را نشان می دهد. این مسجد همیشه در طول تاریخ از مساجد مهم شهر بوده و امروز یک کتابخانه، مرکز فرهنگی و دیدنی و یک پایگاه بسیج هم به آن اضافه شده است.