استانبول شهری است که در طول تاریخ با بناهای بزرگ و ساختمان های مشهوری که از گذشته افتخارآفرین آن خبر می دهند، گردشگران و بازدید کنندگان فراوانی را به خود جذب می کند. آثار معماری زیبای استانبول، بیشتر توسط حاکمان مسلمان و ترک تبار عثمانی، ساخته یا بازسازی شده اند. برخی از دیدنی‌ترین مساجد تاریخی استانبول، در مقابل آسیب های زمان و نیروهای ویرانگر طبیعت در طول قرون، هنوز سر به فلک کشیده اند. در این راهنما از مجله گردشگری الی گشت، با تعدادی از این شگفتی‌های معماری عثمانی در استانبول، عروس شهرهای ترکیه بیشتر آشنا خواهیم شد.
مطالب مرتبط: برای خرید در استانبول کجا برویم؟ بهترین منطقه برای گرفتن هتل در استانبول کجاست؟ راهنمای حمل و نقل در استانبول
مساجد تاریخی استانبول، علاوه بر جذابیت معماری و حضور باشکوه، با تاریخ غنی خودشان بازدیدکنندگان را از سراسر جهان به خود جذب می‌‌کنند. این مساجد حاصل هنر و همت معماران و هنرمندان متعدد، از سنگ‌تراش‌‌ها تا خوشنویسان و استادان کاشی کاری هستند که در هماهنگی با یکدیگر، ساختارهای شاخص و ماندگاری را طراحی و ایجاد کرده اند. با شکوه‌ترین مساجد تاریخی استانبول عبارتند از:
مسجد کبود یا سلطان احمد، یکی از مساجد تاریخی استانبول و از بزرگ‌ترین عبادتگاه‌های این شهر است. سلطان احمد اول، پس از شکست در برابر ایرانیان، برای بازگرداندن قدرت خود، این مسجد زیبا را در کنار ایا صوفیه ساخت. این مسجد در نزدیکی کاخ توپ کاپی در استانبول قرار دارد. مسجد کبود یکی از باشکوه‌ترین مساجد تاریخی استانبول در سطح شهر و یادگار اوج معماری عثمانی است.
این مسجد زیبا و محله اطراف آن در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته‌اند. این مسجد بزرگ توسط یکی از معماران بزرگ دوران عثمانی، مصطفی آقا ساخته شده است. داخل مسجد کبود با ۲۰,۰۰۰ کاشی ایزنیک به رنگ‌های سفید، سبز و آبی تزئین شده است. در واقع، کاشی‌های آبی به کار رفته در ساخت دکور داخلی شگفت انگیز این سازه، علت نامگذاری آن را به عنوان مسجد کبود است.
مسجد ایاصوفیه، نخستین مسجد استانبول عثمانی و از دیدنی‌ترین مساجد تاریخی استانبول است. در واقع عثمانیها بزرگ‌ترین کلیسای شهر که توسط امپراتور رومی یوستینیان اول در سال ۵۳۷ میلادی ساخته شده بود، به یک مسجد تبدیل کردند. هنگامی که عثمانیها قسطنطنیه، نام رومی قدیمی استانبول پس از بنیانگذار رومی امپراتور کنستانتین اول، را تسخیر کردند، ایاصوفیه را در سال ۱۴۵۳ میلادی به مسجدی دیدنی تبدیل کردند.
به مدت تقریباً ۵۰۰ سال، ایاصوفیه به عنوان اصلی‌‌ترین مسجد سلطنتی عثمانی ها عمل کرد. تحت جمهوری ترکیه، از دهه ۱۹۳۰ تا سال ۲۰۲۰، ایاصوفیه به یک موزه تبدیل شد. اما چند سال پیش، دولت ترکیه این شگفتی معماری را دوباره به مسجد تبدیل کرد.
تا زمانی که ساخت کلیسای کاتولیک سویل در سال ۱۵۲۰ به پایان رسید، گنبد ایاصوفیه بزرگ‌ترین گنبد جهان بود. بر اساس نظر بسیاری از متخصصان، اگر حکام عثمانی مداخله نمی‌‌کردند، گنبد ایاصوفیه به مدت طولانی باقی نمی ماند. در قرن شانزدهم، مهندس معماری برجسته عصر عثمانی، به معمار سینان، وظیفهٔ تقویت دیوارهای عظیم ایاصوفیه را بر عهده داده شد تا از این طریق اطمینان حاصل شود که گنبد ایاصوفیه زیبا در قرون آینده نیز استوار خواهد ماند.
این مسجد به نام محمد دوم، که به خاطر فتح استانبول به فاتح معروف است، نامگذاری شد. مسجد فاتح مساجد یکی از مساجد تاریخی استانبول است و به عنوان یک پروژه عظیم عثمانی شناخته می‌شود که شامل بخش های مذهبی و اجتماعی به عنوان قسمت‌های مختلف مجموعه است.
این مجموعه مسجد نیز یک گام آگاهانه از سوی محمد فاتح بود تا شهر قدیمی کنستانتینوپل مسیحی را به پایتخت مسلمانان، استانبول، تبدیل کند. بسیاری از حکام عثمانی در پیروی از فاتح برآمده و نسبت به ساختن مساجد و مدارس اسلامی، که به شهری که قبلاً مسیحی بود، ویژگی‌های اسلامی می بخشید، اقدام کردند.
مسجد فاتح بر روی محل دفن بنیانگذار شهر، کنستانتین قرار گرفته است، جایی که کلیسای سابق رسولان مقدس بیزانس قرار داشت. حاکم عثمانی به نام بروده نیز در مجموعه مسجد خود در نزدیکی محل دفن کنستانتین به خاک سپرده شده است.
مسجد فاتح بارها پس از زلزله‌‌های سال های ۱۵۰۹، ۱۵۵۷ و ۱۷۵۴ تعمیر شده است، اما زلزله سال ۱۷۷۶ گنبد و دیوارهای آن را ویران کرد، بنابراین عثمانی ها مجبور شدند آن را با طرحی متفاوت مجددا بسازند.
رزرو بهتریت هتل‌های استانبول از سایت الی گشت
مسجد سلیمانیه، یکی دیگر از مساجد تاریخی استانبول است که توسط سلطان سلیمان اول، مشهور به سلیمان کبیر، ساخته شده است. این مسجد نمادی از اوج قدرت و حکومت عثمانیان در قرن شانزدهم است. طراحی و ساخت آن به دست معمار بزرگ عثمانی، سینان، انجام شد. مسجد سلیمانیه به دلیل زیبایی و شکوه معماری خود، یکی از مقاصد گردشگری مهم در جهان است.
قرار گرفتن این مسجد در نزدیکی مرکز امپراتوری عثمانی در بخش اروپایی استانبول، آن را به یک مکان استراتژیک تبدیل کرده بود. تا سال ۲۰۱۹، مسجد سلیمانیه بزرگ‌ترین مسجد استانبول بود، اما سپس مسجد جامع چاملیجا در بخش آسیایی شهر ساخته شد و این عنوان را به خود اختصاص داد.
این مسجد یکی دیگر از مساجد تاریخی استانبول است که در نزدیکی ساحل محله اورتاکوی در بشیکتاش واقع شده است. این محله اکنون یکی از پرترددترین و محبوب‌ترین مناطق در استانبول است. به دلیل موقعیت ممتاز خود، بازدید کنندگان مسجد می توانند هم‌زمان بخش قابل توجهی از تنگه بسفر و پل شهیدان ۱۵ جولای را هم مشاهده کنند. این مسجد دیدنی در نیمهٔ قرن نوزدهم به دستور سلطان عبدالمجید عثمانی ساخته شد.
محبوب‌ترین مسجدی که توسط مردم محلی در استانبول از آن بازدید می‌شود، مسجد مشهور ایوب سلطان است. ایوب سلطان یکی از یاران پیامبر اسلام محمد(ص) است. ایوب سلطان از عربستان سعودی به استانبول نقل مکان کرد. او شهر را محاصره کرد و سعی کرد آن را تسخیر کند، اما موفق به انجام این کار نشد. در نهایت ایوب سلطان خارج از دیوارهای این شهر درگذشت. محل دفن او توسط یکی از معلمان سلطان محمد دوم پیدا شد و با یک گنبد در این محل ساخته شد. در ادامه، یک مجموعه بزرگ مسجد به تدریج به این گنبد اضافه شد. امروزه این مسجد، پربازدیدترین مسجد در میان مساجد تاریخی استانبول توسط مردم محلی شهر است.
مسجد رستم پاشا یکی دیگر از مساجد تاریخی استانبول است. رستم پاشا در قرن شانزدهم زندگی کرده و به عنوان نخست وزیر سلطان قدرتمند عثمانی، سلیمان کبیر مشغول به خدمت بوده است. رستم پاشا موفق شد با دختر پادشاه ازدواج کند و به این ترتیب به یکی از تاثیرگذارترین شخصیت‌های سیاسی ترکیه تبدیل شود. در ادامه برای افزایش نشان قدرت خود در یک مکان مهم، او دستور ساخت یک مسجد را صادر کرد. معمار این مسجد یکی از پرکارترین معماران قرن شانزدهم، یعنی استاد سنان بود.
این مسجد با بهترین کیفیت کاشی های ایزنیک تزئین شده و همچنین از رنگ قرمز در این کاشی‌‌ها استفاده شده است. رنگ قرمز در کاشی‌‌ها امتیازی برای خانواده سلطنتی در دوران عثمانی بود. این تنها مسجدی در استانبول است که تنها یک مناره دارد و با رنگ قرمز در کاشی ها که نشانه ای از حکومت و سلطنت است تزیین شده است.
مساجد بسیاری در استانبول برای خانم‌های خانواده‌‌های سلطنتی در دوران عثمانی ساخته شده اند. با این حال، یکی از مشهورترین مساجدی که برای یک عضوخانم ساخته شده ، مسجد مهرماه سلطان در ادیرنه‌کاپی استانبول است. این مکان به عنوان یکی از باشکوه‌ترین مساجد تاریخی استانبول، نزدیک به موزه چورا و دیوارهای شهر واقع شده است.
مهرماه سلطان تنها دختر سلطان سلیمان بزرگ است که با نخست وزیر پدرش ازدواج کرد. مهر ماه پس از مادرش، خرم سلطان، قوی ترین زن در قصر توپ‌کاپی بود. مسجد مهرماه یکی دیگر از آثار معمار سنان و یکی از درخشان‌‌ترین و پرنورترین مساجد استانبول با تعداد زیادی پنجره است.
کلمه یِنی در زبان ترکی استانبولی به معنای “جدید” است. نکته جالب درباره این مسجد این است که در قرن هفدهم با نام “مسجد جدید” ساخته شده است و امروزه به عنوان یکی از دیدنی‌ترین مساجد تاریخی استانبول از آن دیدن می‌شود. در آن زمان این مسجد جدید بود، اما اکنون دیگر اینگونه نیست.
مسجد جدید یکی از مساجد سلطنتی استانبول است. نکته جذاب درباره این مسجد این است که دقیقاً در ساحل قرار دارد. پایههای چوبی به سمت دریا کشیده شده و مسجد در بالای این پایههای چوبی ساخته شده است. این کار به منظور جلوگیری از غرق شدن مسجد به دلیل وزن ساختمان انجام شده است. به هر حال این ایده جواب داده و موفق بوده است. پایههای چوبی مسجد هنوز در شرایط خوبی قرار دارند و به خوبی ساختمان را حمایت می‌‌کنند. مسجد جدید در واقع یک مجموعه است که شامل بازار ادویه جات معروف استانبول را نیز در بر می‌گیرد. بازار ادویه با درآمدی که از اجاره فروشگاه‌‌ها در دوران عثمانی تامین می‌شد، نیازهای مسجد جدید را تامین می کرد.
مسجد چورا هم به عنوان یکی از مساجد تاریخی استانبول، سرنوشتی مشابه با مسجد ایاصوفیه دارد. این ساختمان دیدنی در قرن چهارم میلادی به عنوان یک کلیسا ساخته شد. پس از سنه ۱۵۰۰ چورا، به دست مسلمانان عثمانی به مسجد تبدیل شد. این ساختمان در سال ۱۹۴۵ به موزه تبدیل شد و سپس یک در سال ۲۰۲۰ دوباره به مسجد تغییر کاربری داد.
تأثیرات امپراتوری بیزانس در داخل ساختمان مسجد هنوز قابل مشاهده است. دیوارهای داخلی هنوز هم دارای موزاییک‌‌های اصلی کلیسا هستند. این موزاییک‌ها به جای برداشته شدن در زمان تبدیل چورا به مسجد، تخریب نشده و با گچ پوشانده شدند. به همین دلیل موازییک‌های اصلی کلیسا تا به امروز محفوظ باقی مانده‌اند.
این مکان در ابتدا در سال ۱۳۲۵ به عنوان یک کلیسای کاتولیک ساخته شد. اما سپس در دهه ۱۴۷۰ میلادی توسط عثمانیها به یک مسجد تبدیل شده و به افراد مسلمان عرب که از اندلس در سال ۱۴۹۲ تبعید شده بودند، اختصاص داده شد. به همین دلیل این مسجد به دلیل مسجد عرب شناخته و نامگذاری شد.
با توجه به تاریخچه این بنا، ساختمان دارای یک سبک گوتیک اولیه ایتالیایی بوده که شامل پنجره‌های خاص و برجیی برای ناقوس می‌شده. این برج بعدها به یک مناره تبدیل شد. مسجد عرب در میان مساجد تاریخی استانبول، تنها مسجدی است که به عنوان یک کلیسای کاتولیک رومی فعالیت خودش را آغاز کرد. سایر مساجد همگی کلیساهای ارتدکس بیزانس بوده‌اند که توسط عثمانیها به مسجد تبدیل شدند. چندین سنگ قبر تاریخی که در طی بازسازی مسجد عرب پیدا شدند، اکنون در موزه باستان شناسی به نمایش گذاشته شده است.
مسجد یِلدیز حمیدیه یکی دیگر از مساجد تاریخی استانبول و آخرین مسجد بزرگی است که به دستور یکی از اعضای خاندان سلطنتی ساخته شد. یِلدیز حمیدیه همچنین، یکی از زیباترین مساجد استانبول است که در آن یک تلاش برای ترور انجام شده است. متولی این مسجد، عبدالحمید دوم بود که در مقابل این مسجد ساخته شده به سبک جذاب نئوگوتیک و عثمانی بر علیه او سوء قصد شد.
زمانی که کلیچ علی پاشا معمار سنان را برای ساخت این مسجد به کار گرفت، رستم پاشا به او گفت که این دریانورد معروف (علی پاشا) باید مسجد خودش را روی دریا بسازد. علی پاشا به جای اینکه از این گفته علی پاشا ناراحت شود، مسجد کلیچ علی پاشا را روی یک جزیره مصنوعی ساخت. اکنون این مکان با توسعه جزیره توسط نسل‌‌های آینده، دور از ساحل قرار گرفته است.
علی پاشا اصالتاً ایتالیایی بود و از یک برده تا سمت دریاداری پیشرفت کرد. مسجد کلیچ علی پاشا در میان مساجد تاریخی استانبول و برخلاف آن‌ها تحت تأثیر ایاصوفیه قرار نگرفته است. با بازدید از این مسجد، همچنین می‌توانید زمانی را هم در حمام ترکی زیبایی که بازسازی شده است، سپری کنید.
مساجد تاریخی استانبول، نمادهای مهمی از تاریخ و فرهنگ این شهر هستند. این مساجد با زیبایی و معماری جذاب خود، شاهکارهایی از هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارند. امروزه این سازه‌ها نه تنها به عنوان مکان‌های عبادت، بلکه به عنوان مقاصد گردشگری محبوب نیز شناخته شده و هر ساله، تعداد زیادی گردشگر از سراسر جهان برای دیدن این مساجد استثنایی وارد استانبول می‌شوند.