مجموعه ابراهیم خان در کرمان
کرمان از استان های تاریخی و کویری ایران است که صدها جاذبه را در خود جای داده اما به نسبت شهرهای تاریخی دیگری مثل اصفهان و شیراز چندان گردشگر ندارد. شاید اگر این شهر را بیشتر بشناسید و بدانید چه جاذبه های ارزشمندی دارد مشتاق شوید تا سفری به کرمان ترتیب دهید. یکی از جاذبه های این شهر «مجموعه ابراهیم خان» است، مجموعه ای ارزشمند که قدمتش به دوران قاجار برمی گردد و در معماری اش از سبک معماری صفوی الهام گرفته شده است. در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا با مجموعه ابراهیم خان بیشتر آشنا شوید.
مطالب مرتبط: معرفی مجموعه بناهای گنجعلی خان کرمان ارگ راین، از بزرگ ترین بناهای خشتی دنیا در کرمان
تعدادی از حاکمانی که در دوران صفوی و قاجار بر مسند قدرت این شهر نشستند شروع به ساخت مجموعه هایی کردند که چندین و چند بنا را در خود داشت و تسهیلات رفاهی زیادی را برای ساکنان آن منطقه به وجود می آورد. قبلا از مجموعه گنجعلی خان کرمان حرف زدیم که مجموعه ای شامل مسجد، بازار، حمام و … بود؛ مجموعه ابراهیم خان هم مجموعه ای در همین سبک و سیاق است. در دوره ای از حکومت قاجار یعنی در سال های ۱۲۱۶ تا ۱۲۴۰ هجری قمری شخصی به اسم «ابراهیم خان ظهیرالدوله» حاکم کرمان بود او تصمیم گرفت مجموعه ای بزرگ به اسم خود را در گوشه ای از شهر بسازد تا هم رونق بیشتری را برای شهر به وجود بیاورد و هم اثری تاریخی از خود به یادگار بگذارد. ابراهیم خان که رسیدگی به احوال مردم، از او فرمانروایی دوست داشتنی ساخته بود بناهای زیادی را در کرمان ساخت که از مهمترین آن ها مجموعه ابراهیم خان است. در این مجموعه عمارت های زیادی مثل بازار یا قیصریه زرگرها، مدرسه و حمام ساخته شده که بعد از گذشت سالیان دراز همچنان پابرجا هستند و از جاذبه های مهم کرمان شده اند.
از آنجایی که این مجموعه در سال ۱۲۳۱ هجری قمری به دستور ابراهیم خان ساخته شد به نام او هم نامگذاری شده است. این مجموعه که در زمینی به بزرگی ۴۵۰۰ متر مربع درست شده با اینکه ساختش در زمان قاجار بوده اما در معماری اش از سبک صفوی استفاده شده تا این چنین مجموعه ای زیبا و استادانه شکل بگیرد که گردشگران ساعت ها از آن بازدید می کنند. چیزی که معماری این بنا را متمایز کرده استفاده زیاد از کاشی خشتی هفت رنگ است که در معماری های دیگر زمان قاجار و صفوی به این تعداد زیاد دیده نمی شود. قسمت های مختلف این مجموعه به صورت همزمان ساخته شده اند اما فقط بخش «خانه مدرس» آن سال ها بعد توسط فرزندان ظهیر الدوله ساخته شد. قسمت های مختلف این مجموعه را در زیر توضیح می دهیم:
اینکه این مدرسه دقیقا در چه زمانی ساخته شده مشخص نیست اما اینطور که از روی کتیبه اطراف حیاط مدرسه برمی آید در سال ۱۲۳۲ قمری ساخته شده است. بر روی این دیوارهای اطراف مدرسه، کتیبه ای از «صبای کاشانی» نوشته شده که در بیت آخرش به زمان ساخت مدرسه اشاره شده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این مدرسه همچنان بعد از گذشت ۲۰۰ سال دایر است و طلبه ها در آن درس می خوانند و حتی اسکان داده می شوند. با تماشای معماری این مدرسه شما هم با ما هم عقیده می شوید که اینجا یکی از زیباترین بناهای ساخته شده در دوران قاجار است. این مدرسه دو طبقه متعلق به مکتب شیخیه است و در چهار ضلع پلان مستطیلی اش، حجره هایی ساخته شده است. یکی از جذاب ترین بخش های این مدرسه، محرابی است که روی آن با کاشی های هفت رنگ پوشانده شده و بازدیدکنندگان دقایقی محو تماشایش می شوند. گچ بری ها، مقرنس کاری ها، کشته بری ها و … از این مدرسه بنایی تماشایی را به وجود آورده و آن را به یکی از اصلی ترین بخش های مجموعه تبدیل کرده است.
به قسمت جنوبی بازار قیصریه که بروید سردر حمام را در مقابلتان می بینید، سردری که کاشی کاری هایی خشتی هفت رنگ، زیبایی چشم نوازی را به آن داده است. این حمام هم مثل دیگ حمام های قدیمی ایران برای آبرسانی بهتر و حفظ گرمای داخلی، در پایین تر از سطح زمین درست شده است. سقف حمام، تزئینات جذاب مقرنس کاری دارد که در جذابیت کلی حمام نقش زیادی را ایفا می کند. برای بازدید از داخل حمام از یک راهروی زاویه دار می گذرید و به رختکنی می رسید که در وسط آن حوض زیبایی قرار دارد و گنبد مرکزی و ایوان های جانبی، طراحی کلی آن را تشکیل می دهد.
بازاری تاریخی که وادارمان می کند به جای خرید محو تماشای معماری جذابش شویم، در اینجا حتی اجناس داخل بازار هم تاریخی بودن و سنتی بودن فضا را به ما یاداوری می کند. بازار مجموعه ابراهیم خان که به آن «قیصیریه زرگری» هم می گویند در قسمت شرقی مدرسه و حمام قرار گرفته و مثل حمام و مدرسه همچنان فعال است و خرید و فروش در آن جریان دارد. این بازار طولی حدود ۱۰۰ متر دارد و سقف کاربندی شده، جلوه ای تماشایی و تاریخی به آن داده است. بازار به خوبی شکل اولیه خود را حفظ کرده و با ورودی هایی که به سمت آب انبار، مدرسه و حمام دارد می توانید برای رفتن به قسمت های دیگر مجموعه از فضای داخلی همین بازار استفاده کنید.
در قسمت شمالی بازار، آب انبار ابراهیم خان قرار گرفته است که هر چند امروز غیرفعال است اما زمانی فعال ترین آب انبار کرمان بود و آب قسمتی از شهر را تامین می کرده است. برای طراحی این آب انبار هم از معماری صفوی الهام گرفته شده است. مقرنس کاری ها به همراه کتیبه ای خشتی، زیبایی خاصی را به طاق سردر آب انبار داده است. در این قسمت مخزنی در اعماق زمین وجود دارد که از آن آب برداشت می شد.