قنات قصبه، یکی از شاهکارهای تاریخی ساخته دست بشر و نماد تمدن در ایران باستان است که در شهر گناباد قرار دارد. این قنات قدیمی‌ترین و پرعمق‌ترین قنات جهان است که تاریخچه‌ای بسیار غنی و گسترده دارد و روایت‌ها و افسانه‌های تاریخی جالب زیادی پیرامون آن مطرح است. در ادامه این مطلب از الی گشت، قصد داریم به طور کامل و جامع به معرفی قنات قصبه گناباد بپردازیم.
ایران کشوری پهناور با جاذبه‌های دیدنی بسیار زیاد است که همه‌وهمه نشان‌دهنده تاریخ و تمدن غنی آن هستند. قنات قصبه در شهر گناباد استان خراسان رضوی، یکی از این جاذبه‌ها و مکان‌های تاریخی دیدنی است که قدیمی‌ترین و پرعمق‌ترین قنات در تمام جهان شناخته می‌شود. سالانه گردشگران زیادی از سراسر ایران برای بازدید از قنات قصبه به شهر گناباد سفر می‌کنند تا از نزدیک شاهد این شاهکار تاریخی باشند. اگر علاقه دارید تا با این قنات بیشتر آشنا شوید، در ادامه این مقاله همراه ما باشید.
قنات قصبه گناباد که با نام‌های کاریز گناباد، کاریز کیخسرو یا قنات جن آباد نیز شناخته می‌شود، عمیق‌ترین و تاریخی‌ترین قنات جهان است که در جنوب استان خراسان رضوی، شهرستان گناباد واقع شده است. این قنات یکی از شاهکارهای تاریخی به حساب می‌آید که توسط بشر ساخته شده است. البته داستان‌ها و روایات تاریخی زیادی پیرامون این قنات روایت می‌شود که صحت آن‌ها مشخص نیست. برخی از مردم محلی معتقدند این قنات باتوجه‌به عمق بسیار زیادی که دارد، امکان ندارد توسط بشر ساخته شده باشد و ساخت آن کار دیو و پدیده‌هایی فرازمینی است. عده دیگری معتقدند که این قنات محل زندگی ارواح سرگردان کسانی است که آن را حفر کرده‌اند. حفر بسیار دقیق، هوشمندانه و زیبای این قنات باور اینکه چنین شاهکاری می‌تواند توسط انسان‌ها، آن هم هزاران سال قبل ساخته شده باشد را دشوار کرده است.
این قنات که بین ۷۰۰ تا ۵۰۰ سال پیش از میلاد توسط امپراتوری هخامنشی در گناباد کنونی در استان خراسان رضوی ساخته شد، دارای ۴۲۷ حلقه چاه آب به طول کل ۳۳۱۱۳ متر است. یک ساعت آبی نیز در این قنات وجود دارد که از دیگر شگفتی های آن به شمار می آید. از این ساعت آبی در زمان های گذشته برای سنجش زمان استفاده میشد. جالب اینجاست که کماکان این ساعت زمان را بسیار دقیق و درست نشان می دهد و حتی می توان گفت با ساعت های امروزی نیز می تواند رقابت کند! قنات قصبه برای اولین بار در سال ۲۰۰۷ به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد، سپس در سال ۲۰۱۶ به طور رسمی به همراه چندین قنات دیگر به عنوان “قنات ایرانی” در جهان ثبت شد.
قنات قصابه در جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی، شهرستان گُناباد قرار دارد. گناباد یکی از شهرهای قدیمی ایران است که طبق آثار تاریخی یافت شده از آن، قدمت آن را می‌توان مربوط به‌پیش از دوران حکومت هخامنشیان دانست. برای رفتن به قنات قصبه، باید به گناباد سفرکرده و به انتهای خیابان ناصرخسرو، خیابان بهار سه، پلاک سوم بروید.
اگر دوست دارید با قطار به شهرستان گناباد سفر کنید، باید به نزدیک‌ترین ایستگاه قطار گناباد، یعنی ایستگاه قطار بجستان سوار شوید. بجستان در فاصله ۵۰ کیلومتری با گناباد قرار دارد. از بجستان می‌توانید به‌وسیله اتوبوس یا تاکسی به گناباد و سپس به قنات برسید. برای سفر با اتوبوس نیز کافی است از مبدأ موردنظر خود، به شهر مشهد رفته و از آن جا با اتوبوس خود را به گناباد برسانید. از پایانه مسافربری شهرستان گناباد می‌توانید با تاکسی به سمت قنات قصبه بروید. همچنین برای رفتن با هواپیما نیز می‌توانید بلیط فرودگاه بیرجند را خریداری کنید. چرا که نزدیک‌ترین فرودگاه به این شهر است.
به‌طورکلی، قنات را می‌توان یکی از نمادهای تاریخی ایران معرفی کرد که باتوجه‌به شرایط اقلیمی ایران، شیوه‌ای نوین در زمینه آبرسانی بود. قنات قصبه که یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین شبکه‌های قنات در جهان است نیز تاریخچه بسیار غنی دارد و به دوران هخامنشی مربوط می‌شود. این قنات، مربوط به ۲۵۰۰ الی ۲۷۰۰ سال قبل است. در اطراف یکی از دهانه های آن، برخی قطعات سفالی کشف شده است که نشان می دهد این قنات قدیمی ترین قنات جهان است. این قطعات حاکی از آن است که قنات به ۵۰۰ سال قبل پیش از میلاد، یعنی دوران هخامنشیان حفر شده است. اولین فردی که راجع به این قنات صحبت کرده است، ناصر خسروی قبادیانی است که در سال ۴۴۴ هجری قمری از شهر تون به گناباد سفر کرده و تعریفی از این قنات را در سفرنامه خود آورده است.
در این قنات یک ساعت آبی بسیار قدیمی نیز وجود دارد. استفاده از ساعت‌های آبی در ایران به‌ویژه در قنات‌های گناباد نیز به ۵۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد. بعدها برای تعیین دقیق روزهای مقدس ادیان پیش از اسلام، مانند نوروز، چله یا یلدا نیز از این ساعت استفاده می شد. ساعت آبی دقیق ترین و متداول ترین دستگاه زمان سنجی برای محاسبه زمان بود که کشاورزها برای کار کردن آن از قنات های گناباد آب می گرفتند.
قنات‌های گناباد به دو گروه کوهستانی و دشتی دسته‌بندی می‌شوند. نوع کوهستانی آن‌ها که اغلب در میان دره‌هایی شیب‌دار قرار دارند، با آب باران و برف پر می‌شوند. حجم آبدهی این قنات‌ها، حدود ۲۵ لیتر در یک ثانیه و مادر چاه‌های آن عمقی حدود ۳ الی ۲۰ متر دارند. قنات‌های دشتی اما برعکس در زمین‌هایی صاف و هموار قرار دارند و به آب‌های زیرزمینی می‌رسند. به همین دلیل بسیار بزرگ و گسترده هستند. این قنات، از دو رشته اصلی به نام‌های قصبه و دولاب تشکیل شده و به‌طورکلی ۴۲۷ چاه دارد. این قنات بسیار پر آب میزان آبدهی ۱۳۰ لیتر در ثانیه دارد؛ به همین دلیل می‌تواند سطح بسیار زیادی از زمین‌های کشاورزی گناباد را سیراب کند.
همان‌طور که در ابتدا نیز به آن اشاره کردیم، پیرامون قنات قصبه داستان‌ها و افسانه‌های زیادی روایت می‌شود که مردم محلی آن بیشتر به آن‌ها باور دارند. بیشتر این روایات و داستان‌ها از زبان بزرگان نقل شده و تا به امروز به آیندگان منتقل شده است. این داستان‌ها اگرچه ممکن است صحت نداشته باشند و صرفاً حالت افسانه داشته باشند، اما بسیار جالب و شنیدنی هستند. مردم محلی منطقه بر این باورند که ساخت شاهکار قنات قصبه به این شکل و با این عمق، از توان انسان خارج است و این قنات نمی‌تواند ساخته دست بشر باشد. پس حتماً افرادی با نیروهای فرازمینی پشت این کار هستند و این قنات را حفر کرده‌اند. مردم معتقدند که این نیروها دیوها هستند!
تعداد دیگری از افراد معتقدند زمانی که مردم منطقه نیاز به آب نیاز داشتند، شخصی به نام طاهر آب‌شناس، به دیوها دستور حفر این قنات در دل زمین را داد. عقیده‌ای دیگری وجود که می‌گوید، اسم اصلی و اولیه شهرستان گناباد در واقع جن آباد بوده است و به‌مرورزمان به گناباد تبدیل شده است. همین موضوع را به حضور جن‌ها در منطقه قنات مربوط می‌دانند. اما بااین‌همه حال، ازآنجایی‌که ارتفاع قنات بسیار زیاد است و همچنین رد پاهایی در آن پیدا شده است، می‌توان گفت که ساخت این قنات‌ها کار انسان‌هایی بسیار قدبلند بوده است.
مطالب مرتبط
طول اصلی‌ترین رشته قنات قصبه، حدود ۱۳,۱۳۵ متر است که در امتداد دره پرآب خانیک حفر شده است. عمق این رشته حدود ۲۰۰ متر است و مسیر اولیه و اصلی است که در ابتدا حفر شده و به دنبال آن، رشته‌های دیگری حفر شده‌اند. از آن جایی که این قنات طبق شواهد مدام ریزش داشته است، پیشینیان تصمیم می‌گیرند تا در فاصله ۶۸۳ متری از رشته قنات اصلی، قنات را به دوشاخه تقسیم‌بندی کنند. این اقدام باعث می‌شود تا در صورت ریزش و بسته‌شدن یکی از کانال‌ها، آب از مسیر دیگری خارج شود.
مهندسی هوشمندانه ساخت قنات قصبه به شکلی است که سال‌های بسیار زیادی از دست رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی در امان بوده و دچار هیچ‌گونه تخریبی نشده است. یک بخش مهم از این شیوه مهندسی دقیق قنات قصبه، تعبیه تعداد چاه‌های بسیار زیاد در آن است. تعداد چاه‌های این قنات حدود ۴۷۰ حلقه است. این چاه‌ها از قنات در برابر کور شدن به هنگام حملات دشمن به شهر جلوگیری کرده و همچنین دیگر به طناب بسیار بلند به هنگام تخلیه چاه نیاز نبود. چاه‌های قنات قصبه به دودسته چاه‌های با عمق کم و عمودی و چاه‌های با عمق زیاد و پله‌ای تقسیم می‌شود. شیوه حفر به این شکل بوده است که در ابتدا در هر هفتاد تا صد متر، یک چاه به شکل عمودی حفر شده و سپس در کف آن، یک کانال به شکل افقی و بسیار طولانی با زاویه قائمه به سمت قنات ایجاد شده است.
ازآنجایی‌که استان خراسان رضوی و شهرستان گناباد در منطقه‌ای خشک و گرم قرار دارند و تقریباً صحرایی هستند، آب‌وهوای این منطقه به‌طورکلی در فصل تابستان گرم و خشک است و همچنین زمستان‌هایی سرد و یخی دارد. باتوجه‌به این موضوع، بهترین و مناسب‌ترین زمان برای بازدید از قنات قصبه را می‌توان فصل بهار، به‌ویژه ماه فروردین و اوایل ماه اردیبهشت عنوان کرد.
ازآنجایی‌که قنات قصبه یکی از شناخته‌شده‌ترین و معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران است و به دلیل اهمیت و رونق گردشگری در منطقه، اقامتگاه‌های خوب زیادی در نزدیکی آن وجود دارد. اگرچه هتل‌های گناباد هم گزینه مناسبی برای اقامت هستند، اما اقامتگاه‌های بوم‌گردی منطقه که تجربه بسیار خوبی از سفر به این مکان را رقم می‌زنند، پیشنهاد منحصر به فرد و بهتری به نظر می‌رسند. اسامی برخی از این اقامتگاه‌ها در جدول زیر آورده شده است.
|
اقامتگاه‌های نزدیک به قنات قصبه |
|
اقامتگاه بوم‌گردی گلستان ادیب |
|
اقامتگاه بوم‌گردی قوامیه ریاب (خانه علیپور) |
|
اقامتگاه بوم‌گردی درب سنگی |
|
اقامتگاه بوم‌گردی غور قوژد |
|
اقامتگاه بوم‌گردی عمارت ایوان |
در اطراف منطقه قنات قصبه جاذبه‌های دیدنی زیادی وجود دارد و در واقع این قنات تنها جاذبه تاریخی این منطقه نیست. برخی از دیدنی‌های اطراف قنات قصبه عبارت‌اند از:
روستای ریاب یک روستای تاریخی و گردشگری است که در فاصله ۶ کیلومتری غرب شهرستان گناباد واقع شده و به قنات قصبه نیز بسیار نزدیک است. این روستا نیز با توجه اقلیم منطقه، آب‌وهوای خشکی دارد و به همین دلیل، قنات قصبه توانسته حجم زیادی از آب موردنیاز اهالی کشاورز روستا را تأمین کند. روستای ریاب که در بین مردم محلی به نام ریو شناخته می‌شود، تاریخی بسیار غنی مربوط به هزاران سال قبل دارد و جز روستاهای قدیمی گلی کشور به حساب می‌آید. قلعه‌های روستا و خانه ناصریان از دیدنی‌های این روستا هستند.
برای خرید بلیط قطار به مقصد شهرهای ایران به الی گشت مراجعه کنید
مسجد جامع گناباد یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی نزدیک قنات قصبه است که قدمتی طولانی مربوط به دوران هخامنشیان دارد. این مسجد نقشه‌ای دو ایوانی و همچنین طراحی‌ها و معماری‌های جالبی در سردر، صحن، میان سرا و ایوان شمالی و جنوبی دارد. در ایوان اصلی مسجد، محرابی وجود دارد که در آن، نقوش هندسی گیاهی و کتیبه‌هایی با خط معلقی نقش بسته‌اند. در ضلع شرقی ایوان شرقی نیز یک شبستان قرآن وجود دارد که سقف آن بر روی چهارستون قرار گرفته است. این مسجد باتوجه‌به قدمت بالایی که دارد، در فهرست آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده است.
یکی دیگر از جاهای دیدنی گناباد، مسجد جامع حاج عبدالله نوقاب است که در زمان قاجار ساخته شده است. این مسجد، تنها بنایی است که تنها مخزن آب‌انبار در آن قرار دارد. این مسجد در فاصله ده‌دقیقه‌ای قنات قصبه قرار گرفته است.
فیلم مستند قصابه قنات گناباد، پتانسیل مهندسی حفاران ایرانی برای حفر قنات در طول تاریخ را به تصویر کشیده و اهمیت آن را توضیح می‌دهد. در این فیلم، داستان قنات قصابه در آبرسانی در شرایط کویری را به تصویر کشیده شده است. با مستندسازی قنات قصابه، تلاش شده است تا پتانسیل حفاری گناباد و اهمیت تداوم آن در طول تاریخ به تصویر کشیده شود. این فیلم برگرفته از خاطرات سال‌ها سفر و اقامت محقق فرانسوی هانری گوبلوت در اواسط قرن بیستم و بازدید از قنات‌های ایران است که توسط صداوسیمای استان خراسان رضوی و با همکاری اداره کل میراث‌فرهنگی و گردشگری این استان تهیه شده است. ساخت این فیلم به سفارش یونسکو و توسط سعید توکلی فر انجام شده است.
قنات‌ها از پیشینه تاریخی طولانی در ایران برخوردار هستند و به شکل نمادی از ایران باستان به شمار می‌آیند. قنات قصبه گناباد، یکی از این قنات‌ها است که به عنوان عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین قنات جهان شناخته می‌شود. این قنات سالانه بازدیدکنندگان زیادی را به شهرستان گناباد جذب می‌کند و یکی از شاهکارهای ایران و جهان به حساب می‌آید. در این مقاله از الی گشت، تصمیم گرفتیم تا به معرفی این شاهکار و شگفتی تاریخی بپردازیم.
قنات قصبه به عنوان قدیمی‌ترین قنات جهان شناخته شده و به دلیل عمق بسیار زیادی که دارد معروف است.
قنات قصبه در جنوب استان خراسان رضوی، در شهرستان گناباد قرار دارد.
بله افراد می‌توانند همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۱۳ ظهر، به‌صورت رایگان از قنات قصبه دیدن کنند.
فصل بهار و ماه‌های فروردین و اردیبهشت، بهترین زمان بازدید از قنات قصبه است.
عمق قنات قصبه ۳۴۰ متر و طول آن نیز ۳۳ کیلومتر است.
۵ نظرات