قلعه پشتاب، بنایی با ارزش در شهرستان اهر

معرفی قلعه پشتاب در اهر

شهرستان اهر یکی از مناطق سرسبز و دیدنی ایران است که در استان آذربایجان شرقی قرار دارد و یکی از بزرگترین شهرهای منطقه ارسبان به شمار می رود. با توجه به این که قدمت این شهر به قبل از ورود اسلام به ایران بازمی گردد جالب است بدانید که نام آن در گذشته اوزانلار بوده است و با نام میمد نیز مشهور است. بعد از ظهور اسلام به نام اهر یا اهریچ خوانده شد که حاکم‌نشین قره‌داغ بود. ما در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره قلعه پشتاب در اهر صحبت کنیم که در ادامه آن نیز به ویژگی هایی از شهرستان اهر هم خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا با یکی از جذاب ترین و ارزشمندترین آثار تاریخی شهرستان اهر قلعه پشتو آشنا شوید.

مطالب مرتبط:
مجموعه تفریحی ایل گلی، نگین گردشگری تبریز
معرفی اولین موزه کفش ایران در تبریز
حمام نوبر، جاذبه ای تاریخی از دوره قاجار در تبریز

همانطور که در بالا اشاره کردیم، قلعه پشتاب در اهر واقع است و شهرستان اهر یکی از بزرگترین بخش های آذربایجان شرقی محسوب می شود. این قلعه ی باارزش و تاریخی بر روی بلندترین کوه بین روستای پستان و کوجان قرار گرفته و قدمت آن به دوره اشکانی باز می گردد. در سراسر ایران قلعه ها و برج های بسیاری وجود دارد که هر کدام برای خود دارای داستان های مختلف و خواندنی هستند. برخی از این قلعه‌ها کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر به عنوان محل اسکان والی یک شهر یا ایالت بودند. برخی دیگر از این قلعه‌ها، مکان‌هایی برای اداره شهر محسوب می‌شدند. جایگاه و موقعیتی که قلعه در آن بنا می‌شود، می‌تواند نشانی بر کارکرد آن باشد. قلعه‌های خارج از شهر و روستا که موقعیت کوهستانی دارند، کارکردهای نظامی و دفاعی داشته و برای مقابله با دشمن و به قصد دفاع از مردم ساخته شده‌اند. اما قلعه پشتان در اهر یکی از مهمترین بناهای تاریخی به جا مانده در ایران است و جز آن دسته از مواردی است که کمتر بر سر زبان ها قرار دارد؛ کاربری این قلعه در آن زمان نظامی بوده است.

قلعه پشتاب در اهر در نزدیکی روستای پشتاب (poshtab) یا پیشتاب که در ۵۰ کیلومتری اهر قرار دارد نیز واقع است و قلعه پشتای یکی از بناهای بسیار کهن در این منطقه به شمار می رود. زمانی که به بازدید از این قلعه بروید مشاهده می کنید که بر بلندای یک کوه صخره ای قرار گرفته و آثاری همانند پلکان و اتاقک های کنده شده بر روی سنگ های باقی مانده ی این بنا وجود دارد.

قلعه پشتاب در اهر بالای کوه هشت سر در ارتفاع بیش از ۱۵۰۰ متر ساخته شده و جالب است بدانید که با سایر قلعه های منطقه بابک دارای راه ارتباطی می باشد و مطابق با آنچه که در کتب تاریخی و همینطور مستندات باستان شناسی وجود دارد در گذشته با روشن کردن آتش و دود به یکدیگر پیام می ‌دادند. قدمت قلعه پشتاب در اهر به دوره اشکانیان باز می گردد و مطابق با شواهد موجود از این قلعه در دوره ساسانیان هم استفاده می شده است. حصارهایی که دور قلعه پشتاب در اهر کشیده شده بسیار مرتفع و صخره ای بوده و دور تا دور آن پرتگاه های عمیقی در آن زمان در نظر گرفته بودند تا راهی برای جلوگیری از نقوذ دشمن باشد. همانطور که می دانید این قلعه جز قلعه های نظامی بوده است. تنها راه ورودی به قلعه، معبری از سمت شمال با ۲۲۰ پله سنگی دست تراش است. در سه سمت دیگر قلعه پشتاب پرتگاه‌های مخوفی دیده می‌شود که قلعه را نفوذ ناپذیر ساخته‌است. با توجه به بالا بودن تعداد پله های دستکند در قلعه پشتاب در اهر راه ورودی به آن بسیار باریک بوده این از جمله موارد امنیتی است که در این قلعه در نظر گرفته شده است.

مصالح به کار رفته برای ساخت قلعه پشتاب

مصالحی که برای ساخت دیوارهای قلعه پشتاب در اهر استفاده شده سنگ های لاشه ای، ملات گل رس، ساروج و همینطور تعدادی آجر می باشد. با توجه به آثاری که از درون قلعه و سفال های بدون نقش و نگار قدیمی وجود دارد نیز نشان می دهد که این قلعه در اوایل تسلط اسلام بر منطقه ارسباران و قره داغ مورد استفاده بوده اند. در مورد سفالینه هایی پیدا شده در قلعه پشتاب در اهر کارشناسان گفته اند که این سفالینه های هزاره اول قبل از میلاد در این قلعه کمتر از آثار دوران اشکانی و ساسانی و قرون میانه اسلامی می باشد. سفالینه‌های اشکانی و ساسانی این قلعه عمدتا دارای خمیره نخودی و قرمز و تزییناتی با کنده‌کاری هندسی هستند و سفالینه‌های قرون میانه اسلامی در دو نوع ساده و لعابدار با خمیرمایه مواد کانی است.

کاربری نظامی قلعه پشتاب در اهر

قلعه پشتاب در اهر شباهت بسیاری به قلعه بابک دارد و شاید دلیل آن همزمان بودن ساخت آن ها بوده باشد. از هر دوی این قلعه ها در آن زمان برای نظارت و حفاظت بر مرزهای کشور استفاده می شده و هر دو کاربری نظامی داشتند. برای ورود به قلعه پشتاب تنهای یک راه باریک وجود دارد و در هر سه سمت آن پرتگاه های مخوفی قابل مشاهده است که همین نفوذ پذیری به قلعه را پایین می آورد. در این قلعه آب انباره هایی زیادی وجود دارد که در سمت شمال و درون صخره ها کنده کاری شده بودند.

قلعه ی قهقهه و دره رود قره سو از محل قرارگیری قلعه پشتاب در اهر قابل مشاهده است. اکثر دژهایی که در منطقه ارسباران ساخته شده بودند این قابلیت را دارا هستند که توسط دیگر قلعه ها قابل رویت باشند و احتمالاً این دژها در ادوار تاریخی، از جمله دوره جنبش خرمدینان آذربایجان که به احتمال قوی در تصرف آنان بوده‌اند به واسطه علایم آتش‌های شبانه با هم‌دیگر ارتباط پیدا می‌کردند. طبیعت بسیار محصور کننده ای در اطراف این قلعه وجود دارد که چشم انداز فوق العاده ای را برای افراد درون قلعه به وجود می آورد. همچنین در دامنه قلعه حیوانات وحشی به‌ویژه خرس قهوه‌ای نیز زندگی می‌کنند و هراز گاهی هم از دامنه کوه پایین آمده و سری به روستاها می‌زنند.

جغرافیای شهرستان اهر

از لحاظ جغرافیایی شهرستان اهر در ۱۱۰ کیلومتری تبریز قرار گرفته و دارای مساحتی به اندازه ۳۰۷۴ کیلومتر مربع می باشد. این شهرستان از سمت شمال با شهرستان ‌های هوراند و کلیبر، از سمت شرق با استان اردبیل، از سمت غرب با شهرستان ورزقان و از سمت جنوب با شهرستان هریس هم‌ مرز است.

بهترین زمان برای بازدید از قلعه پشتاب

با توجه به شرایط جغرافیایی که شهرستان اهر داراست آب و هوای کوهستانی را باید از آن انتظار داشته باشید و دلیل آن هم وجود رشته کوه قره داغ می باشد. این شهرستان در میان ارتفاعات مهمی چون قلعه دختر به ارتفاع ۱۲۶۶ متر و کوه تاریخی معروف هشت سر با ارتفاع ۲۵۳۶ متر محصور شده و دامنه ارتفاعات مزبور از جهات شمال و جنوب و غرب تا هوراند کشیده شده است. بنابراین اگر آنچنان در کوهنوردی و طبیعت گردی زمستان حرفه ای نیستید بهترین زمان برای بازدید از این قلعه در فصل بهار و تابستان است.

دسترسی به قلعه پشتاب در اهر

به منظور دسترسی به قلعه پشتاب در اهر باید در ابتدا خودتان را اهر برسانید و سپس راه کلیبر را در پیش بگیرید. پس از این که حدودا ۲۲ کیلومتر را در جاده اصلی طی کردید خودتان را به سمت روستای هوراند که از جاده اصلی خارج است برسانید. نزدیک به ۳۷ کیلومتر تا دوراهی هوراند فاصله وجود دارد پس از طی کردن حدود ۳۰ کیلومتر از جاده خارج شده و راه قلعه را پیش بگیرید. در ابتدای این مسیر که آسفالت است، می توانید تابلوی قلعه را به چشم ببینید. مسیر روستای کوجان هم از همین‌جا منشعب می‌شود. حدود ۵ کیلومتر آخر جاده خاکی با کیفیت نامناسب برای ماشین‌های سواری است که نیاز به احتیاط دارد. در پایان این جاده ی خاکی می توانید به قلعه پشتاب در اهر که در روستای پشتاب قرار دارد برسید.

ثبت قلعه پشتاب در آثار ملی

جالب است بدانید که قلعه پشتاب یا قلعه پیشتو در آذر ماه سال ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. بی شک کسانی که به تاریخ و تمدن علاقمند هستند بازدید از قلعه پشتاب در اهر برایشان می تواند بسیار هیجان انگیز باشد، اما به غیر از بنای تاریخی مجذوب کننده در این منطقه نیز چشم اندازه های طبیعی و کوهستانی بسیاری زیبایی هم وجود دارد که هر بیننده ای را می تواند به سمت خود جذب کند. از همین رو بازدید از این قلعه هم برای طبیعت گردان و هم برای کسانی که به تمدن علاقمند هستند به شدت توصیه می شود. رسیدن به بالای دژ و دیدن چشم انداز زیر پای صعودکنندگان خود داستان جذاب دیگری است. در طول سربالایی خاکی همان اوایل مسیر چند آلاچیق وجود دارد که امکان کمپینگ و استراحت را در آنجا امکان پذیر است پس آماده ی سفری دلچسب باشید.