قلعه مهرپادین در مهریز، بنایی از قرن هشتم که در حال ویرانیست

معرفی قلعه مهرپادین در مهریز

شهرستان مهریز یکی از شهرهای تاریخی و باستانی استان یزد است و به دلیل قدمت و آثار تاریخی که در خود دارد سالانه میزبان جمعیت بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی هستند. جاذبه ای که در این مطلب از مجله ی گردشگری الی گشت می خواهیم درباره ی آن شرح دهیم قلعه مهرپادین در مهریز شهرستانی در استان یزد است. این قلعه در ۳۰ کیلومتری مرکز استان یزد قرار گرفته و یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری در این شهرستان به شمار می رود. در ادامه همراه ما باشید تا بیشتر درباره آن خدمتتان شرح دهیم.

مطالب مرتبط:
مسجد جامع میبد در یزد، بنایی با شکوه از سده ی دوم هجری
روستای سریزد با قدمتی از دوره سلجوقیان
جاذبه های شهر یزد، اولین شهر ثبت شده جهانی ایران

همانطور که در بالا اشاره کردیم قلعه مهرپادین در مهریز یزد قرار دارد و یکی از جاذبه های گردشگری این شهرستان به شمار می رود. قلعه ی مهرپادین در گذشته به عنوان سکونتگاهی موفقت بین مردم این شهرستان مورد استفاده داشته است و با توجه به مساحت ۱۶ در ۱۴۸ متری که دارا بوده به عده زیادی می توانستند در آن سکونت داشته باشند. این قلعه در منطقه ای با چشم اندازی زیبایی و در میان کشتخوان ها، باغ های میوه و زمین های زراعی واقع شده و تمام شهر را همچون نگهبانی هوشیار، تحت مراقبت خود داشته است.

مختصری از تاریخ قلعه مهرپادین

اگر بخواهیم درباره قدمت و دوره ی ساخت قلعه مهرپادین در مهریز یزد بگوییم باید ۲ نظریه متفاوت را در این باره مطرح سازیم.

• عده از کارشناسان بر این عقیده هستند که این قلعه مهرپادین در مهریز یزد متعلق به دوران صفوی بوده و گروهی دیگر این بنای تاریخی را مربوط به حکومت آل مظفر (قرن ۸ هجری قمری) و همزمان با ساخت ارسن مجموعه شهری مهرپادین می دانند.
• اما روایتی دیگری که وجود درباره ی قعله مهرپادین در مهریز داستانی است که بین اهالی این شهرستان رواج دارد مبنی بر این که پس از حمله ی مغولان و کشته شدن تمامی مردم تنها یک کودک زنده مانده و سربازان مغول از کشتن آن نیز صرف نظر کرده اند و آن کودک را به مردم روستای سریزد در نزدیکی مهریز تحویل داده اند. آن کودک پس از اینکه بزرگ شده به محل تولد خود بازگشته و برای جلوگیری از تکرار واقعه مذکور، قلعه ای عظیم با برج و بارویی بلند و خندقی عمیق می سازد. قلعه ای خشتی و باشکوه که تا همین دهه های اخیر، فعال و مسکونی بوده و هر کدام از اهالی در آن اتاقی برای خود داشتند و برای انبار کالا و نگهداری محصولات کشاورزی و آذوقه و دام از آن استفاده می کردند.

نکته ای که درباره قلعه مهرپادین مهریز باید بدانید این است که این بنای تاریخی محلی برای سکونت دائم اهالی آن منطقه نبوده و تنهای در مواقعی که خطری آن ها را تهدید می کرده به آن نقل مکان می نمودند و از جان و اموال خودشتان در مدت زمانی که تحت خطر بودند نیز حمایت می کردند. در چنین مواقعی در روز به کمک دود و در شب به وسیله چیزی مانند چوب سوخته که مرتب در حال چشمک زدن است، برای کمک از قلعه های دیگر استمداد می طلبیدند.

معماری قلعه مهرپادین در مهریز

از لحاظ معماری و نحوه ی ساخت قلعه ی مهرپادین ۲ حصار و باروی دفاعی دارد و همچنین ۹ برج مدور که برای این برج در نظر گرفته شده است. خندقی دورتادور این قلعه به منظور محافظت از اموال و افرادی که در قلعه زندگی می کردند نیز کنده شده است. فضای داخلی قلعه در دو حصار با ارتفاع ۶.۵ متر احاطه شده است. هر دو حصار به صورت چینه ای از خشت و گل ساخته شده و بخش فوقانی آنها فرم و شکل کنگره ای دارد. برج های حصار درونی قلعه نیز با ارتفاع تقریبی ۸٫۵ متر دارای تیرکش ها و روزنه هایی برای دفاع است.

به منظور ورود به این قلعه می بایست از در ورودی که در جنوب این قلعه وجود دارد از طریق یک در چوبی ۲ لتی وارد شوید. در چوبی قلعه با گل میخ هایی نزئین شده است و سردر ورودی آن دارای یک قوس خوش فرم و نیزه دار است همچنین قسمت بالایی در نیز دارای تیرکش و تزئینات چلیپایی است.

در فاصله بین در اول حصار بیرونی و در دوم حصار درونی نیز فضای هشتی با پوشش ۴ بخشی وجود دارد که از فضای زیرین آن برای نگهداری کالا در آن زمان استفاده می شده است. پس از ورودی، شاه کوچه یا گذر اصلی قلعه وجود دارد که جهت آن شمالی-جنوبی است و ۳٫۳۰ متر پهنا دارد. کوچه ها و گذرهای فرعی قلعه نیز با عرضی حدود ۱٫۷۰ متر در جهت شرقی-غربی ساخته شده اند.

درون قلعه فضاهای گوناگونی از قبیل اصطبل، بخش مسکونی شاه نشین و عام نشین، انبار نگهداری کالا و فضای عمومی یا مذهبی به چشم می خورد. فضای شاه نشین یا ارباب نشین قلعه در مرتفع ترین بخش بنا بالای فضای ورودی نیز قرار دارد و بر تمامی فضاهای داخلی و محوطه خارجی مشرف است.

به منظور نگهداری احشام اتاق هایی با نام اشکوب در طبقات پایینی ساخته بودند و طبقات فوقانی محلی برای سکونت و زندگی مردم این شهرستان نیز بوده است. برای دستیانی از طبقات بالایی نیز می توانید از طریق راه پله ای باریک و خشتی دسترسی داشته باشید. فضاهای داخلی کاهگل شده اند و اندازه خشت های استفاده شده در ساختار کالبدی آنها ۲۳×۲۳ سانتی متر نیز می باشد.  برج های داخلی قلعه ۲ اشکوبه است، پوشش اشکوب اول گنبدی و راه پله به سمت بالا به صورت مدور و مارپیچ است. در قسمت شرقی قلعه، چاه قنات عمیقی به چشم می خورد که احتمالا آب مورد نیاز قلعه از این مکان تامین می شده است.

ثبت قلعه مهرپادین در فهرست آثار ملی

قلعه مهرپادین مهریز در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید و متاسفانه هیچ گونه عملیاتی منوط به مرمت و بازسازی این بنای تاریخی و ارزشمند تا کنون صورت نگرفته است و به حال خود رها شده است. هرچند در سال های گذشته برخی اقدامات جزئی مرمتی و حفاظتی در بنا صورت گرفته که با توجه به نیازهای مرمتی و اهمیت بنا بسیار کم و ناچیز است به طوری که عدم حفاظت اصولی از بنا باعث شده که برخی مردم منطقه از اتاق های آن برای نگهداری از حیوانات خود استفاده کنند.