دیوار دفاعی گرگان که آن را در کتب تاریخی با نام های دیوار بزرگ اسکندر یا دیوار سرخ هم یاد کرده اند، دیواریست که قدمت آن تقریبا اندازه دیوار چین است. این دیوار دارای طول ۲۰۰ کیلومتر بوده و در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسید. در بین اهالی این منطقه دیوار دفاعی گرگان به “مار سرخ” هم نیز مشهور است و علت آن نیز استفاده از آجرهای سرخ در قسمت میانی دیوار می باشد. به عقیده کارشناسان این دیوار نیز همانند دیوار چین به منظور دفاع از مرزهای کشور و مقابله در برابر نفوذ دشمنان ساخته شده بوده است. در ادامه الی گشت بیشتر درباره دیوار دفاعی گرگان شرح خواهد داد؛ همراه ما باشید.
مطالب مرتبط: پارک جنگلی ناهارخوران در شهر گرگان راهنمای سفر به گرگان
دیوار دفاعی گرگان، آنچه از آن در حال حاضر باقی مانده است از ساحل کمش تپه در جنوب رود اترک و شمال بندر ترکمن نیز آغاز می شود اما هنوز انتهایی برای آن مشخص نشده است و طبق احتمالاتی که وجود دارد ممکن است انتهای این دیوار دفاعی در مصب رود گرگان، روستای خوجه لر، کوه‌های گلیداغ و یا قله کوه علی‌آباد قرار گرفته باشد. علت این امر نیز است که در زمان ساخت این دیوار سطح آب دریای مازندران از حال کنونی پایین تر بوده و ممکن است که بخش هایی از این دیوار زیر آب دریا قرار گرفته باشند و تاکنون تخریب شده باشد.
برای باستان شناسان تشخیص این امر که قدمت دیوار دفاعی گرگان به چه زمانی بر می گردد امر مشکلی است زیرا نام مادها، هخامنشی ها، اشکانیان و ساسانیان در میان کتب کارشناسان به چشم می خورد اما شاید بتوان به طور مبهم تاریخ این دیوار دفاعی را بین سال های ۴۲۹ تا ۶۱۵ میلادی در نظر گرفت. بیشتر تاریخ نگاران معتقدند انوشیروان ساسانی این دیوار را بنا نهاده، اما گردیزی (تاریخ نگار ایرانی) در کتاب زین الخبار آغاز ساخت این بنای تاریخی را به یزدگرد اول و اتمام آن را به انوشیروان نسبت می‌دهد. در برخی از کتب تاریخی دیگر تعمیر این دیوار را به دست مازیا فرمانروای طبرستانی نیز نسبت می دهند. بسیاری از کارشناسان نیز بر این عقیده اند که دیوار گرگان و دیوار چین در یک زمان و برای مقابله با هجوم مهاجمانی از قبایل صحرانورد به نام هپتال ها از شمال ساخته شده است.
سبک زندگی این قوم مهاجم به صورت ایلی بوده است و هدف آنها زندگی در زمین های بهتر و حاصلخیزتر بود به همین دلیل مرزهای شمالی ایران را مورد تاخت و تاز قرار می دادند. باستان شناسان داخلی و بریتانیایی با نمونه برداری و آزمایش خاکسترها و زغال‌های بر جای مانده در کوره‌های آجرپزی در نزدیکی دیوار، قدمت آن را قرن پنجم و ششم میلادی نسبت داده اند. آجرهای سرخ رنگ این دیوار حکایت از قدمت آنها در دوره ی ساسانی دارد. با توجه به این مطالعات می توان نتیجه گرفت که پادشاهان ساسانی توسط این دیوار نفوذ به سرزمین ایران در فواصل کوهستان‌های قفقاز و خط ساحلی دریای مازندران را غیر ممکن کردند تا بتوانند با امپراتوری روم شرقی از یک سو و قوم هون (Hun) و دیگر اقوام شمالی از سوی دیگر مقابله کنند.
پشت دیوار دفاعی گرگان حدود ۳۶ قلعه با مساحت های ۵ تا ۲۰ هکتار کشف شده اند که در آن برای دفاع از این منطقه ساخته شده بود و دلیل آن هم ویژگی های دفاعی بوده است که این قلعه در معماری خودشان داشته اند. اما در نواحی شرقی که تپه ماهور و کوهستان بیشتری به چشم می‌خورد قلعه‌ها متراکم‌تر و فاصله های کمتری از یکدیگر قرار دارند. این قلعه ها به غیر از ارگ، حصار و بارو دارای خندق هایی با هدف آجرپزی هم بوده است بزرگترین خندقی که در این منطقه کشف شده حدود ۳۳۰ هکتار وسعت داشته است. برج های نگهبانی دایره شکل متصل به دیوارهای قلعه نیز در فواصل منظم و در چهار گوشه آن قرار دارند و دارای جلوآمدگی به سمت بیرون قلعه هستند.
در ضلع جنوبی دیوار دفاعی گرگان، خندق هایی برای پذیرایی از کوره های آجرپزی با عمق ۲ متر در زمین های این منطقه ساخته شده است. ابعاد آنها در حدود ۸.۶ تا ۸.۵ متر بوده و در جهت شرق به غرب و یا شمال به جنوب و بر خلاف جهت وزش باد ساخته شده اند. در این خندق ها سکوهایی برای نگهداری خشت های تولید در ۱۱ ردیف با فاصله تقریبی ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر از یکدیگر ساخته شده اند تا عبور جریان هوا و گرما و حرارت حاصل از مواد سوختی داخل کوره را ممکن سازند که در نتیجه آن آجرهایی که چیده شده روی هم در داخل چاله بهتر پخته می شوند.
به منظور سفر به این منطقه با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد بهترین زمان اصولا اوایل بهار یا اوایل پاییز است. اما اگر خواستید در تابستان و زمستان هم می توانید به این منطقه بروید ولی باید با شرایط سرما و گرمای خطه شمالی این منطقه کنار بیایید. بازدید از دیوار دفاعی گرگان چند ساعتی طول می کشد، لازم تا مقداری خوراکی و آب آشامیدنی به همراه خودتان داشته باشید. برای اقامت در این منطقه باید روی خانه های محلی حساب باز کنید و اقامت خوبی را در این منطقه زیبا و دیدنی برای خودتان به ارمغان بیاورید.
اگر بخواهید با خودرو شخصیتان به این منطقه بروید، ابتدا حدود ۵۳۵ کیلومتر رانندگی از سمت تهران به سمت شهرهای فیروزکوه، ساری، گرگان، آزادشهر و مینودشت و سرانجام به کلاله حرکت کنید. (البته الزامی نیست و می توانید مسیرهای شمالی دیگری را هم انتخاب کنید).
اما اکر با وسایل نقلیه عمومی می خواهید به سمت این منطقه بروید، هر روز و به صورت مرتب اتوبوس‌هایی از پایانه‌های تهران به سمت کلاله، گنبدکاووس، آزادشهر و گرگان حرکت می‌کنند. همچنین شما می‌توانید با قطار یا هواپیما تا گرگان بروید و از آنجا به راحتی با ماشین‌های متعددی که در دسترس هستند، خودتان را به کلاله برسانید.
آدرس: کلاله، منطقه‌ی پیشکمر یا روستای تمرقره‌قوزی.
فاصله از مرکز استان و شهرهای اطراف:
گرگان: ۹۶ کیلومتر
گنبد کاووس: ۱۹ کیلومتر
کلاله: ۵۷ کیلومتر