حیوانات و حیات وحش هر منطقه ای نشان دهنده حیات و زیبایی های آن منطقه هستند. گونه های حیوانی بسیاری به خاطر ناآگاهی و اهمال کاری ما انسان ها در سال های گذشته از بین رفته است. خرس سیاه آسیایی نیز یکی از گونه های در معرض خطر است که در کشورمان ایران هم زندگی می کند. مجله الی گشت برای بالا بردن آگاهی شما خوانندگان نسبت به یکی از گونه های نادر و البته مقهور مانده طبیعت کشورمان، خرس سیاه آسیایی مطلبی آماده نموده تا توجه بیشتر مردم را نسبت به خرس بلوچی یا همان خرس سیاه آسیایی جلب نماید.
مطالب مرتبط: سفر به پناهگاه حیات وحش و پارک ملی بختگان شیراز آشنایی با صورتی ترین پرندگان دنیا، فلامینگو برای حمایت از سمندر لرستانی این گونه در حال انقراض را نخرید!
به این گونه از خرس ها، خرس سیاه تبتی، خرس ماه (به دلیل حلقه سفیدی که بر روی سینه شان دارند) و خرس یقه دار نیز گفته می شود. خرس سیاه آسیایی در ایران نیز مشاهده شده است. گستره زندگی خرس سیاه آسیایی هر چند در سرتاسر جنوب آسیا بیان شده اما در واقع در بسیاری از مناطق مکان زندگی این نوع خرس نابود شده است. در نقشه پراکندگی و زندگی خرس سیاه آسیایی تنها در بخش هایی از وجود این نوع گونه در حال خطر انقراض مطلع هستیم که در نقشه به رنگ قهوه ای دیده می شود. خوشبختانه این نوع خرس در جنوب کشور چین به وفور دیده شده و اقدامات مناسب تری به نسبت دیگر کشورها برای محافظت از این گونه به عمل آمده است. متاسفانه با این که خرس سیاه آسیایی در نواحی کشور پاکستان و بخش هایی از استان سیستان و بلوچستان کشورمان دیده شده اما تهدیدهای بسیاری برای آن ها وجود دارد.
در مجموع در دنیا حدود ۸ گونه خرس شناسایی شده که از ان هشت گونه دو گونه را درون مرزهای کشورمان ایران شاهد هستیم. گونه خرس قهوه ای و گونه خرس سیاه آسیایی. خرس قهوه ای در ایران در مناطقی از رشته کوه های زاگرس و البرز دیده شده است. خرس سیاه آسیایی نیز در مجموع در کشورهای آسیایی ژاپن، چین، روسیه، تایوان، هند، نپال، ویتنام، افغانستان، پاکستان و ایران پراکنده است که راجع به پراکندگی اش در ایران قبلا صحبت کردیم.
خرس ها در رده پستانداران و راسته گوشت خواران قرار می گیرند. با این وجود نمی توان خرس ها را گوشت خوار نامید. خرس ها همه چیز خوار هستند. آن ها از میوه ها و گیاهان نیز تغذیه می کنند و به شدت جذب مواد غذایی شیرین می شوند. همان طور که از اسم خرس سیاه آسیایی مشخص است، رنگ این خرس سیاه بوده و گوش های بسیار گردی دارد. این نوع خرس با خرس سیاه آمریکایی تفاوت هایی دارد. بر روی سینه خرس سیاه آسیایی علامتی سفید رنگ به شکل هفت یا Vدیده می شود همچنین پوزه این حیوان نیز روشن تر از باقی مناطق بدنش دیده می شود. این نوع خرس از جمله حیوانات منزوی و شبگرد است و به همین خاطر می توان علت رنگ سیاه این نوع خرس را فهمید. برخی دانشمندان، خرس سیاه آسیایی را نیای گونه های مختلف خرس های امروزی می داند.
این نوع خرس گیاه خوار است اما از حیوانات و حشرات، مهره داران کوچک، نوزاد پستانداران و گاهی اوقات دام اهلی تغذیه می کند. خرس بلوچی عاشق خرما و کندوهای عسل و در کل میوه های شیرین بوده و در نتیجه در شب هنگام به مزارع محلی رفته و آسیب می رساند. خرما ۸۵ درصد رژیم غذایی این حیوان را تشکیل می دهد و پس از آن درختان میوه در درجه دوم قرار دارد.
در نتیجه بهتر است که هیچ گاه نزدیک این حیوان نشوید. برخلاف تصورات عمومی که همه فکر می کنند همه خرس ها، خواب زمستانی دارند، این نوع خرس در زمستان نمی خوابد. ۲۵ سال عمر می کند. فصل جفتگیری او در اواخر تابستان بوده و پس از حدود هفت ماه دو توله می زاید. این نوع خرس تنها پس از به دنیا آمدن توله هایش قابل رویت است. طول این حیوان ۱۲۰ تا ۱۸۰ سانتی متر و وزن آن بین ۵۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم است.
کشورمان ایران را می توان غربی ترین نقطه پراکندگی خرس سیاه آسیایی دانست. گونه خرس سیاه آسیایی یک زیر گونه دارد که به گونه بلوچی خرس سیاه معروف بوده و در معرض انقراض است. زیر گونه بلوچی خرس سیاه آسیایی تنها در بخشی از نواحی پاکستان و ایران دیده شده است. بخش هایی که یا توسط مردمان ملی گزارش شده یا اینکه توسط محیط بانان کشورمان دیده شده اند. این خرس سیاه بلوچی در استان های کرمان، سیستان بلوچستان و هرمزگان دیده شده اما هنوز وضعیت و مکان مشخص شده ای برای زیستگاه کلی این جانور تبیین نشده است. در حقیقت اطلاعات ما درباره عادات و رفتار زیست شناسی این حیوان و زیستگاه ها به همراه پراکندگی آن بسیار اندک است. هنوز هیچ تحقیقات گسترده ای راجع به این نوع حیوان صورت نگرفته است. خوشبختانه در طی دو سال گذشته در ایران اتفاقات تحقیقاتی بسیاری رخ داده است.
اگر بخواهید به طور دقیق تر از محل زندگی این گونه حفاظت شده نام ببریم باید کوهستان های جنوب شرقی کشورمان را در میان استان های سرباز، مهرستان، نیک شهر، قصرقند، لاشار، آهوران، رشته کوه بیرک و شهرستان رودان در هرمزگان را به این لیست اضافه کنیم. در حقیقت منطقه ای که در آن درختچه های زار و زیتون به وفور دیده می شود می تواند محل زندگی خرس سیاه آسیایی باشد. خوشبختانه در چند سال اخیر شاهد ردپاهای بیشتر خرس سیاه آسیایی در ایران بوده ایم. افراد بسیاری این حیوان را از نزدیک دیده اند. همچنین رد پا و مدفوع این حیوان در بخش هایی از شهرستان رودان به همراه گونه در حال انقراض دیگری یعنی پلنگ، نشان دهنده بهبود شرایط زندگی و زیستی این حیوانات است. هم اکنون مناطق پراکندگی این خرس در استان هرمزگان بیشتر شده و در قلوان، جاهو دق زاغ، گوردی در بشاگرد، رودان، ارتفاعات سردشت و جکدان جاسک، ارتفاعات زاغ پیرزال واقع در میناب، در غرب استان تا منطقه حفاظت شده باز و همچنین کوه‌های شهرستان حاجی آباد در شمال استان هرمزگان دیده شده است.
مؤسسه‌ی حیات وحش میراث پارسیان به همراه کانون محیط‌بان و با کمک سازمان حفاظت محیط زیست در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان به بررسی زیست‌شناسی و بوم‌شناسی خرس سیاه آسیایی پرداخته‌اند. در این تحقیقات، اطلاعات بیولوژیکی و برخورد این حیوان با جوامع محلی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه به این صورت عنوان شد که در میان تمامی عوامل تهدیدکننده حیات این حیوان زیبا، مهم‌ترین عامل تهدیدکننده، تعارض موجود میان نیازهای خرس سیاه بلوچی با خواسته‌های انسان است. در این میان مستندهای بسیار خوبی از این حیوان برای آشنایی بیشتر مردم تهیه شده است. از جمله کارهای مفید دیگر که برای بالا بردن سطح آگاهی مردم رخ داده، چاپ کتاب های کودک و کمک های مالی برای حفظ گونه بلوچی خرس سیاه آسیایی بوده که مردم محلی به آن می گویند.
اما تصور می کنید که در سال های اخیر چه عاملی باعث بهتر شدن شرایط زندگی این حیوان شده است؟ آن هم زمانی که هنوز تهدیدات بسیاری برای خرس سیاه بلوچی دیده می شود. در حقیقت جواب بسیار ساده است. حذف انسان از محیط زندگی این حیوان باعث شده که شرایط بهتری برای خرس به وجود بیاید. انسان ها در بسیاری از دِه ها، روستاها و مناطق اطراف به دلیل خشکسالی پیش آمده در سال های اخیر مهاجرت نموده و مناطق بسیاری خالی از سکنه شده است. همین دور شدن انسان ها از محیط زیستی خرس سیاه آسیایی باعث از بین رفتن یکی از عوامل تهدید کننده این حیوان نادر شده است. درختان خرما و دیگر درختانی که در برابر خشکسالی مقاوم هستند، منابع غذایی خوبی برای این گونه از خرس هاست. به این ترتیب می توانیم امیدوار باشیم که این خرس در ایران بتواند زیستگاه اصلی خود را دوباره بازیابد و تهدیدی خصوصا از جانب انسان برای آن وجود نداشته باشد. جدای از این مورد، می توان از عملکرد مناسب محیط بانان و کنترل منظم آن ها، بهبود فرهنگ محیط زیستی، حساس شدن نسبت به گونه های جانوری و آگاه سازی جوامع محلی نام برد. بارندگی های نسبی در این سال ها نیز، مشخصا برای محیط زندگی این گونه خرس بسیار اهمیت دارد.
خرس سیاه آسیایی هم‌اکنون در طبقه به شدت در معرض انقراض(CR) لیست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد و هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک جمعیت این گونه در کشورمان ایران در دست نیست. لیست سرخ اتحادیه بین المللی به این معنی است که در طول ۱۰ سال گذشته ۵۰ درصد از جمعیت گونه مورد نظر از بین رفته است.
متاسفانه به دلیل زیبایی این نوع خرس و جثه متوسطی که دارد، توسط شکارچیان گرفتار شده و برای سیرک ها فروخته می شود. بعضی از شکارچیان برای طب سنتی این نوع خرس را کشته و به چین می فرستند. در نتیجه سازمان حفاظت از محیط زیست برای جلوگیری از شکار خرس سیاه آسیایی و حفاظت از آن، جریمه شکاری معادل ۵۰ میلیون تومان را برای آن تعیین کرده است. در مورد خسارت هایی که این گونه در حال انقارض ممکن است به باغات و نخلستان ها بزند، بیمه خرس و زیانات وارده توسط این حیوان به کشاورزان پرداخت خواهد شد تا افراد محلی آسیبی به این حیوان نرسانند. طرح حفاظت بلند مدت از این حیوان از خرداد سال ۱۳۹۲ آغاز شده است.