تبریز با آب و هوای خوش و طبیعت زیبای خود جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوانی را در خود جای‌داده است. یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های این شهر را می‌توان خانه‌های تاریخی تبریز دانست. این خانه‌ها که بیشتر به دوران قاجار تعلق دارند تا به امروز توانسته‌اند شکوه و زیبایی گذشته خود را حفظ کنند و روایتگر داستان‌های قدیمی باشند. در حال حاضر برخی از خانه‌های تاریخی در تبریز تبدیل به موزه شده‌اند و آثار ارزشمند زیادی در آن‌ها به نمایش گذاشته شده است. در این مقاله قصد داریم به معرفی خانه‌های تاریخی تبریز بپردازیم. با الی گشت همراه باشید تا با این بناهای دیدنی آشنا شویم.
خانه مشروطه، از معروف‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است. این خانه ملک شخصی حاج مهدی کوزه‌کنانی، یکی از تاجران بازار تبریز بوده که در سال ۱۲۴۷ ساخته شده است. آقای کوزه‌کنانی بعدها طرف‌دار مشروطه شد و پس از به توپ بسته‌شدن مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه، خانه خود را در اختیار مشروطه‌خواهان گذاشت تا جلسات خود را در این مکان تشکیل دهند.
خانه مشروطه دارای دوطبقه بوده و با سبک معماری دوران قاجار ساخته شده است. از تزیینات زیبای این خانه می‌توان به منبت‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های بسیار زیبا و شیشه‌های رنگی اشاره کرد. همچنین در وسط حیاط این خانه به سبک خانه‌های قدیمی، یک حوض بزرگ وجود دارد و اطراف آن پر از گل و درخت است. خانه مشروطه در سال ۱۳۵۷ به موزه تغییر کاربری داد و امروزه می‌توان در آن آثار مربوط به انقلاب مشروطه را مشاهده کرد.
آدرس: تبریز، خیابان شهید مطهری، روبروی مسجد جامع
خانه صرافلار، مربوط به دوران قاجار و پهلوی بوده و یک بنای دوطبقه با سبک معماری قاجاری است. مالک اول این خانه خانواده صرافلار و آخرین مالک آن خانواده علوی بوده‌اند. پس از ورود به این بنا می‌توان از دیدن ایوان و ستون‌های تزیین شده با گچ‌بری‌های زیبا لذت برد. در حیاط خانه صرافلار یک حوض بزرگ قرار دارد و اطراف آن با چمن و گل آراسته شده است. این خانه در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است و در حال حاضر به‌عنوان موزه سفال مورداستفاده قرار می‌گیرد.
آدرس: تبریز، خیابان شمس تبریزی، روبه‌روی ایستگاه گرو، خیابان شهید نوروزی، کوچه صرافلار، خانه علوی، پلاک ۱۰۰
خانه امیر نظام گروسی یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی تبریز است که به امیرنظام گروسی، سفیر، دیپلمات و نویسنده دوران قاجار تعلق داشته است. آقای گروسی در دوران ناصرالدین‌شاه این خانه را در دوطبقه بنا کرد. این خانه زیبا دارای ۱۶ ستون با سرستون‌های بسیار زیباست. از دیگر جذاب‌ترین بخش‌های خانه گروسی می‌توان به اندرونی و بیرونی، شیشه‌های رنگی، حوض وسط حیاط و آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های زیبا اشاره کرد.
خانه امیر نظام گروسی در حال حاضر به موزه قاجار تبدیل شده است. تالارهای طبقه اول این بنا شامل تالار چینی، تالار سکه، تالار آبگینه، تالار بافته، تالار موسیقی، تالار فلزات و تالار خاتم هستند. تالارهای زیرزمین این خانه هم تالار رجال و فرامان‌ها، تالار سنگ، تالار اسلحه، تالار قفل و فانوس و تالار معماری و شهرسازی نام دارند.
آدرس: تبریز، محله ششگلان، جنب بیمارستان کودکان، پشت مدرسه شیخ عطار
خانه حیدرزاده، یک‌خانه تاریخی با قدمت ۱۳۰ سال است که در محله قدیمی مقصودیه قرار دارد. این خانه دو طبقه در زمینی به مساحت ۹۰۰ مترمربع ساخته شده و معمار آن حاج حبیب لک بوده است. از ویژگی‌های خاص خانه حیدرزاده می‌توان به دو حیاط اندرونی و بیرونی، وجود ساختمان در میان حیاط‌ها، پنجره‌های چوبی کنده‌کاری شده، شیشه‌های رنگی، حوض و فواره‌ی زیبا در حیاط و تزیینات آجرکاری دیوارها و سقف‌ها اشاره کرد. همچنین زیباترین بخش این خانه را می‌توان اتاق شاه‌نشین آن دانست. خانه حیدرزاده در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در حال حاضر از آن به عنوان مرکز اطلاع‌رسانی گردشگری استان آذربایجان شرقی استفاده می‌شود.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، تبریز، میدان ساعت، پشت عمارت شهرداری، کوچه مقصودیه
خانه شربت اوغلی، از دیدنی‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است که در دوران قاجار ساخته شده است. خانه شربت اوغلی ۱۳۰۰ مترمربع زیربنا دارد و مساحت ساختمان اصلی آن ۱۵۰۰ مترمربع است. این عمارت سه طبقه دارای یک حیاط شمالی و یک حیاط جنوبی است و برای ورود به آن باید از در شمالی وارد شد و پس از عبور از یک هشتی می‌توان به طبقه اول دسترسی پیدا کرد. حیاط جنوبی این خانه هم در واقع یک دالان با طاق‌نمای آجری است. این بخش قبلا سرپوشیده بود.
در طبقه همکف و اول خانه شربت اوغلی اتاق‌های تودرتو خودنمایی می‌کنند و در مرکز طبقه اول یک تالار مرکزی وجود دارد. این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است و در حال حاضر به‌عنوان فرهنگسرای تبریز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
آدرس: تبریز، درب سرخاب، کوچه ۸ متری فرهنگسرای تبریز
خانه حریری، آینه تمام نمای دیوارنگاری قاجاری است که با تزیینات و نقاشی‌های خود چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. این بنای زیبا یکی دیگر از بهترین خانه‌های تاریخی تبریز محسوب می‌شود. خانه حریری دارای یک حیاط اندرونی، یک حیاط بیرونی و دو بلوک خانه است. این خانه‌ها روبه‌قبله ساخته شده‌اند و نمای بیرونی آن‌ها با نقاشی‌های اساطیری تزیین شده است.
آدرس: تبریز، خیابان تربیت، کوچه نور هاشمی، پلاک ۱۳۲
خانه بهنام از قدیمی‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است که در اواخر دوران زندیه و اوایل دوران قاجار ساخته شده است. این خانه در دوران ناصرالدین بازسازی شد و نقاشی‌های سبک قجری به تزیینات آن افزوده شدند. خانه بهنام وسعت زیادی ندارد؛ اما بخش‌های مختلف و تزیینات آن شامل نقاشی‌های دیواری، گچ‌بری‌ها، اندرونی و بیرونی، حیاط مزین به حوض، زیرزمین و پنجره‌های ارسی آن واقعاً تماشایی هستند.
آدرس: تبریز، میدان ساعت، محله مقصودیه
خانه پروین اعتصامی مربوط به دوران پهلوی اول بوده و یکی دیگر از خانه‌های تاریخی تبریز محسوب می‌شود. پروین اعتصامی، شاعر معروف ایرانی در این خانه زاده شده و تا ۷ سالگی هم در این مکان زندگی کرده است. زیربنای این خانه ۱۳۰۰ مترمربع است که ۹۰۰ مترمربع آن به حیاط و مابقی به عمارت اختصاص یافته است.
خانه پروین اعتصامی در دو طبقه ساخته شده و دارای یک زیرزمین است. از بخش‌های مختلف این خانه می‌توان به بهارخواب بزرگ، حیاط وسیع، آب‌انبار، ۳ اتاق بزرگ و کوچک، تنور پخت نان و پنجره‌های بزرگ چوبی اشاره کرد. در حال حاضر این خانه به‌عنوان یک محل اداری در اختیار سازمان ارشاد اسلامی تبریز قرار دارد و در آن نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و هنری برگزار می‌شود.
آدرس: تبریز، خیابان عباسی، جنب مسجد میر آقا، کوچه ساوجبلاغی، پلاک ۶
خانه لاله‌ای با کاربری دفتر پژوهش‌های تاریخی استاد یحیی ذکا یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی تبریز است که در دوران پهلوی به دستور آقای فتح‌الله اوف ساخته شده است. در سال ۱۳۵۰ شخصی به نام حاج حسین لاله‌ای این خانه را خریداری کرد و برای مدت طولانی با خانواده‌اش در این مکان سکونت داشت. در سال‌های ابتدایی دهه ۷۰، خانه لاله‌ای توسط میراث‌فرهنگی تبریز خریداری شد. این خانه با ۹۰۰ مترمربع مساحت در دوطبقه طراحی شده و نمای آن با پنجره‌های چوبی آراسته شده است. در وسط حیاط این خانه یک حوضی مستطیل‌شکل وجود دارد که با گل‌ها و لاله‌های رنگارنگ احاطه شده است. همچنین این خانه دارای ۲ ایوان، یک سالن بزرگ در وسط و ۲ اتاق در طرفین در طبقه همکف و یک سالن بزرگ با چند اتاق در طبقه بالا است. در حال حاضر خانه لاله‌ای به عنوان دفتر پژوهش‌های تاریخی استاد یحیی ذکا مورداستفاده قرار می‌گیرد. استاد ذکا از بنیان‌گذاران موزه و پژوهشگران تاریخ و باستان‌شناسی کشورمان است.
آدرس: تبریز، خیابان ارتش جنوبی، کوچه صدر
خانه گنجه‌ای زاده، از بزرگ‌ترین خانه‌های تاریخی تبریز است که ساخت آن به اواسط دوران قاجار بازمی‌گردد. البته توسعه و مرمت این بنا تا اوایل دوره پهلوی ادامه داشت. خانه گنجه‌ای زاده با ۴۰۰۰ مترمربع مساحت متعلق به آقای رضا گنجه‌ای زاده، نماینده‌ی مجلس و روزنامه‌نگار آن دوره بوده است.
معماری این خانه متفاوت از دیگر خانه‌های تاریخی تبریز بوده و به سبک نئوکلاسیک ساخته شده است. این خانه دارای ایوان‌های ساده و پنجره‌های ۴ گوش چوبی بی‌رنگ است و دو بخش اصلی شامل ساختمان شرقی و ساختمان غربی دارد. ساختمان شرقی خانه گنجه‌ای زاده به صورت ۳ طبقه بوده و در زمان قاجار ساخته شده است. ساختمان غربی این خانه هم به صورت ۳ طبقه و مدرن است و در عصر پهلوی طراحی و ساخته شده است. در حال حاضر خانه‌ی گنجه‌ای زاده در اختیار دانشگاه هنر اسلامی تبریز قرار دارد.
آدرس: تبریز، محله مقصودیه، روبروی دانشکده معماری
در این مقاله ۱۰ تا از زیباترین و بهترین خانه‌های تاریخی تبریز را معرفی کردیم. قدمت بیشتر این خانه‌ها به دوران قاجار و پهلوی بازمی‌گردد. در صورتی که علاقه‌مند به خانه‌های قدیمی هستید، پیشنهاد می‌کنیم در سفرتان به تبریز حتما از عمارت‌های تاریخی و باشکوه این شهر بازدید کنید.
مطالب مرتبط: کاخ شهرداری تبریز، شاهکاری به سبک معماری آلمانی آشنایی با خانه مشروط