حمام چهارفصل در اراک
شهر اراک جاذبه های تاریخی زیادی را در خود جای داده که یکی از آن ها حمام چهار فصل است، بنایی تاریخی که قدمتش به اواخر دوره قاجار برمی گردد و اوج هنر کاشی کاری ایرانی را به نمایش گذاشته است. بدون شک این حمام یکی از جذاب ترین آثار تاریخی ایران است که با تزئینات منحصربفرد جایگاه خاصی را در معماری ایرانی به دست آورده است. اگر می خواهید با این حمام بیشتر آشنا شوید، در ادامه الی گشت را همراهی کنید تا درباره حمام چهارفصل اراک بیشتر حرف بزنیم.
مطالب مرتبط: بازار اراک، بازاری تاریخی و متقارن خانه حسن پور، خانه ای تاریخی در اراک
در دوره ناصری شهر اراک آرامش نسبی و رونق اقتصادی خوبی داشت، از طرفی رفتار حاکمان هم با مردم خوب بود به همین دلیل گروهی مهاجر به شهر اراک رفتند و شمال شرقی گذر سپهداری را برای زندگی انتخاب کردند. با اینکه امکانات این قسمت از شهر مناسب بود اما هیچ حمامی وجود داشت. قرار بر این شد تا حمامی ساخته شود که نیازهای مردم را برطرف کند. ساخت این حمام به حدود ۱۰۰ سال قبل و زمان احمد شاه برمی گردد و برای درست شدن آن حدود ۳۸ ماه وقت صرف شده است. حمام چهار فصل در لیست آثار ملی ایران قرار دارد و پس از مرمت های سال ۱۳۷۳ به عنوان موزه باستان شناسی و مردم شناسی به روی مردم و گردشگران باز شد.
دلیل نام گذاری این حمام به اسم چهار فصل به کاشی کاری های بخش سربینه ی مردانه برمی گردد، در این قسمت در چهار سمت حمام تابلوهای کاشی کاری شده هست که با توجه به فصل های مختلف سال طراحی شده اند. در این قسمت بر روی کاشی های لعاب دار نقاشی های طبیعی از چشم اندازهای طبیعی و شکارگاه ها مناظر جالب توجهی را به وجود آورده اند.
برای دیدن حمام چهار فصل باید به ضلع شرقی خیابان شهید دکتر بهشتی بروید. بنا ۴ در دارد که دو تا از آن ها در خیابان شهید بهشتی قرار گرفته اند. این حمام با ۱۶۰۰ متر مربع مساحت بزرگ ترین حمام ایران است و از ۴ قسمت زنانه، مردانه، حمام خصوصی و اقلیت های دینی تشکیل شده است.
برای تامین آب حمام از آب جاری قنات استفاده می شده و کف حمام حدود ۳/۵ متر از کف خیابان پایین تر است تا در هنگام ورود و خروج به حمام تغییر دمای ناگهانی افراد را اذیت نکند. بخش های مختلف حمام شامل دالان ورودی، سربینه ی مردانه، زنانه و اقلیت‌ها، آب انبار، هشتی های ارتباطی، گرم خانه ی خصوصی و عمومی، تون، خزینه، و دیگر بخش ها است.
بیشتر تزئینات این حمام شامل ، کاشی معرق و کاشی معقلی و کاشی هفت رنگی است که با شیوه ای کاملا هنرمندانه در کنار هم چیده شده اند و نقش و نگارهای جالبی را خلق کرده اند. نقوشی که بر روی این کاشی ها به کار رفته شامل گل و بوته ها و برگ ها و نقوش انسانی با پوشش قاجار هستند و رنگ کاشی ها را بیشتر از همه رنگ های قرمز، خاکستری، نارنجی، لاجوردی، فیروزه‌ای، زرد، سبز و سفید تشکیل می دهد.
سنگ‌های سیاه، ملات آهک و ساروج کف حمام را پوشانده و حوضی در کف سربینه جای دارد که کاملا با سنگ سیاه درست شده و برای پاشویی کسانی که از حمام خارج می شدند به کار می رفته است. در سربینه چهار سکو می بینید که از یک طرف به گرمخانه و از سمت دیگر به خیابان راه دارند. در کف خزینه ی اصلی آب گرم یک ورقه ی مسی کشیده شده که گلخن حمام در زیر آن است.
سربینه ی مردانه به شکل هشت ضلعی نامنظم طراحی شده و به طور قرینه به هشت رواق، صحن و رخت کن تقسیم شده است. در این قسمت کاشی کاری های جذابی هست که حتما نظرتان را جلب می کنند. بر روی هشت ستون اصلی گنبد سربینه قرار گرفته و همه ی ستون ها هم کاشی کاری های هنرمندانه ای دارند.
از جذاب ترین قسمت های این حمام سربینه ی زنانه است که گنبدی بدون ستون دارد، چیزی که با توجه به امکانات کم آن زمان واقعا عجیب و تحسین برانگیز است. در قسمت حمام زنانه، بخش اقلیت‌های مذهبی یا خصوصی یک سربینه ی زنانه هست اما در گرم خانه بخش خصوصی و عمومی وجود دارد که از جنبه های جالب توجه به شمار می رود.
حدود ۵ هزار متر از این حمام موزه شده که شامل سربینه ی مردانه و گرم خانه، رختکن و هشتی بین گرم خانه و رختکن هستند و در آن ها اشیای مهمی از دوران بعد از اسلام به نمایش در آمده است. در این موزه شانس این را دارید تا به غیر از تماشای معماری اعجاز برانگیز حمام از اشیایی مثل انواع تنگ‌های سفالی، کاسه، خمره، پیمانه، انواع مجسمه، سنگ نوشته و ابزار آلات کشاورزی و دفاعی هم دیدن کنید.
حتی جالبه که محراب تاریخی مسجد جامع ساوه هم که قدمت آن به دروه سلجوقی برمی گردد در این موزه جای دارد. موزه چهار فصل از بخش های باستان شناسی و مردم شناسی تشکیل شده؛ در قسمت مردم شناسی آثاری مثل ظروف سفالی و سکه را می بینید و در بخش مردم شناسی که در سربینه های زنانه و مردانه برپا شده هم بر روی آداب و رسوم و پوشش در دوره های مختلف تمرکز شده است.