چغازنبیل، یکی از باشکوه‌ترین آثار به‌جا مانده از تمدن ایلامی (عیلامی) است که در نزدیکی شهر تاریخی شوش، استان خوزستان، به عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران باستان شناخته می‌شود. این بنای فوق‌العاده که در گذشته به نام زیگورات دوراونتاش شناخته می‌شد، یکی از ارزشمندترین آثار معماری و فرهنگی جهان به شمار می‌رود. در ادامه، با تاریخچه، معماری، اهمیت فرهنگی و سایر نکات مربوط به چغازنبیل آشنا می‌شویم.
چغازنبیل متعلق به کدام تمدن است؟
چغازنبیل به تمدن باستانی ایلام تعلق دارد. این بنای شگفت‌انگیز حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد، توسط اونتاش گال، یکی از پادشاهان بزرگ ایلامی، ساخته شد. هدف اصلی از ساخت چغازنبیل، ستایش ایزد نگهبان شهر شوش، یعنی اینشوشیناک بود. این بنا در قلب شهر باستانی دوراونتاش قرار داشت که به گفته باستان‌شناسان، یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی و فرهنگی ایلامیان بوده است.
متأسفانه، زیگورات چغازنبیل و تمدن ایلامی در سال ۶۴۵ پیش از میلاد، طی حمله سپاه آشوربانی‌پال، پادشاه آشور، تخریب شدند. با این حال، بقایای این عبادتگاه باستانی همچنان یکی از مهم‌ترین آثار معماری جهان به شمار می‌رود.
چغازنبیل کجاست؟
چغازنبیل در جنوب غربی ایران و در نزدیکی شهر شوش در استان خوزستان واقع شده است. این بنا در فاصله ۲۴ کیلومتری جنوب غربی دزفول، ۳۵ کیلومتری غرب شوشتر و ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز قرار دارد. موقعیت این بنای تاریخی در دشت خوزستان، آن را به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های باستانی منطقه تبدیل کرده است.
چرا نام این بنا زیگورات چغازنبیل است؟
نام “چغازنبیل” از ترکیب دو واژه لری چغا (به معنای تپه) و زنبیل (به معنای سبد) تشکیل شده است. این نام به شکل ظاهری این بنا پیش از حفاری اشاره دارد؛ زیرا چغازنبیل تا پیش از کشف، شبیه یک زنبیل وارونه دیده می‌شد. نام اصلی این بنا در زمان ایلامیان، زیگورات دوراونتاش بود. “دوراونتاش” نیز به معنای “شهر اونتاش”، اشاره به نام سازنده آن دارد.
تاریخچه کشف چغازنبیل
اولین نشانه‌های وجود چغازنبیل در سال ۱۸۹۰ میلادی توسط ژاک دو مورگان، زمین‌شناس فرانسوی، کشف شد. او از وجود معادن نفت در این منطقه خبر داد. اما کشف اصلی این بنا به سال‌ها بعد برمی‌گردد؛ زمانی که مهندسان نفت در حین عملیات حفاری، آجری با نوشته‌های باستانی پیدا کردند. این آجر به دست باستان‌شناسان در شوش رسید و تحقیقات درباره این منطقه آغاز شد.
در نهایت، در دوره پهلوی دوم، چغازنبیل توسط رومن گیرشمن فرانسوی، یکی از برجسته‌ترین باستان‌شناسان آن زمان، از زیر خاک بیرون آورده شد. با خاک‌برداری از این بنا، چغازنبیل به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان شناخته شد.
معماری چغازنبیل
چغازنبیل نمونه‌ای برجسته از معماری زیگوراتی است که در جهان باستان رایج بود. این بنا به شکل مربع و در پنج طبقه ساخته شده بود که امروزه تنها دو طبقه از آن باقی مانده است. زیگورات چغازنبیل با اضلاع ۱۰۵×۱۰۵ متر و ارتفاعی بالغ بر ۵۳ متر ساخته شده بود. اما بخش‌های باقی‌مانده از آن اکنون حدود ۲۵ متر ارتفاع دارند.
مصالح به کار رفته در ساخت زیگورات چغازنبیل
مصالح اصلی این بنا شامل خشت، گل، آجر پخته، ملات قیر، اندود گچی و آجرهای لعاب‌دار بود. برای تزیین بنا از آجرهای کتیبه‌دار به خط میخی استفاده شده است. برخی از این آجرها لعاب‌دار بوده و با طرح‌هایی نظیر گل‌میخ تزیین شده‌اند. این تزیینات نمایانگر هنر و معماری پیشرفته ایلامیان است.
ساختار طبقات
- طبقات اول تا پنجم: این بنا به صورت هرمی و پلکانی ساخته شده بود. طبقات پایین‌تر پهن‌تر و طبقات بالاتر کوچک‌تر بودند.
- فضای داخلی: تمامی طبقات از خشت پر شده‌اند، به جز طبقه اول و پنجم که توخالی و دارای اتاق‌هایی بودند.
- دروازه‌ها: ورودی بنا با مجسمه‌های گاو نر لعاب‌دار تزیین شده بود که نمادی از قدرت و حفاظت در فرهنگ ایلامی بود.
ویژگی های منحصر به فرد چغازنبیل
چغازنبیل به دلایل متعددی در میان بناهای باستانی جهان متمایز است:
تصفیه خانه آب
این مکان یکی از قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه‌های جهان را در خود جای داده است. آب این تصفیه‌خانه توسط کانالی ۴۵ کیلومتری از رودخانه کرخه تأمین می‌شد. این در حالی است که رودخانه دز تنها ۳ کیلومتر با این بنا فاصله داشت، اما به دلیل ارتفاع زیاد، امکان استفاده مستقیم از آب دز وجود نداشت.
رصدخانه
بسیاری از باستان‌شناسان معتقدند که چغازنبیل علاوه بر کاربری مذهبی، به عنوان یک رصدخانه نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. طراحی خاص طاق‌نماها و خورشید سنج‌های این بنا، امکان محاسبه اعتدال‌های بهاری و پاییزی و دیگر رویدادهای نجومی را فراهم می‌کرده است.
کتیبه های زیگورات چغازنبیل
یکی از ویژگی‌های قابل توجه چغازنبیل، وجود کتیبه‌هایی است که بر روی آجرهای آن حکاکی شده‌اند. بر روی این کتیبه‌ها، نام اونتاش گال و هدف او از ساخت این بنا ذکر شده است. متن یکی از این کتیبه‌ها به این شرح است:
«من، اونتاش گال، پسر هومنانومنا، شاه انزان و شوش، این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک بنا کردم. باشد که این هدیه پذیرفته شود.»
عبادتگاه های زیگورات چغازنبیل
در زیگورات چغازنبیل، معابد متعددی برای خدایان و الهه‌های ایلامی ساخته شده بود. از جمله این معابد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نپراتپ: الهه روزی‌دهنده
- پی نیکیر: مادربزرگ خدایان
- گال: خدای بزرگ ایلام
- شیموت: خدای ایلام
- نوسکو: خدای آتش
- اد: خدای هوا
جاهای دیدنی اطراف زیگورات چغازنبیل
اطراف این زیگورات باستانی، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی متعددی وجود دارد که بازدید از آن‌ها تجربه‌ای بی‌نظیر از تاریخ و فرهنگ غنی منطقه را به همراه خواهد داشت.
رودخانه دز
فاصله رودخانه دز تا چغازنبیل تنها دو کیلومتر است. این رودخانه با طبیعت بکر و مناظر دل‌انگیز خود یکی از بهترین مکان‌ها برای طبیعت‌گردی و استراحت است.
معبد دانیال شوش
این معبد تاریخی که در ۴۲ کیلومتری چغازنبیل قرار دارد، یکی از مهم‌ترین آثار متعلق به دوره هخامنشی است.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! رزرو تور مسافرتی با الی گشت.
سازه های آبی شوشتر
در فاصله ۴۵ کیلومتری چغازنبیل، سازه‌های آبی شوشتر به عنوان شاهکاری از معماری آبی ایران قرار دارند. این مجموعه شامل قنات‌ها، آبشارها و آسیاب‌های آبی است.
ساعت بازدید
- شش ماه اول سال: ۸:۳۰ صبح تا ۱۹:۳۰ عصر
- شش ماه دوم سال: ۸:۳۰ صبح تا ۱۷:۰۰ عصر
نکات مهم برای بازدید از چغازنبیل
- آب شرب: بهتر است از آب معدنی استفاده کنید.
- لباس مناسب: به دلیل گرمای هوا، لباس خنک، کلاه و عینک آفتابی همراه داشته باشید.
- مسیر: نزدیک‌ترین پمپ بنزین در شهر شوش قرار دارد.
کلام آخر
زیگورات شوش، با معماری شگفت‌انگیز و تاریخچه‌ای کهن، یکی از گنجینه‌های بی‌نظیر ایران و جهان است. بازدید از این بنای باشکوه، سفری به قلب تاریخ و فرهنگ ایلامیان خواهد بود.
سؤالات متداول
این سؤالات و پاسخ‌ها، راهنمایی جامع برای آشنایی با چغازنبیل شوش را ارائه می‌دهند. بازدید از این بنای تاریخی، فرصتی عالی برای کشف تاریخ و فرهنگ ایران باستان است.
چغازنبیل متعلق به کدام تمدن است؟
چغازنبیل متعلق به تمدن باستانی ایلام (عیلام) است. این بنا در حدود سال ۱۲۵۰ پیش از میلاد، توسط اونتاش گال، یکی از پادشاهان ایلامی، ساخته شد. هدف از ساخت این معبد، ستایش ایزد نگهبان شهر شوش، اینشوشیناک، بوده است.
زیگورات چغازنبیل کجاست؟
این مکان در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان، نزدیک شهر تاریخی شوش واقع شده است. این بنا در فاصله ۲۴ کیلومتری جنوب غربی دزفول، ۳۵ کیلومتری غرب شوشتر و ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز قرار دارد.
نام چغازنبیل به چه معناست؟
نام “چغازنبیل” از دو واژه لری تشکیل شده است: چغا به معنای “تپه” و زنبیل به معنای “سبد”. این نام به ظاهر این بنا پیش از حفاری اشاره دارد؛ زیرا این محوطه شبیه به یک زنبیل وارونه دیده می‌شد. نام اصلی این بنا در زمان ایلامیان “زیگورات دوراونتاش” بود.
چرا چغازنبیل ساخته شد؟
این مکان به عنوان یک عبادتگاه مذهبی برای ستایش خدای اینشوشیناک، ایزد نگهبان شوش، ساخته شد. این بنا بخشی از شهر باستانی دوراونتاش بود که توسط اونتاش گال، پادشاه ایلام، برای تقویت مذهب و فرهنگ ایلامی بنا شد.
چغازنبیل چند طبقه است و چه ارتفاعی دارد؟
چغازنبیل در زمان ساخت دارای پنج طبقه بود و ارتفاع آن به حدود ۵۳ متر می‌رسید. اما امروزه تنها دو طبقه از این بنا باقی مانده است که ارتفاع آن در حال حاضر حدود ۲۵ متر است.
چه مصالحی در ساخت چغازنبیل استفاده شده است؟
مصالح به کار رفته در ساخت چغازنبیل شامل خشت، گل، آجر پخته، ملات قیر، اندود گچی و آجرهای لعاب‌دار بوده است. نمای بنا با آجرهای کتیبه‌دار و لعاب‌دار تزیین شده که برخی از آن‌ها دارای نقش‌هایی نظیر گل‌میخ هستند.
چغازنبیل چه ویژگی های خاصی دارد؟
چغازنبیل دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است، از جمله:
- تصفیه‌خانه آب: یکی از قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه‌های جهان در این بنا قرار دارد که آب را از طریق کانالی ۴۵ کیلومتری از رودخانه کرخه تأمین می‌کرد.
- رصدخانه: باستان‌شناسان معتقدند که این بنا علاوه بر کاربری مذهبی، به عنوان رصدخانه‌ای برای نجوم و تقویم‌سازی استفاده می‌شده است.
کتیبه های چغازنبیل چه اطلاعاتی ارائه می دهند؟
کتیبه‌های موجود در چغازنبیل حاوی متن‌هایی به خط میخی هستند که نام اونتاش گال و هدف او از ساخت این بنا را بیان می‌کنند. یکی از متن‌های کتیبه چنین می‌گوید:
«من، اونتاش گال، این مأوا را برای خدایان گال و اینشوشیناک بنا کردم. باشد که این هدیه پذیرفته شود.»
چگونه می توان به چغازنبیل رفت؟
برای رسیدن به این مکان، دو مسیر اصلی وجود دارد:
- مسیر اول: از شوشتر به سمت کشت و صنعت کارون حرکت کرده و از آنجا به چغازنبیل برسید.
- مسیر دوم: از جاده اهواز-شوش به طرف منطقه هفت‌تپه حرکت کنید که در ادامه به چغازنبیل منتهی می‌شود.
ساعت بازدید از چغازنبیل به چه صورت است؟
- شش ماه اول سال: از ۸:۳۰ صبح تا ۱۹:۳۰ عصر
- شش ماه دوم سال: از ۸:۳۰ صبح تا ۱۷:۰۰ عصر
مطالب مرتبط : راهنمای سفر به دزفول، شهر آب و آجر در دل خوزستان تنگه قاسمی بهشتی در دل کوهای منگشت خوزستان معرفی شهرستان اندیکا در خوزستان