گردشگری و پایداری فرهنگی چیست؟ آیا با مفهوم توسعه پایدار و هدف آن آشنایی دارید؟ می‌دانید صنعت گردشگری علاوه بر ایجاد درآمدی بزرگ و سودآور اگر در راستای رسیدن به پایداری نباشد، می‌تواند به منابع، محیط زیست و حتی فرهنگ جوامع آسیب برساند؟ اولین قدم برای رسیدن به گردشگری و پایداری فرهنگی، آگاهی‌رسانی است، پس در این مقاله با ما همراه شوید.
فهرست عناوین
- گردشگری و پایداری فرهنگی چیست ؟
- جایگاه صنعت گردشگری در جوامع امروزی
- توسعه پایدار چیست؟
- گردشگری پایدار چیست؟
- نیاز به توسعه پایدار گردشگری
- ابعاد توسعه پایدار در گردشگری
- بُعد زیست‌محیطی گردشگری پایدار
- بُعد اقتصادی گردشگری پایدار
- مزایای اقتصادی گردشگری پایدار
- معایب اقتصادی گردشگری
- بُعد اجتماعی گردشگری پایدار
- اهداف گردشگری پایدار چیست؟
- اصول گردشگری پایدار
- صنعت گردشگری ایران و توسعه پایدار گردشگری
- آثار و کارکردهای گردشگری
- جمع بندی همه چیز درباره گردشگری و پایداری فرهنگی
- گردشگری و پایداری فرهنگی چیست ؟
گردشگری و پایداری فرهنگی چیست ؟
با پیشرفت صنعت گردشگری در دنیا، دولت‌ها و جوامع مختلف از اهمیت و تاثیر صنعت گردشگری در سیاست و اقتصاد پی بردند. به نظر شما گردشگری و پایداری فرهنگی چیست ؟ با پیشرفت صنعت گردشگری مفهوم تازه‌ای در راستای پایداری شکل گرفته است که به آن توسعه پایدار گردشگری می‌گویند. مبنای توسعه پایدار بر اساس کاهش آسیب‌های محیطی و فرهنگی، افزایش رضایت گردشگران، افزایش درآمد پایدار از صنعت گردشگری و توسعه متناسب با ظرفیت زیست‌محیطی است. ازاین‌رو الی گشت قصد دارد این مقاله را به توضیح مفهوم گردشگری و پایداری فرهنگی اختصاص دهد.
مطالب مرتبط:
لغت توریسم از دو بخش «تور» و «ایسم» تشکیل شده که کلمه‌ی «تور» به معنای گردش یا سفر است و ریشه در لغت لاتین (Turns) دارد که به معنای دورزدن یا رفت‌وبرگشت بین مبدا و مقصد است. این لغت از یونان به اسپانیا، فرانسه و در نهایت به انگلیس راه‌یافته است. «ایسم» به معنای اندیشه یا مکتب است. پس مبنای کلمه توریسم بر پایه و اساس سفر است و «توسعه» در معنای لغوی به معنی رشد تدریجی در راستای بزرگ‌تر شدن، پیشرفته‌تر شدن و قدرتمندتر شدن است.
جایگاه صنعت گردشگری در جوامع امروزی به شدت مهم است، ازآنجایی‌که اهمیت صنعت گردشگری بر همگان آشکار است، این صنعت را می‌توان جز پنج صنعت اول مهم و پول‌ساز جهان به شمار آورد. بر اساس پیش‌بینی‌های انجام شده توسط سازمان جهانی گردشگری، تعداد گردشگران خارجی تا سال ۲۰۲۲ به بیش از یک و شش میلیارد نفر خواهد رسید و همین مسئله اهمیت و جایگاه گردشگری پایدار را نمایان می‌سازد.
توسعه پایدار چیست؟ – گردشگری و پایداری فرهنگی
کمیسیون جهانی محیط و توسعه در سال ۱۹۸۴ میلادی توسط سازمان ملل تشکیل شد. این کمیسیون بیانیه‌ای را منتشر کرد با عنوان «آینده‌ی مشترک ما Our Common Future » که طی آن تعریف مشخصی برای توسعه پایدار ارائه کرد: «توسعه‌ای که بتواند نیازهای نسل فعلی را برآورده کند بدون آنکه توانایی نسل‌های آتی را در تامین نیازهایشان به مخاطره اندازد.»
مفهوم گردشگری پایدار به این معناست که صنعت گردشگری نیاز گردشگران، صنعت گردشگری و جوامع میزبان را برطرف کرده بدون آنکه توانایی نسل‌های آینده در تامین نیازهای خود را به خطر بیندازد. اگر بخواهیم این تعریف را کمی ساده‌تر بگوییم؛ گردشگری پایدار به معنای گردشگری است که از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه باشد؛ اما منابعی را که آینده گردشگری به آن وابسته است، از جمله محیط زیست و ساختار اجتماعی جوامع محلی را از بین نبرد. نکته مهم در زمینه گردشگری و پایداری فرهنگی همین توجه به آینده است.
گردشگری پایدار بر سه اصل اقتصاد، اجتماع و محیط زیست تاکید دارد و هدف آن ایجاد توازن و تعادل میان این سه رکن اصلی است. در صورتی که تعادل و توازن میان رکن‌های اصلی در صنعت گردشگری را رعایت کنیم، در چشم‌اندازی چندین‌ساله به پایداری دست پیدا خواهیم کرد؛ بنابراین صنعت گردشگری و پایداری فرهنگی در عین سوددهی اقتصادی باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که کم‌ترین آسیب و زیان بر جوامع میزبان و محیط داشته باشند.
نیاز به توسعه پایدار گردشگری – گردشگری و پایداری فرهنگی
چرا نیاز به توسعه پایدار گردشگری مهم است؟ صنعت گردشگری یک صنعت سودآور و پول‌ساز است؛ اما با رشد گردشگری، هر روز شاهد آشکار شدن آسیب‌هایی بیشتر و بیشتر می‌شویم. بسیاری از سازمان‌های تجاری کوچک و بزرگ بیشتر بر روی منافع شخصی خود تمرکز دارند و گاهی باعث می‌شود این شرکت‌ها و حتی دولت برای استفاده و بهره‌برداری از منابع طبیعی آزاد وسوسه شوند و به منابع آینده ضرر و زیان وارد کنند. اگر این شیوه اشتباه ادامه‌دار باشد در درازمدت باعث نابودی منابع طبیعی می‌شود. به همین دلیل برای ریشه‌کن کردن این مشکلات، اجرای استراتژی‌های پایداری الزامی است.
ابعاد توسعه پایدار در گردشگری بر هیچکس پوشیده نیست، امروزه گردشگری با سرعت زیادی درحال توسعه و فراگیر شدن است، این توسعه مستلزم ضرورت آگاهی افراد از تاثیرات گردشگری بر محیط پذیرای گردشگر و اصول پایداری از جنبه‌های مختلف است. سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد گردشگری پایدار را به‌عنوان “رجوع به زوایای زیست‌محیطی، اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی توسعه گردشگری” تعریف می‌کند. در نتیجه برای دستیابی به پایداری در حوزه گردشگری و پایداری فرهنگی، ملزم به برقراری تعادلی مناسب میان این سه رکن اصلی هستیم.
بُعد زیست‌محیطی گردشگری پایدار
پایداری در محیط زیست تنها به حفاظت محیط طبیعی و منابع طبیعی و حفظ مناظر طبیعی معطوف نمی‌شود. پایداری در محیط زیست ابعاد مختلفی را در خود جای می‌دهد که برخی از این ابعاد مهم در توسعه پایداری شامل این موارد هستند:
- منابع طبیعی
- محیط طبیعی
- محیط پرورشی
- حیات‌وحش
- محیط‌های ساخته شده و مصنوعی
بُعد اقتصادی گردشگری پایدار – گردشگری و پایداری فرهنگی
صنعت گردشگری می‌تواند میزان درآمد انبوهی از جامعه را تامین کند، هرچند چندان به آن توجه نمی‌شود و از مزایای اقتصادی آن به‌درستی استفاده نمی‌شود. بُعد اقتصادی گردشگری پایدار به شدت مهم است، زیرا:
- این یک صنعت بزرگ و درآمدزای ارز خارجی است.
- این اساس رشد بسیاری از شرکت‌های فراملی است.
- بخش قابل‌توجهی از درآمد قابل‌استفاده سالانه را تشکیل می‌دهد.
با پیشرفت در صنعت گردشگری در راستای رسیدن به پایداری، جوامع و دولت‌ها می‌توانند از مزایای اقتصادی صنعت گردشگری که با خود به همراه دارند، بهره‌مند شوند. مزایای اقتصادی گردشگری پایدار شامل موارد زیر است :
- ایجاد اشتغال
- تزریق درآمد از طریق اثرگذاری اقتصاد محلی
- کمک به دوام تجارت محلی
- توسعه زیرساخت‌ها
- جذب سرمایه‌های مستقیم خارجی
معایب اقتصادی گردشگری – گردشگری و پایداری فرهنگی
هرچند صنعت گردشگری و پایداری فرهنگی به رشد جامعه و افزایش درآمد کمک می‌کند، اما فرایند رسیدن به چنین اقتصاد گردشگری و پایداری فرهنگی به زمان و هزینه نیاز دارد و می‌تواند معایبی هم در برداشته باشد. این معایب اقتصادی گردشگری شامل موارد زیر است:
- بسیاری از مشاغل کم‌درآمد و فصلی هستند.
- هزینه‌های ایجاد فرصت
- تراکم و شلوغی
- نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گران‌قیمت که ممکن است فقط برای بخشی از سال موردنیاز باشد.
- وابستگی بیش از حد به گردشگری، اقتصاد محلی را آسیب‌پذیر می‌کند.
در بحث پایداری و گردشگری پایدار بیشتر به تاثیرات زیست‌محیطی پرداخته شده و بعد اجتماعی و فرهنگی آن به حاشیه رفته و کم‌تر به آن پرداخته شده است. دلیل توجه کم به این بعد، به این دلیل است که تاثیرات فرهنگی – اجتماعی در حوزه گردشگری، روندی آرام و تدریجی دارند و چندان محسوس نیستند. تاثیرات بُعد اجتماعی گردشگری پایدار دائمی بوده و جامعه افراد محلی را مورد هدف قرار می‌دهد، پس از این تغییر، معمولا فرصت کمی وجود دارد تا بتوان آن را تغییر داد.
تعدادی از عوامل تعیین‌کننده مثبت یا منفی بودن تعادل تاثیرات فرهنگی – اجتماعی در یک مکان خاص وجود دارد. از جمله:
- قدرت و انسجام جامعه و فرهنگ محلی
- ماهیت گردشگری در اقامتگاه
- سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی جمعیت محلی در ارتباط با گردشگران
- اقداماتی توسط بخش دولتی در مقصد برای مدیریت گردشگری به روش‌هایی انجام شد که هزینه‌های فرهنگی اجتماعی گردشگری را به حداقل می‌رساند.
اهداف گردشگری پایدار چیست؟
طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری در خصوص گردشگری و پایداری فرهنگی، هدف از ایجاد پایداری برای محافظت و تقویت فرصت‌های آینده و تامین نیازهای گردشگران و بومی‌های مناطق محلی می‌باشد به‌گونه‌ای که این شیوه منجر به مدیریت تمامی منابع شود. در نهایت می‌توان با حفظ یکپارچگی فرهنگی، فرایندهای اساسی اکولوژیکی، تنوع بیولوژیکی و سیستم‌های پشتیبانی از زندگی، نیازهای اقتصادی، اجتماعی و زیبایی را برآورده کرد.
به‌طورکلی اهداف توسعه پایدار گردشگری شامل موارد زیر است:
- استفاده بهینه از منابع محیط زیست
- حفظ فرایندهای اکولوژیکی (بوم‌شناسی)
- حفظ میراث طبیعی و تنوع زیست‌اکولوژیکی
- احترام به اصالت‌ها و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی جوامع محلی
- کمک به درک و تعامل هرچه بهتر اختلافات بین فرهنگی
- اطمینان از عملکرد اقتصاد بلند‌مدت
- ایجاد اشتغال پایدار و فرصت‌های درآمدزایی
ورد کانسرن، با همکاری صندوق جهانی طبیعت (WWF) 10 اصولی برای گردشگری پایدار ارائه می‌دهد. برای دستیابی به گردشگری و پایداری فرهنگی باید این ۱۰ اصولی را که در ادامه برایتان ذکر می‌کنیم، در دستور کار قرار بگیرد.
اصول گردشگری پایدار شامل موارد زیر است:
- استفاده از ماهیت پایدار گونه منابع. حفظ و استفاده از منابع (طبیعی، اجتماعی و فرهنگی) بسیار حائز اهمیت است و به معنای تجارت درازمدت است.
- کاهش بیش از حد مصرف و اتلاف که جلوی هزینه‌های بازسازی زیان‌های درازمدت را گرفته و به کیفیت گردشگری کمک می‌کند.
- حفظ و ارتقای تنوع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی برای پایداری درازمدت گردشگری اهمیت ویژه دارد و پایگاه انعطاف‌پذیری را برای گردشگری به وجود می‌آورد.
- برنامه‌ریزی و بسط توسعه گردشگری که وارد یک چارچوب برنامه‌ریزی راهبردی محلی و ملی شده و تاثیرات محیط زیست را مدنظر قرار می‌دهد، پایایی درازمدت گردشگری را افزایش می‌دهد.
- حمایت از نظام اقتصاد محلی و گردشگری که تعداد زیادی از فعالیت‌های اقتصادی محلی را مورد حمایت و تحت پوشش خود قرار می‌دهد و ارزش‌ها و هزینه‌های محیط زیست را مدنظر قرار می‌دهد، علاوه بر حمایت از این نظام‌های اقتصادی جلوی انهدام محیط زیست را می‌گیرد.
- مشارکت اجتماع‌های محلی مشارکت کلی اجتماع‌های محلی در بخش گردشگری نه‌تنها به نفع خود آنها و محیط است؛ بلکه نوع تجربه گردشگری را بهبود می‌بخشد.
- مشاوره با افراد ذی‌نفع و عامه مردم مشاوره بین صنعت گردشگری و اجتماع‌ها، سازمان‌ها و نهادهای محلی مهم است البته درصورتی‌که دوشادوش هم کار کنند و اختلافات منافع را کنار بگذارند.
- آموزش خدمه که گردشگری پایدار را وارد روش‌های اشتغال می‌کند و در کنار آن استخدام خدمه محلی در تمامی مقاطع، سبب بهبود کیفیت گردشگری می‌شود.
- مسئولیت بازاریابی صنعت گردشگری. از آنجا که بازاریابی، اطلاعات کاملی را در اختیار گردشگران قرار می‌دهد، نه‌تنها سبب افزایش احترام نسبت به محیط فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نواحی دیدنی می‌شود، بلکه رضایت مشتری را نیز افزایش می‌دهد.
- انجام تحقیق پژوهش در حال پیشرفت و نظارت بر آن از طریق صنعت با استفاده از تجزیه‌وتحلیل و جمع‌آوری موثر اطلاعات نه‌تنها ما را در حل‌وفصل مشکلات گردشگری یاری می‌کند؛ بلکه مزایایی را برای مقاصد، صنعت و مشتریان در برخواهد داشت.
ایران با داشتن آثار تاریخی و هنری، جاذبه‌های متعدد طبیعی، معماری‌های خاص و زیبا، تنوع فرهنگی و چهارفصل بودنش، جایگاه بسیار بالایی در جذب گردشگر و توریست دارد. درست است که در حال حاضر به دلیل شرایط موجود، صنعت گردشگری کشور رونق بالایی ندارد، اما با داشتن چنین امکانات و ویژگی‌هایی، اگر از این پتانسیل در تمام نقاط کشور به‌درستی استفاده کنیم، می‌توانیم شاهد رشد این صنعت و کسب بیشترین درآمد از حوزه گردشگری باشیم.
لازمه صنعت گردشگری ایران و توسعه پایدار گردشگری، آگاهی‌رسانی و بسترسازی در زمینه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در زمینه جذب گردشگران داخلی و خارجی می‌باشد. البته علاوه بر این آگاهی‌رسانی در حوزه‌های مختلف، باید با آموزش لازم در نحوه‌ی استفاده از امکانات محیطی بر اساس اصول پایدار به افراد جامعه و مدیران مربوطه همراه باشد. هدف از این آموزش‌ها، برای حفظ و بهره‌برداری از مواهب و امکانات طبیعی جامعه میزبان است که منجر به گردشگری و پایداری فرهنگی و نهایتا توسعه‌ی پایدار در جامعه خواهد شد.
آثار و کارکردهای گردشگری – گردشگری و پایداری فرهنگی
توسعه گردشگری و پایداری فرهنگی نه‌تنها باعث رونق اقتصاد کشور می‌شود؛ بلکه باعث گسترش روابط بین‌المللی، گسترش صلح و امنیت جهانی و همزیستی مسالمت‌آمیزی می‌شود. همچنین با رشد گردشگری در سطح بالای اقتصادی و اجتماعی، شاهد شکوفا شدن ذوق و استعداد و ارتقای آموزش در همه زمینه‌ها خواهیم بود.
از دیگر آثار و کارکردهای گردشگری و پایداری فرهنگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گردشگری عاملی موثر در کاهش فقر، اشتغال‌زایی و برقراری عدالت اجتماعی است.
- توسعه گردشگری بخشی از اعتبارات لازم را برای بهبود بخشیدن به خدمات و تسهیلات جوامع محلی تامین می‌کند.
- اگر منافع گردشگری در سطح جوامع و مناطق یک کشور به‌درستی توزیع شود، سطح زندگی مردم را بهبود می‌بخشد.
- توسعه گردشگری موجب شتاب گرفتن شهرنشینی در مفهوم مثبت آن و توسعه روستایی و جلوگیری از سیل مهاجرت روستاییان به سمت شهرها و مراکز صنعتی می‌گردد.
- گردشگری، موجب گسترش یکپارچگی، انسجام و همگرایی اجتماعی – فرهنگی و تقویت وحدت و وفاق می‌گردد.
گردشگری به‌عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح محلی می‌تواند راه‌حلی برای توسعه اقتصادی باشد. گردشگری به‌ویژه در زمانی که سود فعالیت‌های دیگر بخش‌های اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آنها و راهبردی برای توسعه است. امروزه صنعت گردشگری به‌اندازه‌ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که ممکن است باعث آسیب رساندن به محیط زیست و یا فرهنگ‌ها شود؛ ازاین‌رو مفهوم توسعه پایدار گردشگری مطرح شده تا با حفظ منابع محیطی – طبیعی و کنترل آثار آن بر روی بُعد اجتماعی فرهنگی، صنعت گردشگری در دنیا را ارتقا دهد. الی گشت مقاله امروز را به همه چیز درباره‌ی گردشگری و پایداری فرهنگی به‌صورت کوتاه اما کامل اختصاص داد.
سوالات متداول گردشگری و پایداری فرهنگی
چرا به گردشگری پایدار نیاز داریم؟
با گسترده‌تر شدن صنعت گردشگری در مناطق مختلف جهان، برخی از کشورهای پیشرو در این صنعت با مسائلی ناشی از آثار نامطلوب بر منابع طبیعی، محیط زیست، آلایندگی‌ها، الگوی مصرف و نظام‌های اجتماعی مواجه شده‌اند؛ ازاین‌رو با رعایت گردشگری پایدار می‌توان تا حد ممکن به نکات مثبت گردشگری افزود و از نکات منفی آن کاست.
توسعه پایدار چیست؟
درواقع توسعه پایدار شرط اساسی تامین زندگی امن و پایدار است که به‌منظور به حداقل رساندن اتلاف منابع، تخریب محیط زیست، و بی‌ثباتی اجتماعی تلاش می‌کند. توسـعه پایدار، توسعه‌ای است که نیازهای نسل کنونی را بدون به مخاطره انداختن نسل‌های آینده، تامین می‌کند.
ابعاد توسعه پایدار در گردشگری چه مواردی هستند؟
سه رکن اصلی ابعاد توسعه پایدار در صنعت گردشگری شامل بعد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی – فرهنگی است. برای رسیدن به پایداری لازم است میان این سه رکن اصلی، تعادل و توازن برقرار شود.
مطالب مرتبط
بهترین کشورهای نزدیک ایران برای زندگی کدام ها هستند؟
شاندیز مشهد، خوشمزه ترین شهر ایران
شهرهای مناسب برای سفرهای تابستانی در ایران