این روزها بسیاری از گردشگران ساکن در شهرهای بزرگ و صنعتی دیگر علاقه زیادی به هتل‌های لوکس و سواحل شلوغ ندارند و دوست دارند تجربیات جدید و متفاوتی را کسب کنند. یکی از اشکال جدید و نوین گردشگری، گردشگری مزرعه یا کشاورزی است. این گونه از گردشگری در کنار رونق اقتصادی، توسعه روستاها و بهبود معیشت روستائیان، به حفظ فرهنگ‌های قدیمی هم کمک می‌کند. در این مقاله با گردشگری مزرعه بیشتر آشنا می‌شویم و چند نمونه از مزارع گردشگری موفق را در کشورمان معرفی می‌کنیم.
ابتدا بیایید پاسخ ساده‌ای به سوال «گردشگری مزرعه چیست؟» بدهیم. گردشگری مزرعه یا کشاورزی یکی از فعالیت‌های جدیدی است که در آن از تمام کارهای مبتنی بر کشاورزی و دامداری برای جذب گردشگر استفاده می‌شود. با این کار هم درآمدی جدا از فعالیت‌های کشاورزی به خانواده‌های روستایی یا صاحب مزرعه می‌رسد و هم گردشگران نیازهای روحی خود را تامین کرده و تجربیات جدیدی را در این زمینه کسب می‌کنند.
گردشگری مزرعه در دنیا با نام اگریتوریسم(agritourism) یا گروتوریسم شناخته می‌شود و بسیاری معتقد هستند این نوع گردشگری باعث مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها می‌شود. گردشگـری مزرعه یا کشاورزی به آبادانی و رونق مناطق روستایی کمک می‌کند و حتی گاهی به عنوان راهکاری موثر برای بازگشت روستاییان مهاجر از شهرها به خانه‌ها و مزارع اجدادیشان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گردشگری مزرعه، تجربه زندگی در محیط ساده و صمیمی است که به افراد اجازه می‌دهد برای مدت کوتاهی هم شده از هیاهوی شهرها و استرس‌های روزمره فاصله بگیرند و فراری نوستالژیک به روزهای خوب گذشته داشته باشند.
در گردشگری مزرعه، گردشگران در منزل یا محلی که صاحب مزرعه مشخص کرده، اقامت می‌کنند و درباره فعالیت‌های مزرعه‌داری دانش و تجربه کسب می‌کنند. با این کار آن‌ها در کنار تفریح، برخی از کارهای مربوط به مزرعه‌داری را هم می‌آموزند و بدون این که آسیبی بر اکوسیستم مناطق میزبان بزنند در فعالیت‌های سنتی کشاورزی مشارکت می‌کنند.
گاهی هدف از بازدید، تمرکز ویژه بر کشاورزی و لذت بردن از باغات یا همراهی با حیوانات اهلی است، به این نوع گردشگری به طور خاص گردشگری کشاورزی گفته می‌شود. در گردشگری کشاورزی افراد می‌توانند اقامت چند روزه در مزرعه و منزل کشاورز داشته باشند یا در محیط‌های مشخص شده کمپ بزنند، همچنین بازدیدهای آموزشی، صرف وعده‌های غذایی، فروش محصولات مزرعه و فعالیت‌های تفریحی در مزرعه از دیگر کارهایی است که گردشگران می‌توانند انجام دهند. در این نوع گردشگری، کشاورز مجموعه‌ای از خدمات و تسهیلات رفاهی و اقامتی را برای گردشگران فراهم می‌کند.
در نقاط مختلف کشورمان مزارع زیبا و سرسبز زیادی وجود دارند اما آیا همه آن‌ها شرایط لازم برای تبدیل شدن به یک جاذبه گردشگری را دارند؟ داشتن موقعیت مناسب برای تماشا، یکی از شرایط تبدیل مزرعه به جاذبه گردشگری است. همچنین وجود بناهای تاریخی و جاذبه‌های دیگر، دسترسی به جاده حمل و نقل عمومی و داشتن مجوز توسعه از دیگر شرایطی هستند که در صورت وجود آن‌ها می‌توان یک مزرعه با هدف گردشگری ایجاد کرد.
حال که با گردشگری مزرعه آشنا شدید به سراغ معرفی نمونه‌های موفق مجموعه های مزرعه‌ای در ایران می‌رویم.
مزرعه گردشگری خورشید در حومه شهر دماوند، توسط علی خدابخشی و همسرش محبوب ملکی که اولین بنیانگذاران آگروتوریسم و هتل نمکی در ایران هستند، اداره می‌شود. آقای خدابخشی فارغ‌التحصیل رشته کشاورزی و دامپروری هستند و در سال ۱۳۷۸ در زمان فارغ‌التحصیلی، یک قطعه زمین جهت اجرای طرح دامداری دریافت کردند. ایشان در سال‌های بعد به کمک همسرشان درآمد دلار و یورو حاصل از اجرای تورهای جهانگردی را صرف آبادانی این مزرعه کردند.
این زوج پس از ازدواجشان در تیرماه سال ۱۳۸۴، سال‌های اولیه زندگی خود را در مزرعه خورشید که آن زمان یک دامداری ساده و فاقد جاده، آب و برق بود گذراندند. آقای خدابخشی و همسراشان خانم محبوبه ملکی در کنار اجرای تورهای گردشگری، بالاخره در سال ۱۳۹۶ تصمیم گرفتن اولین مزرعه گردشگری ایران را تاسیس کنند. امروزه این مزرعه زیبا با وجود سود کم حاصل از دامداری، تبدیل به یک واحد گردشگری و فرهنگی شده که ۴۵نفر در آن مشغول به کار هستند.
اگر چه مزرعه خورشید در گذشته فاقد امکانات رفاهی بود اما علی و محبوبه با صرف هزینه‌های شخصی و تلاش فراوان موفق به جاده‌کشی، آسفالت، برق‌کشی و تامین آب این مزرعه شدند و مکانی را فراهم کردند که افراد به دور از هیاهوی زندگی شهرنشینی می‌توانند چند روزی زندگی ساده گذشته را در آن تجربه کنند.
از امکانات مزرعه گردشگری خورشید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دارای طولانی‌ترین و بلندترین پل معلق کابلی با چشم‌اندازی از قله زیبای دماوند
- دارای سرسره آلپاین یا سرسره کوهستانی به سبک سرسره‌های کوه‌های آلپ
- دارای استخر روباز تابستانه و استخر سرپوشیده زمستانه همراه با آبگرم به صورت مجزا برای بانوان و آقایان
- امکان برگزاری جشن‌ها و آیین‌های خاص در ایام مختلف سال در مزرعه خورشید
- دلیجان سواری
- رستوران
- زنبورخانه
- پیست اسب‌سواری
- پیست الاغ‌سواری
- ایستگاه فرقون‌سواری
- زمین ماسه بازی کودکان
- نانوایی
- پرنده خانه
- خرگوش خانه
- هزارتو
- مهدکودک حیوانات
- ایستگاه زنگوله
- بازیخانه
- بیل تراکتورسواری با امنیت بالا
- ایستگاه شیردوشی
- پیست تیوپ سواری و برف بازی
دماوند،۴ کیلومتر بعد از گیلاوند، جاده فیروزکوه، جاده شهرک صنعتی ۲ (وادان) ، خروجی روستای محمودیه، مزرعه گردشگری خورشید
مزرعه گردشگری توسکا در گرگان، متعلق به آقای «مجید زمانی»، دارای اولین پروانه بهره‌برداری گردشگری کشاورزی در ایران است. فاز اول این مزرعه در سال ۱۳۹۸ مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. آقای مجید زمانی بعد از کسب تجربه در زمینه احداث مزرعه تمشک، متوجه اشتیاق مردم برای چیدن تمشک می‌شود و با جستجو و گشت‌وگذار در اینترنت متوجه می‌شود که در سطح دنیا مزارعی وجود دارند که در آن‌ها مردم خودشان محصول دلخواهشان را چیده و با خود همراه می‌برند. ایده راه‌اندازی مزرعه گردشگری توسکا از همین جا آغاز شده و بعدها توسعه می‌یابد.
امروزه بزرگ‌ترین بخش مزرعه توسکا، مزرعه تمشک است و با فرا رسیدن مردادماه جشنواره برداشت این میوه خوش‌طعم شروع می‌شود. همچنین این مزرعه فضایی برای پرورش و فروش توت‌فرنگی و سبزیجات و صیفی‌جات دارد که به صورت تایم شیرینگ به علاقه‌مندان واگذار می‌شود. با این کار علاقه‌مندان می‌توانند به طور مستقیم خودشان فرآیند کاشت، داشت و برداشت محصول را انجام دهند.
طبق صبحت‌های آقای مهندس زمانی، در مزرعه گردشگری توسکا، شرایطی فراهم شده تا کشاورز و گردشگر با یکدیگر تعامل داشته باشند و بر روی موضوع آموزش کشاورزی تمرکز کنند. بدین‌ترتیب گردشگران می‌توانند با تولید یک محصول کشاوزی آشنا شوند و یا در آن مشارکت داشته باشند.
از امکانات مزرعه گردشگری توسکا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دارای زمین‌های ورزشی بدمینتون، فوتبال، والیبال و زمین ماسه‌ای برای بازی کودکان
- دارای فضا برای تمرین تیم‌های ورزشی
- برگزاری مسابقات ورزشی و طناب‌کشی
- امکان برگزاری جشن‌های پایان سال تحصیلی مدارس
- برگزاری جنگ‌های شاد برای کودکان
- برگزاری مراسم‌های مخصوص تولد یا انواع دورهمی‌ها براساس قوانین حاکم بر مکان‌های عمومی
- وجود فضا برای تفریح و عکاسی
- وجود فضای اکوکمپ و اقامت شبانه در مزرعه در روزهای پنج‌شنبه
- دارای هیزم، آتشدان، باربیکیو، تنور پیتزا، تنور نونوایی و منقل و امکان پخت غذا توسط گردشگران در فضای مزرعه
گرگان، جاده توسکستان، روبروی روستای خیرات
در این مقاله درباره گردشگری مزرعه صحبت کردیم و دو نمونه از جذاب‌ترین مزرعه‌های گردشگری ایران را معرفی کردیم. همانطور که گفته شد در این نوع گردشگری، افراد علاوه بر بازدید از مزارع و فعالیت‌های دامداری و کشاورزی، می‌توانند در کارهایی مانند داشت و برداشت محصولات کشاورزی و میوه، تهیه خوراکی از محصولات دامی و کشاورزی، جشنواره‌های فروش محصولات، نگهداری احشام، دوشیدن شیر، پرورش اسب و زنبور و دیگر فعالیت‌های مرتبط مشارکت هم داشته باشند.