بررسی ها شامل بیان تاریخچه گردشگری داوطلبانه و محبوبیت روز افزون آن و تعریف این مفهوم بر اساس انگیزه های رایج گردشگری و مزایا و معایب گردشگری داوطلبانه می باشد.
رشد گردشگری جایگزین، سبب پیدایش بخش های متعدد بازار چون گردشگری داوطلبانه گشته است. گردشگری داوطلبانه در اواخر قرن بیستم و با رشد چشمگیر سازمان های داوطلب و گردشگری بین المللی توسعه یافت؛ چرا که نهادهایی چون صلیب سرخ برای رسیدگی به مسائل و مشکلات اجتماعی و ایجاد منافع اجتماعی، به داوطلبان متکی و وابسته بودند.
امروزه گردشگری انبوه با سرعت بیشتری در حال رشد بوده و گردشگران را در معرض فرهنگ های دیگر کشورها قرار داده است. در طی دهه هشتاد قرن بیستم، گردشگری مسئولانه و گردشگری پایدار جایگزین گردشگری انبوه گشتند و تأکید رسانه ها بر خلاف طبقاتی میان متمولین و نیازمندان، سبب شد که سازمان های داوطلبانه متعددی پدیدار شده و به ارائه خدمات بپردازند. آگاهی روز افزون از مباحث زیست محیطی و نیازهای جهانی، سازمان های داوطلب را بر آن داشت که جهت جذب نقدینگی به رقابت با یکدیگر برخیزند. به دنبال این امر، زمانی که سازمان های داوطلب با هدف یافتن راهکارهای جدید برای ارائه تعطیلات و ماجراجویی به متصدیان تورهای گردشگری پیوستند، صنعت گردشگری داوطلبانه شکل گرفت. این سازمان های خیریه بایستی راهکارهای جدیدی را برای افزایش درآمد خود می یافتند. متصدیان تورهای گردشگری و بسیاری از تجارت های دیگر نیز در صدد بودند که مباحث قومی و مسئولیت اجتماعی را مد نظر قرار دهند.
به سبب تداوم این قبیل گرایشات، از دهه هشتاد قرن بیستم، تعطیلات داوطلبانه و شمار سازمان های فعال در این زمینه، رشد چشمگیری داشت؛ به عنوان مثال، شرکت خدمات داوطلبانه خارجی «VSA» اخیراً شرکت تابع تحت عنوان «ADDVENTURE VSA» را ایجاد نمود که امکان تعامل و همکاری گردشگران با جوامع محلی کشورهای در حال توسعه و آشنایی آنان با فرهنگ جوامع محلی را فراهم می ساخت. حتی شرکت بزرگ «TRAVELOCITY» از تدوین برنامه ای جدید گزارش داد که سبب افزایش مشارکت افراد در فعالیت های داوطلبانه می گردد. نایب رئیس این شرکت از محبوبیت گردشگری داوطلبانه خبر داده و چنین گفت که این صنعت، به سرعت در حال رشد است.
در کتاب «تعطیلات داوطلبانه» که در سال ۱۹۸۷ به چاپ رسید، از ۷۵ سازمان گردشگری داوطلبانه نام برده شد که این رقم در سال ۲۰۰۳ به ۲۷۵ عدد رسید. آنچه سبب شده که در مدت زمان اندک، این بخش توسعه یابد، رشد پروژه های داوطلبانه، تنوع مقاصد، طیف بازارهای هدف و شمار بسیار سازمان های مربوط (سازمان خیریه، متصدیان تورهای گردشگری و آژانس های خصوصی) است.
به دلیل تبلیغ سفرهای داوطلبانه افراد مشهور در رسانه ها، این نوع سفرها طرفداران بسیاری یافته است؛ به علاوه، به نظر می رسد که در طی ده سال اخیر، در فاصله یک ساله میان اتمام دوران دبیرستان و آغاز دانشگاه، گردشگری داوطلبانه بسیار توسعه یافته است. عموماً جوانان از فاصله یک ساله میان اتمام دبیرستان و دانشگاه و یا مرخصی شغلی جهت شرکت در کارهای مختلف، سفر و انجام کارهای داوطلبانه استفاده می نمایند.
اماکن و مدت پروژه های گردشگری داوطلبانه
این پروژه ها ممکن است از یک هفته تا یک سال به طول بینجامند؛ اما اغلب توریست های داوطلب به پروژه ای تمایل دارند که کمتر از شش ماه زمان می برد. برخی بر این ادعا هستند که حس بشر دوستی افرادی که بیش از یک سال در پروژه های گردشگری داوطلبانه شرکت می کنند، در مقایسه با افرادی که پروژه های کوتاه تر را بر می گزینند، بیشتر است.
غالباً گردشگری داوطلبانه در مقاصد فقیر و دارای مشکلات اجتماعی و مسائل سیاسی و زیست محیطی یافت می شود که این قبیل مسائل مانع از توسعه اقتصادی در این مقاصد می گردد؛ اما در حالت کلی پروژه های گردشگری داوطلبانه در هر گوشه از جهان صورت می گیرد: در فعالیت های گردشگری داوطلبانه نیز در اماکن مختلفی چون جنگل های بارانی، مناطق تحت حفاظت و مناطق حفاظت شده بیولوژیکی مشاهده می شود.
عمده مقاصد برتر گردشگری داوطلبانه شامل آفریقا، کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی، کاستاریکا، غنا، هندوراس و گواتمالا می باشند. هندوستان، مهمترین مقصد برای اغلب پروژه های گردشگری داوطلبانه است و هر ساله گردشگران زیادی برای انجام پروژه های داوطلبانه، به رزرو تور هند اقدام می کنند.
در کمال تعجب بایست اظهار داشت که دو کشور توسعه یافته ایتالیا و انگلستان نیز در رتبه های ده و یازدهم قرار دارند؛ از این رو، گردشگری داوطلبانه، هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته صورت می گیرد. به نظر می رسد که اغلب تحقیقات صورت گرفته مبتنی بر بخش کوچکی از توریست های داوطلب جهان بوده و مختصات توریست های داوطلب از سرتاسر جهان را در بر نمی گیرد. بنابراین همچنان که در تحقیقات نشان داده شده است، مقاصد پر طرفدار گردشگری داوطلبانه، به نوع فعالیت و حوزه انجام تحقیق بستگی دارد.
نمونه هایی از سازمان های گردشگری داوطلبانه
سازمان هایی که به ارئه تجارب گردشگری داوطلبانه می پردازند، عمدتاً به ارائه خدمات پشتیبانی برای اجرای پروژه های تحقیقی و توسعه جوامع اقدام می نمایند. دو سازمان «ارث و اچ» و ارائه سکونتگاه برای بشر، تنها دو نمونه از این نوع سازمان ها هستند. مؤسسه ارث و اچ، گروه های مختلفی از افراد چون دانشمندان، مربیان، دانش آموزان، تجار و کاشفان را در بر می گیرد که جهت بهره مندی کامل از سیاحت های علمی، به یکدیگر پیوسته و تشکیل تیم می دهند. این سازمان گردشگری داوطلبانه، شرکت کنندگان را از فرصت تحقیق میدانی علمی یا شرکت در پروژه های حفاظت برخوارد نموده و امکان شرکت در سیاحت های علمی را برای افراد فراهم می سازد.
سازمان ارائه سکونتگاه برای بشر نیز امکان برخورداری همزمان افراد از داوطلب شدن و بازدید از مناظر و جاذبه ها را طی یک سفر میسر کرده و بر فعالیت های عمرانی سر تا سر جهان تأکید می نماید؛ همچنین این سازمان در آفریقای جنوبی نیز در صدد رفع مشکل فقر از طریق ارائه پناهگاه های ساده، مناسب و بهداشتی در جوامع محلی آفریقای جنوبی است.
بر اساس اظهارات مطرح شده در سایت اینترنتی ارائه سکونتگاه برای بشر، برنامه و اقدامات آنها، تعطیلات بهتر و پر معناتری را از طریق فراهم ساختن امکان اکتشاف اراضی و فرهنگ های جدید در حین احداث منازل و تعامل و همکاری افراد با اعضای جامعه میزبان، افزایش اطلاع و آگاهی آنان در خصوص احداث منازل و سرپناه مناسب برای افراد فقیر و ایجاد و احداث منازل کم هزینه در سرتاسر جهان به ارمغان می آورد. تا کنون این سازمان به احداث بیش از ۲۲۵ هزار مسکن در سرتاسر جهان اقدام نموده و بدین ترتیب بیش از یک میلیون نفر را در هزار جامعه مختلف تحت پوشش قرار داده است.