شاید تصور خیلی ها بر این باشد که فست فود یا غذای فوری پدیده ای مدرن است که نخستین بار در اوایل قرن بیستم و در ایالات متحده آمریکا سر بر آورده است؛ اما اخیراً خبری منتشر شد که بسیاری از توجه ها رو به خودش جلب کرد. این خبر، کشف یک اغذیه فروشی، فست فود و یا شاید بهتر باشد بگوییم یک «بگیر و ببر» در بین ویرانه های شهر باستانی پمپی بود. البته این فست فود یا به قول رومی ها ترموپولیوم، در سال ۲۰۱۹ کشف شد، اما حفاری های آن به تازگی به پایان رسیده و نخستین عکس ها از این رستوران کمتر از یک ماه پیش منتشر شدند. به گفته ی ماسیمو اوسانا، مدیر پارک باستان شناسی شهر پمپی این اغذیه فروشی برای سال آینده در معرض بازدید عموم قرار می گیرد.
ترموپولیوم چیست؟
ترمپولیوم را می توان جد بزرگ رستوران های امروزی دانست. تروپولیوم ها از یک اتاق تشکیل می شدند که در جوار خانه ای قرار داشتند. دورتادور تروپولیوم دیواره ای کوتاه ساخته می شد که نقش کانتر یا پیشخان را ایفا می کرد. معمولاً داخل پیشخان حفره هایی عمیق ساخته می شد تا ظروف سفالی درون آن ها قرار بگیرند. غذاها در این ظروف نگهداری و از آنجا سرو می شدند. ترموپولیوم ها انواع غذاهای آماده بگیر و ببر و همینطور نوشیدنی سرو می کردند. غذاها احتمالاً قیمت های ارزانی داشتند و بیشتر برای شهروندان فقیر کاربرد داشتند که توان داشتن آشپزخانه نداشتند. ترموپولیوم ها در روم باستان بسیار محبوب بودند. عنوان شده تنها در شهر پمپی هشتاد ترموپولیوم وجود داشته است.
شهر پمپی در نزدیکی شهر ناپل در ایتالیای امروزی واقع شده است. تاریخچه ی این شهر به درستی مشخص نیست اما احتمالاً این شهر باستانی در قرن ۶ یا ۷ پیش از میلاد توسط اوسک ها بنا شده است. پمپی در قرن چهارم پیش از میلاد با شکست اوسک ها، تحت قلمرو روم باستان در می آید و آنچه از آن باقی می ماند کاملاً متاثر از فرهنگ و معماری رومی است. این شهر تاریخی یک بار در سال ۶۲ میلادی به خاطر زلزله ی سهمگینی تخریب می رود و تقریباً تمامی جمعیت ۲۰ هزار نفری پمپی، این شهر را ترک می کنند. اما شهر دوباره ساخته می شود تا اینکه ۱۷ سال بعد یعنی در روز ۹ یا ۲۴ آگوست سال ۷۹ میلادی، آتشفشان کوه وزوو که در نزدیکی پمپی قرار دارد فوران می کند و این شهر را زیر تلی از خاکستر مدفون می کند. سرعت این بلای طبیعی آنقدر زیاد بوده که اهالی شهر فرصت فرار پیدا نمی کنند و به سرعت زیر خاکستری به عمق ۶ متر مدفون می شوند. البته خوشبختانه بخش عمده ای از جمعیت این شهر پس از زلزله ی ۱۷ سال قبل، هنوز به این شهر بازنگشته بودند اما تخمین زده می شود که چیزی حدود ۲۰۰۰ مرد و زن و کودک در زمان فوران کوه وزوو در پمپی ساکن بودند و در این حادثه جان خود را از دست دادند. درباره نحوه مرگ اهالی این شهر فرضیه های مختلفی مطرح است. احتمال دارد در اثر حرارت بسیار بالا به ناگهان جان خود را از دست داده باشند. فرضیه دیگر معتقد است که اهالی پمپی به مرگ تدریجی و در اثر خفگی ناشی از استنشاق گازهای سمی و یا استنشاق خاکسر مرده اند. احتمال دیگری مطرح است که گردبادی داغ و سوزان در شهر به جریان در آمده و با حرارت بالای خود اهالی شهر را کشته است. این فرضیه می تواند توضیح دهنده وضعیت جنینی جنازه های یافت شده در پمپی باشد.
اما دلیل اهمیت این شهر در باستان شناسی این است که این شهر در اثر آتشفشان تخریب نشده، بلکه در زیر لایه ای سنگین از خاکستر مدفون شده و به همین دلیل بسیار سالم و دست نخورده باقی مانده و تبدیل به یکی از بهترین مکان ها برای مطالعات باستان شناسی مخصوصاً درباره ی فرهنگ روم باستان شده است.
پس از فروان کوه وزوو، شهر پمپی برای ۱۵۰۰ سال مدفون می شود تا در اواخر قرن شانزده به صورت کاملاً تصادفی در حین حفر یک تونل کشف می شود. در طی سال های بعد چند جستجوی پراکنده در ویرانه های پمپی انجام می شود اما عملیات اصلی اکتشاف از اواسط قرن هجدهم آغاز می شود. البته باید اشاره کنم که عملیات اکتشاف بعد از گذشت نزدیک به سه قرن هنوز راه درازی در پیش دارد. از مجموع ۶۶ هکتار مساحت این شهر، تنها یک سوم آن تا به امروز مورد کاوش و حفاری قرار گرفته است.
همانطور که پیشتر اشاره شد ترموپولیوم چیزی معادل اغذیه فروشی در دنیای باستان است که غذای داغ و شراب در آن سرو می شده. ترموپولیوم ها در روم باستان بسیار محبوب بودند؛ به عنوان مثلاً فقط در شهر پمپی هشتاد ترموپولیوم وجود داشته است. پیش از این هم بقایای چند ترموپولیوم در ویرانه های باستانی یافت شده بوده اما این اولین بار است که باستان شناسان توانسته اند یک ترموپولیوم تقریباً سالم را به طور کامل از زیر آوار بیرون بیاورند. این اغذیه فروشی که در ناحیه شماره ۵ پارک باستانی شهر پمپی قرار دارد خوشبختانه بسیار سالم باقی مانده و می تواند اطلاعات زیادی را درباره عادت های غذایی مردم این شهر باستانی در اختیار ما بگذارد.
یکی از نکاتی که در طی این سال ها حفاری در ویرانه های پمپی توجه دانشمندان را به خود جلب کرده، دندان های سالم اهالی این شهر است. در بررسی هایی که روی اجساد کشف شده از شهر پمپی صورت گرفته اثری از پوسیدگی و خرابی در دندان ها مشاهده نشده است. دانشمندان تلاش کرده اند علت این پدیده را به تغذیه با فیبر بالای رومیان و نبودن قند و شکر ارتباط دهند. حالا کشف این ترموپولیوم در همین آغاز راه اطلاعات تازه ای در مورد عادت های غذایی مردم این شهر در اختیار گذاشته که می تواند این فرضیه ی دانشمندان را زیر سوال ببرد.
بر روی دیوار این اغذیه فروشی نقاشی های دیواری متعددی به چشم می خورند که بسیار زیبا رنگ آمیزی شده اند. ظاهراً حداقل بخشی از این نقاشی ها اشاره به نوع غذاها و نوشیدنی هایی دارد که در فست فود به فروش می رفته است. از جمله نقاشی یک مرغ و همچنین دو اردک که به صورت سر و ته آویزان هستند. در بخش دیگری از دیوار پیشخان تصویر یک سگ دارای قلاده و در بخشی دیگر یک نیمف از رب النوع های یونان باستان سوار بر اسب آبی دیده می شود. در سمت دیگر دیوار، تصویر یک اغذیه فروشی را می بینیم که احتمالاً اشاره به خود همان اغذیه فروشی داشته است، چیزی شبیه به لوگوی امروزی مغازه ها.
در بین دیگر ظروفی که در این ترموپولیوم یافت شده یک کاسه دکوری از جنس برنز، لیوان های شراب، کوزه های سفالی برای پختن سوپ و خورشت و همچنین سبو برای نگهداری یا جابه جایی مایعات دیده می شود.
تعدادی استخوان های انسان از جمله استخوان های یک مرد حدودا پنجاه ساله نیز در نزدیکی این اغذیه فروشی پیدا شده است. به نظر می رسد صاحب اغذیه فروشی، مغازه اش را با عجله بسته و ترک کرده است. باستان شناسان حدس می زنند مرد پنجاه ساله ای که اسکلتش یافت شده صاحب مغازه باشد. و اسکلت های فرد دوم ممکن است دزد یا شخص گرسنه ای باشد که در یکی از ظرف ها را باز کرده و از داغ بودن بیش از حد آن تعجب کرده است.
حفاری این اغذیه فروشی به پایان رسیده اما آزمایشات روی آن با استفاده از تازه ترین تکنولوژی های روز ادامه دارد و باستان شناسان امیدوارند این ترموپولیوم بتواند اطلاعات ارزشمندی را آشکار کند. همچنین بازدید از این ترموپولیوم برای عموم مردم از سال آینده ممکن خواهد شد.