درخت سرو ابرکوه یزد یکی از آثار طبیعی و منحصربه‌فرد ایران و یکی از جاهای دیدنی شهر ابرکوه در استان یزد محسوب می‌شود، با قدمت و پیشینه زیادی که دارا است در دل کویر مرکزی ایران واقع شده است و مانند زمردی باارزش که رنگ آن سبز است، در این کویر می‌درخشد. با ما در این مطلب همراه شوید، تا شما را با پیرترین درخت زنده ایران آشنا کنیم و با داستان‌ها و روایت‌های حاکی از وجود تمدن باستانی در آن منطقه آشنا شویم.
سرو ابرکوه واقع در استان یزد را مسن‌ترین و با قدمت ترین موجود زنده‌ای که در ایران وجود دارد، می‌دانند. این درخت پیر و کهنسال، سالیان طولانی و دراز است که فرازوفرودهای زیادی از این مرزوبوم را شاهد بوده و پس از گذراندن قرن‌ها، همچنان باشکوه و سرافراز و پرقدرت باقی‌مانده است.
اهمیتی که درخت سرو ابرکوه دارد فقط به لحاظ طبیعی موردتوجه نیست؛ بلکه پیوند جدانشدنی آن بافرهنگ و باورهای مردم منطقه و گوشه‌وکناری از ایران است که جان خسته این درخت را همچنان باطراوت سرسبز و بارور نگه می‌دارد. آن‌چنان که به طور قطعی نمی‌توان نظر داد که آیا خاک است که درخت سرو کهن ابرکوه را دربرگرفته و نگه داشته، یا ریشه‌های جادویی از درخت چندهزارساله در استان یزد است که زمین را در میان آسمان‌ها، آویزان و معلق نگاه‌داشته است.
درخت سرو ابرکوه از نژاد درخت سرو مدیترانه‌ای و از نوع شیرازی این‌گونه است. نام علمی این درخت سرو ستبر، «cuppresus sempervirens» است و محیط تاج آن ۱۱٫۵ متر اندازه‌گیری شده و ارتفاع این درخت به ۲۵ تا ۲۸ متر می‌رسد. درخت تنومند سرو ابرکوه واقع در استان یزد با دارابودن تنه‌ای به قطر چهار متر، بازدیدکنندگان خود را حیرت‌زده و متعجب کرده است. درختی که طول برخی از شاخه‌های آن حتی به ۱٫۸۵ تا ۲٫۵ متر هم می‌رسد و واقعاً بسیار شگفت‌انگیز است. تنه درخت سرو ابرکوه واقع در استان یزد، درهم‌تنیده شده و دارای پیچ‌وتاب است و گردشگرانی که خوش‌ذوق هستند، آن را به تاریخ ایران پر غرور و اصالت تفکیک‌ناپذیر مردمان این کشور تشبیه می‌کنند.
درخت سرو واقع در ابرکوه پس از گذشت چندین هزار سال هنوز بارور و سرسبز است. این درخت در فضای باز قرار گرفته، اما در حال حاضر مسئولان مربوطه با حفاظ‌هایی دور آن را احاطه کرده‌اند تا از آسیب‌های احتمالی به این درخت جلوگیری کنند؛ هرچند درخت سرو ابرکوه آن‌چنان سخاوتمند و بخشنده است که دست نوازش خود را به‌واسطه شاخه‌هایش که از حفاظ‌ها عبور می‌دهد، به سمت بازدیدکنندگان دراز می‌کند.
بی‌تردید دیدن تصاویری از درخت سرو ابرکوه نمی‌تواند جای بازدید از آن را بگیرد؛ به همین دلیل گردشگران زیادی در مسافرت به یزد به تماشای این درخت و برخی هم به اعتقاد خود به زیارت آن می‌پردازند. اوج شکوه سرو ابرکوه را در اواسط فصل بهار می‌توان به تماشا نشست که پس از گذر این همه‌سال، هنوز بارور و سرسبز و زیبا باقی‌مانده است. در پاییز هم درخت سرو ابرکوه با رنگ سبز و دلنشین خود، منظره‌ای متناقض با اطراف خود پدید می‌آورد.
مناطق کویری کشور عزیزمان ایران به‌واسطه اقلیم خاصی که دارد، درخت‌های کهن بسیاری در آن نفس می‌کشند و خواهر کوچک‌تر سرو ابرکوه، درخت سرو ۱۲۰۰ سالهای است که مانند درخت سرو کهن‌سال‌تر، در فهرست آثار طبیعی ایران به ثبت رسیده و باعث افتخاری برای کشور شده. به گزارشی که اداره حفاظت محیط‌زیست استان یزد داده است، ۶۰ درخت دیرزیستی و با قدمت دیگر در استان یزد وجود دارند؛ اما سرو ابرکوه آن‌قدر منحصربه‌فرد و خاص بوده که شهرت جهانی پیدا کند و نام آن برای بسیاری از مردم آشنا باشد.
شهرستان ابرکوه یا ابرقو واقع در استان یزد، یکی از مناطق کهن و بااصالت کشور است که در منطقه کویر مرکزی ایران قرار گرفته است. ابرکوه شهری است که در مسیر اتوبان یزد، شیراز قرار گرفته و در مثلث طلایی گردشگری ایران، یعنی میان شهرهای زیبا و پر مسافر اصفهان، شیراز و یزد قرار گرفته. گرچه شهر ابرکوه یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری ایران به شمار می‌رود و با این عنوان شناخته می‌شود، اصلی‌ترین شاخصه این شهر را می‌توان درخت سرو که دارای قدمت چندهزارساله آن دانست. سرو ابرکوه یا به قولی، سرو ابرقو از سرشناس‌ترین و زیباترین جاهای دیدنی استان یزد محسوب می‌شود و بازدید از آن، به‌سهولت امکان‌پذیر است.
- نشانی سرو ابرکوه: ابرکوه،نظامیه،خ شهید بهشتی،خ سرو
بی‌تردید درخت سرو در ابرکوه پیشینه‌ای دیرینه دارد و دارای عمری دراز است. این موضوع را در اولین نگاه می‌توان، از هیبتی که این درخت دارد فهمید و تفاوت آن را به‌راحتی با سایر درختان تشخیص داد. «حمدالله مستوفی» اولین‌بار در سال ۷۴۰ هجری قمری در کتاب «نزهت‌القلوب»، به درخت سرو ابرکوه اشاره کرده بود. اما واقعاً چند سال از زندگی درخت سرو ابرکوه می‌گذرد؟ «الکساندر روف»، دانشمند روسی، سن این درخت را ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ سال محاسبه و تخمین زده است. البته نقل شده که این درخت سرو توسط دانشمندی ژاپنی، با قدمتی هفت تا هشت‌هزارساله معرفی شده که این بررسی منبع موثقی ندارد. به‌هرحال، اکنون و طبق گزارشی که در سال ۲۰۱۲ منتشر شد، درخت سرو ابرکوه را پس «مسوسلاه» یا «متوشلخ» در سلسله جبال سفید کالیفرنیا، کهن‌سال‌ترین و بااصالت‌ترین ارگانیسم زنده گیاهی در جهان می‌دانند.
درخت زیبای سرو با قدمتی ۴۰۰۰ساله در ابرکوه، به‌واسطه قدمت و هیبت شگفت‌انگیز و حیرت‌آور خود، جایگاه ویژه‌ای میان مردم منطقه و گردشگران خود پیدا کرده و در باورهای آن‌ها رخنه کرده و ثبت شده است؛ اما بسیاری از این باورها به اثبات نرسیده و از واقعیت دور هستند. شایع‌ترین عقیده عمومی که در خصوص درخت سرو ابرکوه وجود دارد، کاشته شدن آن توسط زرتشت است و به همین دلیل، این سرو با نام «سرو زرتشت» هم شناخته می‌شود و گاهی با این نام از آن یاد می‌شود.
نام درخت سرو کهنسال و بااصالت و زیبای ابرکوه با شخصیت‌های دیگری مانند اسکندر مقدونی، ضحاک، ابراهیم و سلیمان نبی هم گره‌خورده و کاشت و یا بازدید از این درخت در روایات موجود به آنان نسبت داده می‌شود. در روایت مکتوب دیگری آمده که نوح نبی و خاندان او به شکرانه اینکه از طوفان نجات پیدا کرده‌اند، درخت سرو ابرکوه را در این مکان کاشته‌اند و این درخت از همان دوران، باشکوه و باطراوت و سرسبز باقی‌مانده است.
در این روایت ذکر می‌شود «یافت»، فرزند خلف نوح کسی است که اولین‌بار نهال درخت سرو را در خاک این منطقه نهاده. درخت سرو ابرکوه همچنین یکی از ۱۲ درخت مقدسی است که نزد اصحاب «رس» پنداشته می‌شود. پس از نفرین آنان توسط پیامبرشان و نابودی منطقه، سرو همچنان سربلند باقی ماند و به زندگی خود ادامه داد. درخت سرو که قدمت آن چهار هزارساله است در یزد و منطقه اطراف آن به دلیل قرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم و همچنین مسیر زیارتی مشهد، مورد تکریم و احترام پیشینیان و مسلمانان هم واقع شده و امروزه هم برخی مراسم مذهبی دور این درخت برگزار می‌شود.
«مارکوپولو»، جهانگرد و تاجری که ونیزی است، در کتاب خود به درخت سرو منطقه‌ی ابرکوه اشاره کرده است. «سفرهای مارکوپولو»، عنوان کتابی است که با نام «شگفتی‌های جهان» هم بین عموم و علاقه‌مندان به کتاب‌های گردشگری او شناخته می‌شود و در نوع خود، بی‌نظیر و حیرت‌انگیز است. این جهانگرد در سفری که در قرن سیزدهم به سرو ابرکوه داشته، درخت سرو ابرکوه را این‌چنین توصیف کرده است:
یکی از چند درخت سروی که در ایران بازدید کرده‌ام، درخت سروی در منطقه ابرکوه است که مانند آبشاری به رنگ سبز از آسمان بر روی زمین ابرکوه فرومی‌آید و از هر طرف که وارد ابرکوه بشوید، درخت سرو کهنسال و پرطراوت و سرسبز مانند چراغ دریایی سبزرنگ است که ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرامی‌خواند و پذیرای ما می‌شود.
درخت سرو، درخت ملی سرزمین ما، ایران محسوب می‌شود و با همین عنوان هم در فهرست درختان ملی جهان به ثبت رسیده است. ازآنجایی‌که سرو درختی است همیشه‌سبز و مقاوم، در چهارفصل سال و در شرایط زیست‌محیطی دشوار هم باشکوه و سبز باقی می‌ماند، درخت سرو را نماد آزادگی و استقامت دانسته‌اند و ایستادگی را با همین نام می‌خوانند. سرو همچنین در شعر حافظ و سعدی و بسیاری از شاعران پر افتخار هم تجلی پیدا کرده و علاوه بر معنایی که پیشین داشت، قامت زیبارویان هم‌بارها به این درخت سرافراز تشبیه شده است.
نشان سرو را همچنین می‌توان در آثار باستانی ایران پیدا کرد و به همین دلیل، به ارزش و جایگاه عمیق این گیاه گوهربار و باارزش در فرهنگ غنی ایرانی پی برد. یکی از نمادهایی که در تخت‌جمشید پر تکرار است، همین درخت سرو است که در هر گوشه این سازه عظیم ایران باستان می‌توان اثری از آن را یافت و به تماشا نشست. نماد باستانی سرو حتی پس از حمله اعراب به ایران هم در فرهنگ ایرانی از بین نرفته و به زیباترین شکلی ممکن، به‌صورت خمیده و سرشکسته در هنر آنان تجلی پیدا کرده که خود از ناگفته‌های بی‌شماری سخن می‌گوید و گذر از دوران شکوه باستان را تداعی می‌کند. امروزه درخت سرو خمیده را در هنر ایرانی و صنایع‌دستی آن، «بته‌جقه» نام گذاشته‌اند که به سایر فرهنگ‌های جهان هم صادر شده و در بین آنان شناخته شده است.
در نوروز سال ۱۳۹۵ خورشیدی، خبر که حاکی از سوختن سرو ۴۰۰۰ساله ابرکوه بود همگان را متأثر کرد؛ اما خوشبختانه در لحظاتی بعد از انتشار این خبر «سید نبی رسولی»، فرماندار وقت ابرکوه این موضوع را به‌صورت قوی و به قاطعیت تکذیب کرد و با ناشرانی که این اکاذیب را منتشر کرده بودند برخورد شد.صحیح است که خبر سوختن سرو ابرکوه شایعه‌ای بی‌اساس بود و حقیقت نداشت؛ اما واقعیت امر این است که این سرو سربلند و سرسبز، در طی سالیان درازی که از زندگی آن می‌گذرد، بارها مورد آزار بازدیدکنندگان قرار گرفته و با نوشتن یادگاری‌ها، شکستن شاخه‌ها و بالارفتن از آن، موجب آسیب رسیدن به آن شده‌اند که این موضوع بسیار نگران‌کننده برای زندگی پر افتخار این سرو است و باید تلاش کافی را برای نگهداری از آن داشته باشیم.
جدا از این، به دلیل حفر بی‌رویه چاه‌ها و ایجاد اختلال در مسیر قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی، این درخت روی به خشکی رفته و باعث شده تا در واقع گرد پیری روی آن بنشیند و از شکوه همیشگی‌اش کاسته شود که این موضوعی قابل تأسف و تفکر است، بنابراین گرچه ما هنوز سرو ابرکوه را به آتش نکشیده‌ایم. اما بارها و بارها قلب سبز آن را سوزانده‌ایم و پیرترین موجودی که در ایران سکونت دارد را آزرده‌ایم.
ازاین‌پس بسیار شایسته است که با کمک و همکاری هم تلاش داشته باشیم و به طبیعت اهمیت بیشتری بدهیم تا موفق شویم آثاری چنین ارزشمند را به‌خوبی حفظ کنیم. در سالهای اخیر اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد مقدماتی که برای حفظ و احیای سرو ابرکوه لازم است را فراهم کرده و امیدواریم که در سالهای آینده شاهد شکوه سابق این درخت باشکوه باشیم. این مقدمات شامل حصارکشی، مبارزه بیولوژیک، نصب صاعقه گیر و کمک‌گرفتن از متخصصان خارجی بوده است. درخت سرو ابرکوه در اسفندماه سال ۸۲ به‌عنوان اثر طبیعی ملی به ثبت رسید و تلاش‌ها برای ثبت آن در آثار طبیعی یونسکو هم در دستور کار قرار گرفته است.
- این درخت سرو که بسیار باشکوه است به‌عنوان یکی از آثار طبیعی ملی ایران در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
- این درخت، از کهن‌سال‌ترین موجودات زنده در جهان است که افسانه‌های زیادی دررابطه‌با آن وجود دارد و روایت می‌شود.
- درخت سرو یکی از نمادهای مهم در ایران باستان محسوب می‌شود و بازدید از آن برای علاقه‌مندان به تاریخ مناسب و بسیار هیجان‌انگیز است.
همه‌روزه از ساعت ۸ صبح الی ۶ عصر می‌توانید به بازدید از این درخت بروید و لذت و غروری وصف‌نشدنی از استقامت این درخت احساس کنید. همچنین برای اینکه بتوانید از این جاذبه طبیعی بازدید کنید باید هزینه بپردازید و مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید از آن حدود ۲-۳ ساعت است.
مطالب مرتبط
یزد در منطقه‌ای کویری قرار گرفته و آب‌وهوایی گرم و خشک دارد؛ بنابراین فصل‌هایی از سال که خنک هستند؛ مانند زمستان، پاییز و بهار زمان مناسبی برای سفر به این شهر هستند. فصل پاییز با رنگ‌بندی زیبایی که دارد بهترین زمان سفر به ابرکوه و بازدید از سرو کهن آن به‌حساب می‌آید.
مکان‌ها و جاذبه‌های گردشگری و دیدنی نزدیک به سرو ابرکوه یزد
فاصله خانه صولت تا درخت سرو ابرکوه: ۱.۲ کیلومتر
خانه تاریخی آقازاده: ۱.۳ کیلومتر
مسجد جامع ابرکوه: ۱.۴ کیلومتر
امامزاده احمد: ۱.۸ کیلومتر
یخچال خشتی: ۲.۸ کیلومتر
قلعه رباط: ۵.۲ کیلومتر
گنبد عالی: ۶.۲ کیلومتر
فاصله اقامتگاه بوم‌گردی سرو کهن تا درخت سرو ابرکوه: ۱۴۰ متر
اقامتگاه بوم‌گردی حسین میرزا: ۱.۲ کیلومتر
مسافرخانه هتل عدالت: ۲.۳ کیلومتر
درخت سرو ابرکوه یزد، با قدمت ۴۵۰۰ ساله، دومین درخت دنیا و یکی از پیرترین موجودات زنده در جهان است. این درخت کهنسال، نمادی از استقامت و پایداری در فرهنگ ایرانی است و بازدید از آن برای علاقه‌مندان به تاریخ و طبیعت بسیار جذاب خواهد بود.
شهرستان ابرکوه در استان یزد، میدان امام حسین، بعد از کمربندی
بین ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ سال
- ثبت شده به‌عنوان اثر طبیعی ملی ایران
- از کهن‌سال‌ترین موجودات زنده در جهان
- نمادی مهم در ایران باستان
۴ نظرات