صنعت گردشگری در حال حاضر یکی از مهمترین و پر درآمدترین بخش های اقتصادی در دنیا می باشد. این صنعت با بخش ها و صنایع مختلفی در ارتباط است و بازیگران اصلی در صنعت گردشگری نقش بسزایی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا می کنند. آگاهی از ویژگی های صنعت گردشگری به مدیران و مالکان کسب و کارهای گردشگری کمک می کند، بتوانند استراتژی های مؤثری را در بازریابی و قیمت گذاری داشته باشند. در زیر به مهمترین ویژگی های صنعت گردشگری می پردازیم:
- تنوع در بخش های بازار
به دلیل وجود کشش های مختلف از تقاضا، صنعت گردشگری به بخش های بسیار زیادی تقسیم شده است. این بخش های تقاضا ممکن است براساس سطوح مختلف درآمد، گروه سنی، فصل و نوع کار یا تفریح باشند. گروه ها تقاضای یکسانی ندارند. برخی از آن ها ممکن است مسافران تجاری با هزینه های بالا باشند و بخش دیگر، مسافران اوقات فراغت که پول خودشان را خرج می کنند.
- تنوع تقاضا
محصولات مختلف نیز با تنوع بسیار بالا در سطوح تقاضا در روزهای هفته، تعطیلات، فصل های مختلف سال و نوسانات در موقعیت های شخصی و کاری مواجه هستند. این تنوع، پیش بینی میزان تقاضای اتاق برای هتل ها را دشوار می سازد و مستلزم این است که هر روز از سال به طور قطعی پیش بینی شود و قیمتی برای آن تعیین گردد.
- طبیعت فناپذیر محصول
محصولات بخش گردشگری فناپذیر هستند، یعنی نمی توان آن ها را ذخیره کرد و در تاریخ دیگری فروخت. همچنین ممکن است تولیدکنندگان تمایلی به فروش محصولات اضافه از طریق همان کانال فروش را به عنوان محصول استاندارد و اصلی خود نداشته باشند، زیرا این عمل می تواند بر تقاضا و قیمت آینده بازار تأثیر بگذارد. به همین دلیل است که فروشگاه هایی وجود دارند که اجازه می دهند تولیدکنندگان هویت خود را آشکار نکنند. برای مثال، اینترنت فروشگاه هایی را برای برگزارکنندگان تورها و خطوط هوایی عرضه کرده است که با استفاده از آن می توانند تعطیلات و پروازهای اضافی خود را با سود پایین و تحت عنوان تور لحظه آخری حراج کنند.
- مخارج و هزینه های ثابت بالا
قیمت های بالا در اکثر بخش های گردشگری باعث افزایش ناپایداری فروش پکیج های سفر، صندلی های هواپیما و اتاق های هتل می شود. این بدین معناست که یک سازمان با پر نکردن ظرفیت کامل فقط کمی سود می کند. برای مثال، در بخش مهمان پذیری، هزینه های متغیر مرتبط با مخارج یک اتاق تنها یک چهارم کل هزینه اتاق را تشکیل می دهد، در حالی که هزینه های ثابت مرتبط با مخارج ساخت و ساز و مخارج کلی ثابت بخش بزرگی از هزینه ها را تشکیل می دهد. یعنی در هر شرایطی این هزینه ها وجود دارند، چه اتاق ها پر باشند و چه خالی. این ویژگی باعث می شود انگیزه های قوی برای کرایه اتاق ها با هزینه پایین به وجود بیاید که بهتر از خالی ماندن آن هاست.
- نوسانات هزینه
برای بسیاری از تورگردانان در صنعت گردشگری احتمال نوسانات غیر قابل پیش بینی ولی کوتاه مدت در هزینه هایی مانند قیمت نفت، نرخ مبادله ارز و غیره وجود دارد. یک برگزارکننده تور که بسته های تعطیلاتی به شهرهای مختلف اروپا و آمریکای جنوبی را عرضه می کند، ممکن است بر اساس نرخ ارز و فضای کلی گردشگری در هر کشور، قیمت ها را تغییر دهد. قیمت بالای نفت در سال ۲۰۰۶ باعث شده بود بسیاری از خطوط هوایی هزینه هایشان را کاهش دهند تا قیمت بلیط هایشان افزایش نیابد. یک خط هوایی چینی به نام چاینا ساوترن تخمین زد که برای تمیزی توالت در ارتفاع ۳۰ هزار پایی یک لیتر سوخت لازم است، پس از مسافران درخواست کرد که پیش از سوار شدن به هواپیما به توالت بروند.
- آسیب پذیری نسبت به تغییرات تقاضا
صنعت گردشگری نسبت به تغییرات در تقاضا که از رویدادهای اقتصادی و سیاسی غیرقابل پیش بینی نشأت می گیرد، آسیب پذیر است. صنعت گردشگری در سرتاسر جهان بین سال های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۴ به دلیل حمله تروریستی، جنگ عراق، رکود اقتصادی و شیوع بیماری سارس دچار یک روند نزولی شد. از تاریخ ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، بیش از ۳۰۰۰ حمله تروریستی در جهان صورت گرفته که بیشترشان صنعت گردشگری را تحت تأثیر خود قرار داده است.
- سطح بالای درگیری ذهنی مشتریان
مشتریان برای انتخاب تعطیلاتی که قیمتشان نشانه ای از کیفیت و ارزش است (قیمت بالایی دارند)، سطح بالایی از درگیری روانی را نشان می دهند. بنابراین، احتمالا دقت بالایی در انتخاب خود دارند. در بازار پکیج های مسافرتی، توجه مشتری بیشتر به مقایسه قیمت ها جلب می شود ویژگی های هر مکان. در نتیجه، توجه مشتری به محل بازدید کاهش می یابد. تحت این شرایط، احتمال عدم تناسب بین انتظارات مشتری از تعطیلات و تجربه هایشان در محل مورد نظر وجود دارد که به نارضایتی و اعتراض مشتری منجر می شود.
- تقاضای فصلی
یکی از رایج ترین روش ها جهت تعیین تفاوت های قیمتی، ایجاد تعطیلات فصلی است که در بروشور مجریان تور به شکل ماتریس های قیمت و تاریخ سفر وجود دارد و تمام افرادی که تعطیلات را می خرند، با آن آشنا هستند. تقاضاهای فصلی به تغییر انتظار از قیمت می انجامند. تقاضای برخی از هتل ها در تابستان کاهش می یابد و همین موضوع باعث می شود مصرف کنندگان داخلی نرخ های پایین تر و دسترسی بیشتر در اواسط هفته را برآورد کنند. در مقابل این مسئله، بسیاری از برگزارکنندگان تور و خطوط هوایی قادرند قیمت ها را در اوج تابستان، یعنی زمانی که میزان تقاضا به بالاترین حد خود می رسد، افزایش دهند.
- کاهش تاکتیکی قیمت و جنگ قیمت ها
اگر میزان عرضه بیشتر از میزان تقاضا شود، اکثر رقبا قیمت را کاهش می دهند. این کار احتمالا به جنگ قیمت منجر می شود که در بخش هایی مانند حمل و نقل، هتل، برگزاری تور و آژانس های مسافرتی اثر می گذارد و امکان دارد سوددهی کوتاه مدت آن ها را از بین ببرد.
- قیمت های پایین
رقابت بر سر قیمت در بسیاری از بخش ها به ایجاد صنعتی منجر می شود که ویژگی آن قیمت های پایین می باشد. قیمت های پایین نه تنها باعث تحریک تقاضا برای تعطیلات شده اند، بلکه زمان بندی تقاضاها (برای مثال، با افزایش فصل تعطیلات) و مشخصات جمعیت شناختی در گردشگران را جهت شامل شدن تمام گروه های سنی و گروه های اجتماعی و اقتصادی جامعه تغییر داده اند. قیمت پایین با ایجاد دسترسی بیشتر به محصول، آن را به یک گروه جدید از خریداران عرضه می کند که ویژگی های رفتاری متفاوتی دارند.
- ظرفیت ثابت
گرچه میزان تقاضا به شدت متغیر و غیرقابل پیش بینی است، اما میزان تولید در بسیاری از بخش های صنعت نسبتاً ثابت می باشد. برای مثال، زمان زیادی طول می کشد تا هتلی یک ساختمان را گسترش دهد یا ساختمان های جدیدی بسازد. افزودن کارگران پاره وقت یا فصلی ممکن است در ارائه خدمات بهتر به مهمانان در زمان اوج پر بودن اتاق ها مفید واقع شود و می تواند به فهرست اتاق های آماده کمی بیفزاید. در نتیجه سیاست های قیمت گذاری به شدت به میزان عرضه موجود و تقاضاهای رقابتی محدود می باشد. محدودیت ظرفیت اتاق های یک هتل، اهمیت سیاست جریمه نمودن رزروهای تحقق نیافته را بیشتر می کند.
- خرید کلی مشتری
برخی از بخش های صنعت باید خرید کلی مشتریان را هنگام بررسی قیمت ها و سودها در نظر بگیرند. هتل ها نباید نرخ اتاق ها و قیمت رستوران ها را جدا در نظر بگیرند. فروش یک اتاق با نرخی پایین به مهمانی که بیشتر از رستوران ها استفاده می کند، ممکن است از فروش خدمات به کسی که نرخ کامل را می دهد اما چیزی نمی خرد، سود بیشتری داشته باشد.
- افزایش استفاده از اینترنت
بسیاری از مصرف کنندگان بخش مسافرتی با یادگیری روال جستجوی اینترنتی و خرید اینترنتی بلیط های هواپیما در حال «توانمند ساختن» خود هستند. آنان از توانایی خود در اعمال کنترل بیشتر بر خریدهای خود آگاه هستند و تعداد زیادی از مشتریان هتل ها سعی می کنند بر سر قیمت های پایین برای اتاق ها به توافق برسند. به طور کلی مصرف کنندگان بیشتر به خود متکی شده اند و کسانی که بیشتر ماجراجو هستند، تعطیلات را خودشان مدیریت می کنند. بسیاری از آنان مشتاق به خریدهای آنلاین با تخفیف های اینترنتی هستند.
- رزروهای دیرهنگام
کاهش قیمت ها برای رزروهای دیرهنگام، واکنشی از طرف صنعت گسترده تعطیلات به ظرفیت فروش نرفته خود می باشد که به طور معمول توسط آژانس های مسافرتی و برگزارکنندگان تور به طور روزافزونی از گزینه های قیمت گذاری در وب سایت، جهت ثبت کسانی که دیر رزرو می کنند، استفاده می نمایند. مدت زیادی نیست که اکثر کسب و کارها نرخ های بدون تخفیف را در وبسایت ها قابل دسترس کرده اند. امروزه قیمت گذاری پیچیده تر شده است و بسیاری از وبسایت های مسافرتی فهرست کاملی از گزینه های قیمت گذاری آنلاین دارند. امروزه تخفیف های دقیقه نود، عرضه های اینترنتی، تخفیف قیمت برای گروه ها، نرخ های تشویق کننده آژانس های مسافرتی، برگزارکنندگان تور و آژانس های رزرو و مجموعه ای متنوع از خدمات مانند وعده های غذایی، خدمات متنوع و حمل و نقل با قیمت های متفاوت رایج هستند.
کتاب اصول مدیریت دفاتر و شرکت های خدمات مسافرتی و جهانگردی
مؤلف: احمد دیناری