مفهوم گردشگری روستایی به هیچ وجه به خوبی تعریف نشده و مورد تفسیرهای مختلفی است. بسیاری از متخصصان گردشگری روستایی را با تعطیلات کشور مرتبط می دانند که در آن گردشگر بخش عمده ای از دوره تعطیلات خود را درگیر فعالیت های تفریحی در یک محیط روستایی در یک مزرعه، خانه روستایی یا مناطق اطراف می کند.
منطقه روستایی از نظر سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی
«در سطح محلی، تراکم جمعیت ۱۵۰ نفر در هر کیلومتر مربع معیار ترجیحی است.»
در سطح منطقه ای، واحدهای جغرافیایی بر اساس سهم جمعیت خود در روستاها به سه نوع زیر تقسیم می شوند:
- عمدتا روستایی (۵۰ درصد)
- به طور قابل توجهی روستایی (۱۵ تا۵۰ درصد)
- مناطق عمدتاً شهری (۱۵ درصد).
شورای اروپا اصطلاح منطقه روستایی را به کار می برد تا مشخصات زیر را نشان دهد:
بخشی از حومه داخلی یا ساحلی، از جمله شهرهای کوچک و روستاها که قسمت اصلی منطقه برای آن ها استفاده می شود:
- کشاورزی، جنگلداری، آبزی پروری و شیلات.
- فعالیت های اقتصادی و فرهنگی مردم کشور.
- مناطق تفریحی و تفریحی غیر شهری یا ذخایر طبیعی.
- اهداف دیگری مانند مسکن.
گردشگری روستایی ممکن است به عنوان فعالیت های گردشگری در یک قلمرو غیر شهری که در آن فعالیت های انسانی (اقتصادی مربوط به زمین) در حال انجام هستند، در درجه اول کشاورزی تصور شود که حضور دائمی انسان در آن یک نیاز واجد شرایط است.
سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی اظهار می دارد که گردشگری روستایی باید:
- واقع در مناطق روستایی
- از نظر عملکردی روستایی، ساخته شده بر اساس ویژگی های خاص جهان روستایی، شرکت های کوچک، فضای آزاد، تماس با طبیعت و جهان طبیعی، میراث، جوامع سنتی و روش های سنتی
- از نظر مقیاس روستایی: هم از نظر ساختمان و هم از نظر سکونتگاه ها و از این رو مقیاس کوچک
- دارای خصلت سنتی: رشد کند و آلی می باشد و با خانواده های محلی در ارتباط است.
- پایدار: به این معنا که توسعه آن باید به حفظ ویژگی خاص روستایی یک منطقه کمک کند و به این معنا که توسعه آن باید در استفاده از منابع پایدار باشد.
- انواع مختلف، نمایانگر الگوی پیچیده محیط روستایی، اقتصاد و تاریخ است.
هر نوع گردشگری که زندگی، هنر، فرهنگ و میراث روستایی را در مناطق روستایی به نمایش بگذارد، از این طریق از نظر اقتصادی و اجتماعی به جامعه محلی منتفع شود و همچنین تعامل بین گردشگران و افراد محلی را برای تجربه غنی سازی توریسم امکان پذیر کند، می تواند به عنوان روستایی نامیده شود.
اصطلاحات مختلفی برای توصیف فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی به کار رفته اند از جمله، گردشگری کشاورزی، گردشگری مزرعه، گردشگری روستایی، گردشگری نرم، گردشگری جایگزین، گردشگری بوم گردی و چندین مورد دیگر که معنای متفاوتی از کشوری به کشور دیگر و در واقع از یک کشور به کشور دیگر دارند. اصطلاح گردشگری روستایی توسط انجمن اروپا (EC) به کار رفته است که به کلیه فعالیت های گردشگری در یک منطقه روستایی اشاره دارد.
انواع و اقسام گردشگری روستایی
-
گردشگری کشاورزی
اگرچه اغلب برای توصیف تمام فعالیت های گردشگری در مناطق روستایی استفاده می شود، اما اغلب این اصطلاحات به محصولات گردشگری مربوط شده که مستقیماً با محیط کشاورزی، محصولات کشاورزی یا اقامتگاه های کشاورزی مرتبط هستند، ماندن در مزرعه، چه در اتاق ها و چه در اردوها، بازدید آموزشی، وعده های غذایی، فعالیت های تفریحی و فروش محصولات کشاورزی یا صنایع دستی.
-
گردشگــری در مزرعه
صریحاً مربوط به مزرعه است و معمولاً با گردشگری در ارتباط می باشد، با ماندن در محل اقامت در مزرعه و جستجوی تجارب از عملیات و جاذبه های مزرعه.
-
گردشگری در بیابان و جنگل
گردشگر در بیابان، زیبایی های طبیعی مناطق روستایی را کاوش می کند. این ممکن است به طور ضمنی در مفاهیم گردشگری روستایی گنجانده شده یا ممکن است جداگانه در نظر گرفته شوند. در گردشگری در بیابان و جنگل، گردشگران به زیستگاه طبیعی گیاهان و حیوانات سفر می کنند. این بیشتر شامل تعاملات غیرمصرفی با حیات وحش و طبیعت مانند مشاهده و عکس برداری از حیوانات در زیستگاه های طبیعی آن ها است. گردشگری در بیابان و جنگل شامل فعالیت های مختلف گردشگری مانند عکاسی از حیات وحش، سافاری، تماشای پرندگان، پیاده روی و غیره است.
-
گردشگری سبز
گردشگــری سبز به گردشگری در حومه شهر یا مناطق سبز اطلاق می شود. بیشتر برای توصیف اشکال گردشگری استفاده شده که سازگار با محیط زیست بیش از گردشگری جمعی سنتی هستند. در مناطق روستایی، گردشگری سبز شکل مهمی از گردشگری روستایی می باشد. گردشگــری سبز به عنوان رویکردی برای توسعه گردشگری به تصویر کشیده شده است که به دنبال ایجاد یک رابطه همزیستی با محیط فیزیکی و اجتماعی بوده که به آن وابسته است و به طور ضمنی به دنبال دستیابی به آرمان های پایداری می باشد.
-
بوم گردی
نوعی گردشگری در طبیعت (گردشگری به مناطق طبیعی و بکر) بوده که ارتقاء فعال حفاظت از محیط زیست و منافع مستقیم برای جوامع و فرهنگ های محلی را همراه با فراهم آوردن تجربه ای مثبت و آموزشی برای گردشگران در نظر گرفته است. اکوتوریسم گروهی از فعالیت های گردشگری پایداری هستند که در محیط طبیعی رخ داده اند
فعالیت های گردشگری
برآوردهای مختلف حاکی از آن است که توریسم در مناطق روستایی ۱۰ تا ۲۰ درصد از کل فعالیت های گردشگری را تشکیل می دهد و نظرسنجی Eurobarometer گزارش داد که ۲۳ درصد از تعطیلات اروپایی هر ساله مناطق روستایی را به عنوان مقصد اصلی خود هدف می گیرند. فعالیت های مختلف فرهنگی و مبتنی بر طبیعت در مناطق روستایی رخ می دهند. محیط روستایی دارای مدیریت طولانی برای اهداف تفریحی می باشد و این رابطه همزیستی، تأثیرات مهمی بر محیط و فعالیت ها داشته است. طیفی از فعالیت های گردشگری و تفریحی در حومه شهر یافت می شوند. ما می توانیم این فعالیت ها را بر اساس ماهیت آن ها دسته بندی کنیم. انواع فعالیت های گردشگری روستایی به شرح زیر هستند:
- گشت و گذار
- فعالیت های فرهنگی
- فعــالیت های مربوط به آب
- فعالیت های مرتبط با سلامتی
- فعــالیت های هوایی
- فعالیتهای غیرفعال
- فعــالیت های ورزشی
- رویدادهای برجسته
- فعالیت های مرتبط با تجارت
انواع فعالیت های گردشگری
- تور شامل فعالیت های مختلف گردشگری مانند پیاده روی، اسب سواری، تور در کاروان ها، تور موتوری، تور روستای کوچک و شهر، دوچرخه سواری، تعطیلات ماجراجویی یا تعطیلات بیابان است.
- فعالیت های مختلف گردشگری مرتبط با فرهنگ، در مناطق روستایی یافت می شوند. باستان شناسی، سایت های مرمت، مطالعات میراث روستایی، موزه ها، دوره های صنایع دستی، کارگاه های بیان هنری نمونه هایی از فعالیت های فرهنگی گردشگری روستایی هستند.
- ماهیگیری، شنا، گردشگری رودخانه، قایقرانی، قایقرانی با کایاک، موج سواری در زمین، مسابقات قایق تندرو و قایقرانی برخی از فعالیت های مربوط به آب در گردشگری روستایی می باشند.
- انواع فعالیت های ورزشی گردشگری روستایی در مناطق روستایی نیز یافت می شوند. برخی از این نمونه ها شامل سنگ نوردی، جهت یابی، تنیس، گلف، اسکی در سراشیبی با شدت کم و شکار هستند.
- فعالیت های مرتبط با سلامتی از قبیل آموزش تناسب اندام، دوره تهاجم، آبگرم و تفرجگاه های سلامتی از فعالیت های محبوب گردشگری روستایی هستند. گروه بزرگی از گردشگران تنها با هدف بهبود سلامت از طریق فعالیت های گردشگری مرتبط با سلامت به مناطق روستایی سفر می کنند.
- فعالیت های منفعلانه ای مانند تعطیلات استراحت در محیط روستایی، مطالعه در طبیعت و محیط های بیرونی از جمله تماشای پرندگان و عکاسی، تقدیر از چشم انداز نیز برخی از فعالیت های معروف گردشگری روستایی می باشند.
اهمیت و مزایای گردشگری روستایی
گردشگری روستایی شکل مهمی از بخش توریسم است که نقش مهمی را ایفا می کند و فواید زیادی به جامعه مناطق روستایی می بخشد. وقتی گردشگران به مناطق روستایی سفر می کنند، از اقتصاد محلی حمایت کرده و به طرق مختلفی کمک می کنند. گردشگری روستایی به توسعه مناطق روستایی و سطح زندگی جوامع میزبان کمک می کند.
برخی از اهمیت و مزایای گردشگری روستایی به شرح زیر هستند:
- منبع درآمد جدید، جایگزینی یا تکمیل و اشتغال در مناطق روستایی را فراهم می کند.
- گردشگری روستایی باعث توسعه زیرساخت ها در مناطق روستایی می شود.
- به کاهش جنسیت و سایر قدرت اجتماعی کمک کنید.
- جامعه جمعی را تشویق کنید.
- فرهنگ محلی را دوباره زنده کنید.
- حس غرور محلی، عزت نفس و هویت را القا کنید.
- کمک به حفاظت.
- افزایش سطح زندگی جامعه محلی.
- به بازسازی و استفاده مجدد از املاک متروکه کمک می کند.
- فرصت هایی را برای حفظ جمعیت در مناطقی که ممکن است کاهش جمعیت را تجربه کنند، فراهم می نماید.
- مناطق را مجدداً جمع کنید.
گردشگری روستایی نوعی گردشگری در حال رشد است و این فقط شامل اقامت در مزرعه یا بازدید از مناطق روستایی نمی باشد و چیزی بیشتر از آن است. گردشگری روستایی از طریق حفظ و حفاظت از منابع طبیعی به نفع جامعه میزبان مناطق روستایی و همچنین محیط طبیعی اطراف آن عمل می کند.
مسائل و چالش های گردشگری
مهم ترین مسائل و چالش های گردشگری روستایی، نیاز به حفظ محیط زیست به عنوان منابع طبیعی، نیاز به آموزش، درک صحیح هم برای گردشگران و هم برای مردم محلی و نیاز به ایجاد جنبشی دموکراتیک است که به مردم در تمام سطوح کمک می کند تا در توسعه گردشگری مشارکت نمایند.
چالش های گردشگری روستایی
- کمبود های اقتصادی
- تورم قیمت محلی
- تحریف ساختار استخدام محلی
- تقاضای الگوهای فصلی
- کالای محلی را برای کالایی سازی و اصالت مرحله ای تولید یا تحریف کنید.
- از بین بردن فرهنگ بومی
- تخریب زیستگاه طبیعی حیات وحش روستایی
- زباله دانی، انتشار و سایر اشکال آلودگی.
- تراکم و شلوغی
سیستم تعاون در گردشگری روستایی می تواند یک رویکرد موثری در ایجاد تأثیر مثبت در مناطق روستایی باشد. اگر مشارکت و اختیار مساوی در مدیریت و توسعه داشته باشند، مردم محلی می توانند تأثیرات منفی گردشگری روستایی بر جامعه خود را کنترل کنند.
مفهوم گردشگری روستایی علتی اصیل دارد. این نوع دیگری از توریسم پایدار است که از منابع در مناطق روستایی بهره برداری می کند، اثرات مضر کمی یا هیچ گونه اثرات مضری ندارد و از نظر بهره وری روستایی، اشتغال، توزیع بهتر ثروت، حفاظت از محیط و فرهنگ روستایی، محلی، مزایای فزاینده ای را برای مناطق روستایی ایجاد می کند، مشارکت مردم و روشی مناسب برای انطباق باورها و ارزش های سنتی با زمان مدرن.
برخی از ویژگی های گردشگری روستایی به شرح زیر هستند:
- فصلی بودن
- تکه تکه شدن
- بازار خارجی مورد نیاز است
- همکاری لازم بین بازار داخلی و خارجی
- نقش زنان
- نقش اقتصادی: درآمد جانبی برای کشاورزان و سایر کارآفرینان در مناطق روستایی.
گردشگری روستایی می تواند به تقویت هنرهای نمایشی محلی و به حفظ فرهنگ محلی کمک کرده و از مهاجرت روستایی جلوگیری کند. گردشگری روستایی می تواند با ارائه یک نگاه اجمالی عالی به محیط روستا با غذاهای محلی، گردشگران را به خود جلب نماید.
توسعه گردشگری روستایی
توسعه گردشگری روستایی چیزی فراتر از یک فرایند برنامه ریزی شده است. با استفاده از یک رویکرد بازیگر محور، می توان آن را فرآیندی پویا، در حال ساخت و مذاکره اجتماعی دانست که بسیاری از بازیگران اجتماعی را درگیر خود می کند که به طور مداوم آن را تغییر شکل می دهند و ان را متناسب با ادراک، نیازها، ارزش ها و دستور کارهای خود می کنند.
توسعه گردشگری روستایی در دهه ۱۹۹۰ افزایش یافته و ادبیات رو به رشد به درک ما از آن به عنوان یک پدیده در حال تکامل کمک کرده است. گردشگری روستایی به مرحله دوم توسعه خود رسیده و اولین بار با رشد در مشارکت، توسعه محصول و تجارت و مشارکت مشخص شده است.
با ادامه توسعه گردشگری در مناطق روستایی به منظور مقابله با کاهش اقتصادی در بخش های تولید اولیه، نیاز به شکل های پایدار توسعه شناخته شده می باشند. از اوایل دهه ۱۹۹۰، مفهوم توسعه پایدار در گردشگری، تقریباً به عنوان یک رویکرد مطلوب و مناسب برای توسعه گردشگری و هدف، مورد پذیرش جهانی واقع شده است. توسعه گردشگری روستایی با توجه به نیاز به رشد و تنوع اقتصادی صورت گرفته و بنابراین مهم بوده که سهم بالقوه گردشگری در رشد اقتصادی روستا با خاصیت بیش از حد اصول گردشگری پایدار کاهش نیابد.