صدای پای بهار به گوش می‌رسد و ایرانیان برای برگزاری جشن باستانی نوروز آماده می‌شوند. اما این جشن فقط محدود به جغرافیای ایران نیست و علاوه بر کشورمان در برخی از کشورهای دیگر مانند آذربایجان، گرجستان، تاجیکستان، افغانستان، هند، قزاقستان، ترکمنستان، پاکستان، قرقیزستان، عراق و حتی مقدونیه شمالی هم برگزار می‌شود. هر کدام از این کشورها رسم‌ها و آیین‌های خاصی برای برگزاری جشن نوروز دارند. گرجستان و آذربایجان از جمله کشورهایی هستند که این جشن در آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه با رسم‌ها و آیین‌های نوروز در گرجستان و آذربایجان آشنا می‌شویم.
نوروز در گرجستان
کشور گرجستان در شمال غربی ایران قرار دارد. در فصل بهار آب‌وهوای این کشور معتدل بوده و در بهترین حالت خود قرار دارد. نوروز در گرجستان، با رسم‌های بسیار جذابی همراه است. اگر چه ممکن است رسم‌های هر منطقه با دیگر مناطق متفاوت باشند اما در تمام مناطق این کشور این جشن کهن برگزار می‌شود. مثلاً در بخش‌های غربی گرجستان به نوروز «کالاندا» و در بخش‌های کوهستانی به آن «زومخا» می‌گویند. آن‌ها معتقدند تمام اتفاقات سال جدید در روز اول نوروز مشخص می‌شود و این روز را با نام «روز شانس» نامگذاری کرده‌اند. آیین‌ها و رسم‌های مردم گرجستان در نوروز عبارت‌اند از:
-
چهارشنبه‌سوری
ریشه‌ی آیین‌های نوروزی همگی به زمان زرتشتیان ایران بازمی‌گردد. به همین علت مراسم‌های این جشن در کشورهای مختلف شباهت‌های بسیاری با یکدیگر دارند. گرجی‌ها هم مانند ایرانیان شب سه‌شنبه آخر سال را با روشن‌کردن آتش و پریدن از روی آن جشن می‌گیرند. این کار به‌خاطر احترام‌گذاشتن به چهارعنصر طبیعت(آب، آتش، باد و خاک) انجام می‌شود. در شب چهارشنبه‌سوری در تمام خیابان‌های تفلیس، پایتخت گرجستان جشن و پایکوبی دیده می‌شود. همچنین آخرین سه‌شنبه سال در این کشور به نام «روز عشق» نامگذاری شده است. در این روز دختران جوان فال می‌گیرند تا ببینند در سال جدید شوهر خوبی پیدا می‌کنند یا نه. همچنین آن‌ها یک سیب قرمز را گاز زده و پس از خوردن آن، دانه‌هایش را زیر بالشت خود مخفی می‌کنند. آن‌ها معتقدند این کار باعث می‌شود خواب شوهر آینده‌ی خود را ببینند.
-
جشن آب‌بازی
در روز سه‌شنبه آخر سال، مردم کشور گرجستان به‌طرف چشمه‌های آب طبیعی حرکت کرده و جشن آب‌بازی را اجرا می‌کنند. در این جشن هر فرد یک لیوان از آب چشمه می‌نوشد تا در سال جدید رؤیاهایش به حقیقت تبدیل شود.
تاریخچه هفت سین و رمز و رازهایی که نمی دانید!
-
کاشتن سبزه
جشن نوروز در گرجستان بدون کاشتن سبزه‌های خانگی اجرا نمی‌شود. مردم گرجستان در سه‌شنبه آخر سال برای احترام‌گذاشتن به زمین، دور هم جمع شده و دانه‌های گندم را خیس می‌کنند و برای عید سبزه پرورش می‌دهند. همچنین آن‌ها از جوانه‌های گندم برای پخت سمنو استفاده می‌کنند. در گرجستان سبزه کاشتن به عنوان نمادی از قدرت نسل‌های تازه شناخته می‌شود.
-
تزیین درخت چیچلاکی
شاید برایتان عجیب باشد که بدانید با فرارسیدن نوروز در گرجستان، تزیین درخت چیچلاکی رواج دارد. گرجی‌ها این درخت را مانند درخت کریسمس تزیین می‌کنند و سینی‌هایی مملو از انواع میوه و شیرینی را در کنار آن قرار می‌دهند.
-
چیدن سفره هفت‌سین
با فرارسیدن نوروز در گرجستان سفره‌های هفت‌سین چیده می‌شود. در واقع سفره هفت‌سین یکی از نماد‌های اصلی جشن نوروز است و گرجی‌ها از زمان قدیم این رسم را اجرا می‌کردند. نحوه چیدن سفره هفت‌سین مردم گرجستان دقیقاً مشابه ایران است و حتی سین‌های هر دو سفره هم مشابه هستند.
-
پختن غذاهای سنتی
پختن غذاهای سنتی در عید نوروز یکی دیگر از رسم‌های مردم گرجستان است. از غذاهای سنتی این کشور در نوروز می‌توان به خاچاپوری و خینکالی اشاره کرد.
-
پوشیدن لباس‌ها سنتی
با آمدن نوروز در گرجستان، مردم این کشور لباس‌های سنتی بسیار زیبایی به نام «چوخا» می‌پوشند. بعضی از مردان گرجی در جشن عروسی خود هم از این لباس‌ها استفاده می‌کنند.
-
برگزاری مسابقات ورزشی و جشنواره‌های رقص
برگزاری انواع مسابقات ورزشی و جشنواره‌های رقص و آواز از رسم‌های مردم گرجستان در عید نوروز هستند. در ایام عید مسابقاتی مانند کشتی در این کشور برگزار می‌شوند. همچنین برگزاری رقص‌های سنتی گروهی، آتش‌بازی، اسب‌سواری و نواختن موسیقی محلی گرجستان در این کشور رواج دارد. در روز اول نوروز معمولا خانواده‌های گرجستانی برای دختران جوان و کودکان خود تاج‌گل آماده می‌کنند و کودکان با تاج‌گل‌هایشان در خیابان‌ها به راه افتاده و نوروز را به یکدیگر تبریک می‌گویند.
نوروز در آذربایجان
درگذشته‌ای نه‌چندان دور و تقریبا ۲۰۰ سال پیش، بخشی از ایران از نقشه‌ی کشورمان جدا شد و به نام «جمهوری آذربایجان» نامگذاری شد. این کشور با وجود جدایی، هنوز هم اشتراکات فرهنگی بسیاری با ایران دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به جشن نوروز اشاره کرد. برگزاری جشن نوروز در آذربایجان، در تمام سال‌هایی که این کشور جزو شوروی بود ممنوع اعلام شده بود. اما امروزه این آیین کهن مانند دوران گذشته برگزار می‌شود. مردم کشور آذربایجان برای عید نوروز ارزش زیادی قائل هستند و با خانه‌تکانی، کاشتن سبزه و خریدن لباس‌های نو به استقبال این عید می‌روند. از رسم‌های نوروز در آذربایجان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
چهارشنبه‌سوری
مردم آذربایجان هم مانند ایرانیان سه‌شنبه آخر سال را به عنوان چهارشنبه‌سوری یا چهارشنبه آخشامی جشن می‌گیرند. آن‌ها در این شب آتش روشن می‌کنند و معتقدند با این کار، باد آتش را به‌طرف کوه‌ها برده و برف‌ها را آب می‌کند. با آب‌شدن برف‌ها، رودها در مراتع و دشت‌ها جاری می‌شوند و جانی دوباره بر طبیعت می‌دمند. چهارشنبه‌سوری بر پایه چهارعنصر آب، آتش، خاک و باد شکل‌گرفته است. همچنین مردم آذربایجان به قدرت پاک‌سازی آتش معتقد هستند و آن را مظهر گرمای زندگی، بقا و غذا می‌دانند. به همین علت از گذشته تابه‌حال آتش نوروز در آذربایجان از جای مقدسی آورده می‌شود. مثلاً امروزه برای روشن‌کردن آتش در میدان مرکزی سورخانی، از مشعل آتشگاه مقدس زرتشتیان استفاده می‌شود.
-
نمایش مسابقات ورزشی
نمایش مسابقات ورزشی یکی از رسم‌های جالب آذری‌ها در عید نوروز است. مردم کشور آذربایجان معتقدند با آمدن زمستان بدن‌ها و وزنه‌ها منجمد شده و سنگین‌تر می‌شوند و باید برای بلندکردن آن‌ها تلاش بیشتری کرد. در واقع اجرای مسابقات ورزشی به این معنی است که آن‌ها توانسته‌اند با استفاده از گرمای بهار، بر زمستان و یخ‌زدگی غلبه کنند. به‌خصوص برگزاری ورزش‌هایی مانند کشتی و وزنه‌برداری در این ایام رواج دارد.
-
فال‌گوش‌ایستادن یا گولاخ فالی
فال‌گوش‌ایستادن یا گولاخ فالی یکی از رسم‌های عید نوروز در آذربایجان است که در گذشته در ایران هم برگزار می‌شد. در ایام عید نوروز، زنان جوان پشت درهای بسته فال‌گوش می‌ایستند، اگر کسی درباره چیزهای مثبت حرف بزند پس اتفاقات خوبی برای زن جوان خواهد افتاد. طبق این باور حتی یک کلمه هم می‌تواند سرنوشت انسان‌ها را تغییر دهد.
-
رسم پاپاق آتماق
در رسم پاپاق آتماق، همسایه‌ها، اقوام و بچه‌ها کلاه‌های خود را در زیر در خانه‌ی میزبان می‌اندازند و صاحبخانه آن‌ها را برداشته و با هدیه پر می‌کند و به صاحبش برمی‌گرداند. مردم کشور آذربایجان با این رسم خوشی‌ها و داشته‌هایشان را با افراد فقیر به اشتراک می‌گذارند. همچنین در بعضی از قسمت‌های این کشور، مردان و زنان با لباس‌های مبدل وارد خانه‌ها شده و هدیه جمع می‌کنند.
-
رسم کاسا کچل
کاسا یا کوزه نماد بهار است و کچل نماد زمستان. با رسیدن نوروز کاسا لباس آبی پوشیده و در کوچه و خیابان‌ها رجزخوانی می‌کند و تماشاگران با آوازهای او دست‌زده و می‌رقصند. در پایان کاسا پیروز می‌شود و هدایایی از مردم دریافت می‌کند.
-
هفت‌سین
هفت‌سین یکی دیگر از رسم‌های نوروز در آذربایجان است. سین‌های هفت‌سین آذری‌ها بر اساس نام‌های ترکی انتخاب شده و شامل سوماق(نشانه آفتاب)، سکه(نشانه شانس)، سمنو(نماد شیرینی، برکت و حاصلخیزی)، سبزه(نماد خلوص و خوشبختی)، ساری کوک یا زردچوبه(نماد شیرینی زندگی)، سوُت یا شیر(نماد سلامتی و زیبایی) و سو یا آب(نماد تولد تازه و زندگی) هستند. همچنین تخم‌مرغ‌های قرمزرنگ به عنوان نمادی از تمایل انسان برای زیستن در خوشی و زایش در سفره هفت‌سین آذربایجانی‌ها قرار داده می‌شوند.
-
فال‌گیری
فال‌گیری یکی از رسم‌هایی است که دختران جوان کشور آذربایجان در شب نوروز انجام می‌دهند. در این رسم یک دورهمی دخترانه برگزار شده . در آن یک لیوان آب، یک حلقه‌ی ازدواج و تار موی شخصی که می‌خواهد فالش گفته شود، تهیه می‌شود. سپس حلقه‌ی ازدواج را از تار مو آویزان می‌کنند و آن را در بالای لیوان نگه می‌دارند. تعداد برخوردهای حلقه به لیوان شمرده می‌شود تا سن ازدواج دختر را نشان دهد. در این مراسم هر دختر فقط یک بار می‌تواند شانس خود را امتحان کند.
-
تهیه شیرینی‌های نوروزی
با فرارسیدن نوروز در آذربایجان تهیه شیرینی‌های نوروزی حسابی رونق می‌گیرد. از جمله این شیرینی‌ها می‌توان به شکر بورا آذربایجان و باقلوا اشاره کرد.
جمع‌بندی درباره نوروز در گرجستان و آذربایجان
همان‌طور که گفته شد کشورهای گرجستان و آذربایجان از جمله کشورهایی هستند که نوروز را جشن می‌گیرند. در این مقاله آیین‌ها و رسم‌های نوروز در گرجستان و آذربایجان را معرفی کردیم. ازآنجاکه پیشینه‌ی تاریخی و اشتراکات فرهنگی بین این کشورها و کشور عزیزمان ایران زیاد است. بیشتر رسم‌های نوروزی مانند خانه‌تکانی، چهارشنبه‌سوری، هفت‌سین، پخت شیرینی‌ها و غذاهای مخصوص مشابه همان رسم‌هایی است که ما در ایران اجرا می‌کنیم.