ایران با قدمت چندین هزارساله‌ای که دارد در خود مفاخری را در طول تاریخ جای‌داده است که نام آنها فقط محدود به این مرزوبوم نیست، اشخاصی که در سراسر جهان مشهور و گاهی محبوب هستند و از آنها به نیکی یاد می‌کنند. به همین دلیل قصد داریم آثاری که نمادی از ایران و مفاخر ایرانی در کشورهای خارجی محسوب می‌شوند را معرفی کنیم.
ساخت این آثار در کشورهای مختلف می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، می‌تواند به‌عنوان یادبودی ساخته شده باشد که به دلیل روابط دیپلماتیک بین ایران و آن کشور خارجی صورت‌گرفته باشد یا به‌صورت کاملاً خودجوش یک کشور خارجی به دلیل بزرگداشت آن شخصیت ایرانی که از نظر دولت و مردم بسیار محبوب است، یادبودی ساخته باشد (مانند سردیس داریوش در آلمان) از نمونه‌هایی از این نمادها هستند و همچنین ممکن است ساخت تندیس و یادبود از مفاخر ایرانی را با نیت به نام کردن و جعل هویت آن شخصیت در کشور ساخته باشند تا در نظر کشورهای دیگر تاریخ کشور خود را غنی‌تر جلوه بدهند.
یکی از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آثار ایرانی که در خارج از کشور ساخته شده است به نمایش عموم گذاشته شده ساختمان مجسمه‌ای که به شکل چهارطاقی است و در آن تندیس ۴ نفر از برجسته‌ترین و محبوب‌ترین دانشمندان ایرانی ساخته شده است. دانشمندانی که در این تندیس حضور دارند: عمر خیام، ابوریحان بیرونی، محمد زکریا رازی و ابن‌سینا هستند. این چهارطاقی در سال ۱۳۸۸ در ایران ساخته شده است و به دفتر سازمان ملل متحدِ وین برای نصب فرستاده شده است.
ساختمان پست در شهر برلین در سال ۱۸۸۱ ساخته شده است و در آن زمان به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ساختمان‌های دولتی در آلمان شناخته می‌شد. زمانی در ساختمان پست، مردم آلمان با استفاده از ۲۵۰ اسب و به‌کارگیری صدها پیک به انجام خدمات پستی مشغول بودند. در این ساختمان تاریخی که از سال ۱۹۹۵ به یک موزه گالری تبدیل شده است، ۲۶ سردیس از اشخاص تاریخی که به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در شکل‌گیری صنعت پست نقشی داشته‌اند، دیده می‌شود. البته در طول جنگ جهانی دوم، بیست و پنجمین سردیس این ساختمان نابود شد و دیگر هیچ اثری از آن باقی نمانده است.
مطالب مرتبط
چیزی که باعث می‌شود در این اداره پست، چشم‌ها را خیره باقی بماند، نخستین سردیس این ساختمان است که سردیس متعلق به داریوش است. داریوش بزرگ، امپراتور دوره هخامنشی در ایران بود که برای نخستین‌بار در تاریخ، اقدام به ایجاد چاپارخانه کرد. وظیفه چاپارخانه‌ها بسیار شبیه به خدمات پستی به شکل امروزی را داشتند و به همین دلیل به‌عنوان نخستین سردیس ساختمان پست برلین، در آلمان ساخته شده است.
با برگزاری جشن دویست و چهل و یکمین سالگرد استقلال در آمریکا، از تندیس منشور حقوق بشر کوروش در شهر لس‌آنجلس ایالت کالیفرنیا که ارزش آن ۲.۲ میلیون دلار بود رونمایی شد. این تندیس به سفارش یک بنیاد ایرانی آمریکایی ساخته شده است و هزینه ساخت آن با استفاده از ۱ میلیون و ۱۵۰ هزار نفر جمع‌آوری‌شده است.
بیشتر از نیم‌قرن پیش، در سال ۱۹۵۸ مجسمه ابوالقاسم فردوسی که استاد صدیقی ساخته است با برگزاری مراسمی در یکی از میدان‌های پر عبور و مرور شهر رم نصب شده است. این هنرمند برجسته که در مجسمه‌سازی تبحر دارد زمانی شاگرد استاد شناخته شده‌ای به نام کمال‌الملک بوده است، پیش از ساخت مجسمه فردوسی برای رم، مجسمه میدان فردوسی را در تهران و مقبره فردوسی را در شهر طوس ساخته بود.
مجسمه عمر خیام نیشابوری فیلسوف، ریاضی‌دان و شاعر ایرانی، در تاریخ ۱۱ فروردین ۹۵ در دانشگاه ایالتی اوکلاهاما رونمایی شده است و از همین تاریخ هم در دانشگاه اوکلاهاما قرار گرفته است. این اقدام بی‌سابقه و درخشان با حمایت دولتمردان ایرانی که در آمریکا حضور داشته‌اند انجام شده است.
در مانَک گوته وایمار آلمان، یادبودی از حافظ و گوته که دو شاعر بزرگ و برجستهٔ تاریخ شده‌اند بنا شده است که نمادی از گفت‌وگو و تعامل فرهنگ‌ها محسوب می‌شود. این یادبود دارای دو کرسی مرمرین است که تلویحی بر جایگاه گوته و حافظ به شمار می‌آید. بخشی از اشعار مشهور و معروف حافظ هم به زبان فارسی در لوحه فلزی این یادبود حکاکی و برای بینندگان این لوحه ثبت شده است. اما آیا می‌دانید که ارتباط میان این دو ادیب معروف چیست؟
گوته که بزرگ‌ترین شاعر آلمانی شناخته می‌شود، در یکی از آثار بسیار معروف و فاخر خود که نام آن را «دیوان غربی – شرقی» گذاشته است و به‌صورت نثر سروده شده است، به تکرر بالایی از حافظ نام‌برده است و از او یاد کرده است و با تعریف و تمجید فراوان، خود را مرید و تأثیر پذیرفته از حافظ معرفی کرده است. نوع گفتار گوته که در این دیوان استفاده کرده است، از ادبیات شرقی و ایرانیان الهام گرفته است.
در مراسم برگزار شده، کاردار موقت سفارت جمهوری اسلامی ایران در کشور اسپانیا، معاون شورای شهر تهران، رئیس سازمان زیباسازی شهر تهران و رایزن فرهنگی سفارت کشور ایران در اسپانیا از مجسمه ابن‌سینا، دانشمند بلندآوازه ایرانی و شخصی شناخته شده در تمام دنیا را در دانشگاه آتونومای مادرید رونمایی کرده‌اند.
روابط دیپلماتیک ایران و کشورهای آمریکای لاتین بیش از یک قرن قدمت دارد و آرژانتین یکی از مهم‌ترین کشورهای این منطقه در این روابط بوده است. در سال ۱۳۴۴ خورشیدی، ایرانیان در منطقه پالرمو شهر بوئنوس‌آیرس، اثری به شکل ستون‌های تخت‌جمشید ساختند که امروزه به نام «میدان ایران» شناخته می‌شود.
عمر خیام نیشابوری فیلسوف، شاعر، ریاضی‌دان و ستاره‌شناس ایرانی بوده است که محبوبیت و شهرت او تنها به کشور مادری‌اش ختم نشده و شناخت و محبوبیتی جهانی پیدا کرده است. یکی دیگر از کشورهایی که مردمان آن علاقه بسیار زیادی به عمر خیام دارند، کشور روسیه است. در روسیه هیچ‌کدام از شاعران فارسی‌زبان به‌اندازه عمر خیام محبوب و شناخته شده نیستند و نام او کاملاً در این کشور برجسته شده است. طبق یک نظریه بیان شده، تاجیکستانی‌هایی که حضور پررنگی در روسیه و شوروی سابق داشتند، از مهم‌ترین عواملی هستند که باعث آشناکردن روس‌ها با این ادیب و فیلسوف ایرانی بوده‌اند. تندیس خیام در شهر آستراخانِ روسیه در سال ۹۵ رونمایی و نصب شده است. این مجسمه ۴.۵ متر ارتفاع دارد و از برنز ساخته شده است.
علاوه بر خیام، سردیس شاعران معروف دیگر ایرانی هم در روسیه به چشم می‌خورد. در اواسط اردیبهشت‌ماه در سال ۹۸ از سردیس‌های رودکی، سعدی، فردوسی و حافظ در روسیه برای نصب در عموم رونمایی شده است. پیش‌ازاین هم در سال ۷۸ مجسمه‌ای از فردوسی در کتابخانه ادبیات خارجی واقع در مسکو نصب شده بود.
در تاجیکستان شاهد تنها یک نماد از افتخارات ایران و نام ایران نخواهیم بود. تاجیکستان در قلمرو عظیم فرهنگی ایران قرار دارد و گذشته‌ای یکسان با این کشور داشته است، بنابراین این دو کشور، وجه‌های اشتراک بسیار زیادی با یکدیگر دارند. به طور خلاصه، تاجیکستان کوروش کبیر را به‌عنوان بنیان‌گذار کشور خود می‌داند و مانند ایرانیان از او تمجید می‌کند و از افتخارات دوره هخامنش یاد می‌کند.
به‌غیراز کوروش (پادشاه هخامنشی) که نام مانَکی زیبا در شهر دوشنبه تاجیکستان گذاشته‌اند، مجسمه‌ای فاخر از او هم در کنار آرش کمانگیر در ورودیه موزه ملی این کشور ساخته و نصب شده است. مانَک‌های رودکی و خیام از دیگر اماکنی هستند که در شهر دوشنبه کشور تاجیکستان با نام‌های مشاهیر ایرانی بنا شده است.
علاوه بر وجود مجسمه ابن‌سینا در مادرید، مجسمه خیام هم در این شهر معروف کشور شناخته شده غربی اسپانیا دیده می‌شود. تندیس حکیم عمر خیام نیشابوری که ریاضی‌دان، فیلسوف و شاعر ایرانی بوده است از طرف رایزنی‌های انجام‌شدهٔ فرهنگی جمهور اسلامی ایران در اسپانیا در دانشگاه کمپلوتنسه مادرید نصب شده است. این اقدام در راستای گسترش‌یافتن روابط فرهنگی، پس از اینکه همایش جهت بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری در دانشگاه کمپلوتنسه برگزار شده است، صورت گرفت.
این تندیس زیبا سال ۱۹۹۴ در پارک المپیک سیدنی که یکی از اصلی‌ترین پارک های تفریحی‌ورزشی سیدنی به شمار می‌رود نصب شد. این تندیس هخامنشی در که فرسنگ‌ها دورتر از ایران نصب شده است، از سنگ‌نگاره مرد بال‌دار پاسارگاد الهام گرفته شده است. عده‌ای این طرح را به کوروش کبیر منسوب کرده‌اند و آن را پادشاه عادل ذوالقرنین می‌خوانند. توضیحاتی درباره کوروش روی این تندیس نوشته شده که به این صورت است:
کوروش کبیر پادشاه ایران، بنیان‌گذار امپراطوری عظیم پارس در ۵۵۰ سال پیش از میلاد مسیح است. او به‌وجودآورندهٔ اولین و بزرگ‌ترین جامعه که دارای چندفرهنگی در تاریخ بشریت بوده است. [امپراطوری] که به کرامت انسانی و نظامی که بر عدالت عمومی استوار بود، با احترام حکمرانی می‌کرد. نخستین اعلامیه حقوق بشر در ۵۳۸ سال پیش از میلاد مسیح را حکومت هخامنشی صادر کرده است. همچنین آزادکننده یهودیان و دیگر افراد از بند اسارت در بابل و واگذارکننده آزادی در انتخاب دین، زبان و فرهنگ بر همه مردم شناخته شده است. حکومت هخامنشی مؤسس نخستین نظام یکپارچه (فدرال) بر پایه خودمختاری تمامی ایالت‌ها شناخته شد.
به‌جز کشورهای اتریش، اسپانیا، روسیه، آمریکا و کشورهای دیگر که نام‌برده‌شده است، مجسمه فاخر ایرانی عمر خیام نیشابوری در بخارست، پایتخت کشور رومانی را هم می‌توان مشاهده کرد. خیام را می‌توان به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین و شناخته‌شده‌ترین چهره‌های ایرانی در جهان نام برد که در کشورهای بسیار زیادی مورد تمجید و وصف و ستایش قرار گرفته است.
دیدن تندیس بزرگان و علمای تاریخ ایران در دیگر کشورهای خارجی می‌تواند باعث غرور و شکوه ملی شود. متأسفانه در این دهه‌های اواخر تغییر و تعیین هویت دانشمندان، شاعران، مفاخر و مشاهیر ایرانی به دست دیگر کشورها را دیده‌ایم. یکی از این موارد که دچار تغییر شده است، تندیس عالم بزرگ شیخ رئیس، ابن‌سینا است که در همسایگی بیمارستان ابن‌سینای در شهر آدانا، به‌عنوان فیلسوف، دانشمند، شاعر و حکیم ترک‌زبان کشور ترکیه معرفی شده است و هویت اصلی او دچار تحریف شد. تاریخ و شواهد بسیار زیادی، ایرانی بودن ابن‌سینا را ثابت کرده است و زادگاه او را ایران معرفی می‌کند. نه فقط ترکیه بلکه بعضی دیگر از همسایگان ایران، او را به‌عنوان حکیم – فیلسوف کشور خود تلقی می‌کنند و سعی دارند هویت او را به نام کشور خود ثبت کند.
جمال‌الدین ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی بن موید که لقب آن نظامی است از برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین چهره‌های ادبی در تاریخ ایران به شمار می‌آید که در سال ۵۳۵ قمری متولد شده است. این ادیب که صاحب‌سبک است، منظومه‌های بی‌همتایی مانند لیلی و مجنون، شیرین و فرهاد و هفت‌پیکر را خلق کرده است که تمام عمر خود را در شهر گنجه سپری کرده است و در همین شهر هم فوت شده است.
با این که تمامی آثار نظامی به زبان فارسی نوشته شده است و تأثیر شگفت‌انگیزی که آثار او در ادبیات فارسی داشته است، کشور آذربایجان با اقدامات مختلفی که صورت داده است مانند ساخت تندیس نظامی گنجوی در کشورهای خارجی با نام شاعر و داستان‌سرای آذری، او را شاعری معرفی می‌کند که اهل ایران نیست، هر چند جست‌وجو درگذشته و کارنامه نظامی در طول زندگی او خلاف این موضوع را نشان می‌دهد، مانند بخشی در منظومه هفت‌پیکر که جهان را به جسمی تشبیه کرده است که قلب آن ایران عزیز قرار گرفته است.
مشاهیر و مفاخر ایرانی و فارسی‌زبان در کشور تاجیکستان محبوبیت و شهرت بی‌حد و اندازه‌ای برخوردار هستند. بدون شک یکی از شاخص‌ترین شاعران ایرانی که در این کشور شناخته شده است، شیخ جلال‌الدین محمد بلخی که لقب او مولانا و آثار منظوم و منثور بی‌بدیلی و شگفتی را به نام خود خلق کرده است. هم‌زمان با نوروز ۱۴۰۱ از این مجسمه زیبا رونمایی شده است. اما در کمال تأسف تمام رسانه‌های تاجیکستانی مولانا را به‌عنوان یک شخصیت تاجیکی معرفی کرده است و او را از افراد تأثیرگذار تاریخ کشور خود می‌دانند. این اقدام باعث واکنش‌های زیادی از سوی ایرانیان شد که محتوای آنها کوتاهی ایرانیان در بزرگداشت مشاهیر ایرانی است و باعث پیشی‌گرفتن کشورهای همسایه برای تحریف هویت بزرگان کشور است.
ساخت تندیس از عمر خیام فقط در کشورهای مختلف ختم نمی‌شود و در تاریخ ۸ سپتامبر سال ۱۹۸۰ سیارکی در منظومه شمسی کشف شده است که به‌افتخار عمر خیام دانشمند ایرانی، عمر خیام هم نام‌گذاری شده است. این سیارک با نام رسمی «عمر خیام ۳۰۹۵» (۳۰۹۵ Omarkhayyam) شناخته می‌شود.
مفاخر ایرانی نه‌تنها برای کسانی که فارسی‌زبان هستند، بلکه برای بسیاری از کسانی که دوستدار علم، فرهنگ و ادب هستند جایگاه ویژه‌ای دارند. از شرق و غرب قاره اروپا گرفته تا قاره آمریکا و قسمت اقیانوسیه نماد و مجسمه‌هایی از چهره‌های شناخته‌شدهٔ تاریخی و تأثیرگذار ایرانی به چشم می‌خورند که در این مطلب سعی کردیم شما را با ۱۸ تا از آنها آشنا کنیم. البته باید واقع‌بینانه دید و بپذیریم که کشورهای مختلفی مانند آذربایجان، ترکیه و تاجیکستان به‌منظور دیگری این تندیس‌ها را می‌سازند و هدف آنها تحریف واقعیت است که امیدواریم ایرانیان برای شناسایی مفاخر خود در جهان بسیار کوشا باشند.
۸ نظرات