مقدمه
به طور معمول هنگام سخن گفتن از تأسیسات اقامتی اثرات زیست محیطی همچون آلودگی هوا، تولید زائدات جامد، گازهای گلخانه ای و به طور کلی آلودگی زیست محیطی چندان به اذهان عمومی متبادر نمی شود. در مقایسه با سایر صنایع در اغلب اوقات، افکار بیشتر متوجه آثار محیطی منفی ناشی از صنایع تولیدی و شیمیایی است. چرا که فرایند های لازم برای تولید محصولات این صنایع ملموس بوده و توجه همگان را به خود جلب می کند. لیکن باید توجه داشت علیرغم ناملموس بودن فرایند های لازم برای ارائه خدمات و همزمان بودن تولید و مصرف محصولات خدماتی، این فرایند ها نیز با تکیه بر طیف گسترده ای از المان های فیزیکی اجرا شده و بر بهره گیری از منابع طبیعی اتکا دارد و لذا این صنایع نیز اثرات محیطی عمده ای از خود به جای می گذارند تا آنجایی که از آنها به عنوان تخریبگر بی صدای محیط زیست، یاد می کنند.
صنعت هتلداری به عنوان بزرگترین زیرمجموعه صنعت گردشگری معرفی شده و طیف گسترده ای از انواع اقامتگاه ها مانند هتل، هتل آپارتمان، مهمانسرا و غیره را در بر می گیرد که هریک دارای اندازه، درجه مالکیت، خدمات و گونه خاصی از گردشگران هستند. هرکدام از این تأسیسات اقامتی به تنهایی آثار محیطی عمده ای به جای نگذاشته و یا مصرف بالایی از منابع طبیعی را ندارند، لیکن مجموعه آنها آثار قابل توجه و جبران ناپذیری بر منابع داشته و موجب آسیب رسانی به محیط مقصد می گردند. این صنعت به دلیل کارکرد خاص و ویژگی های عملیاتی و خدماتی که فراهم می کند، مقادیر قابل توجهی از انرژی، آب و محصولات یکبار مصرف و غیر قابل بازیافت را مصرف می کند و یکی از بزرگترین آلوده کننده ها در میان صنایع خدماتی محسوب می شود. این اثرات در مقایسه با صنایع تولیدی، کمتر و نامشهود بوده ولی این خود موجب دشواری شناسایی و قانونمند کردن اثرات می گردد.
تأثیرات منفی زیست محیطی ناشی از فعالیت هتل ها به مراتب بزرگتر و بیشتر از تأثیرات زیست محیطی است که ساختمان هایی در همان اندازه و مقیاس بوجود می آورند. صنعت هتلداری به عنوان یکی از بخش های پر مصرف انرژی در حوزه گردشگری جای دارد و رواج استفاده از سوخت های فسیلی و کاربرد کمرنگ انرژی های تجدید پذیر موجب انتشار بی رویه دی اکسید کربن و به طور اخص اکسید نیتروژن و سولفور و سایر آلاینده ها در هوا شده است. تخمین زده شده که یک هتل متعارف بسته به نوع سوخت مورد استفاده برای تولید انرژی و سیستم گرمایش و سرمایش بنا، سالانه بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم در هر متر مربع دی اکسید کربن تولید می کند.
میزان مصرف آب (حجم آب مصرفی و الگوی مصرف) نه تنها به نوع، اندازه و استانداردهای تسهیلات مذکور، بلکه به خدمات و تسهیلات ارائه شده، آب و هوا، نیاز به آبیاری و دیگر فعالیت های مرتبط با صرفه جویی در مصرف آب بستگی دارد. بنابراین اطلاعات منسجمی در رابطه با میزان آب مصرفی در هتل ها در دسترس نیست. با این حال تخمین زده می شود، بر اساس استانداردهای پذیرش شده در هتل ها مقدار روزانه آب مصرفی به ازای هر مسافر در یک هتل بین ۱۷۰ تا ۳۶۰ لیتر است.
به دلیل اینکه هتل ها بخش اعظمی از کاربران کالاهای مصرفی هستند، تولید مواد زائد احتمالاً یکی از نمایان ترین تأثیرات صنعت هتلداری بر محیط است. با یک تخمین ساده یک هتل متعارف در یک روز در ازای هر مهمان، یک کیلوگرم مواد زائد تولید می کند که چندین تن زباله را در ماه به دنبال خواهد داشت.
ظهور هتل های سبز
مسئولیت اجتماعی در صنعت هتلداری جایگاه خود در جنبش توسعه پایدار را در اواخر دهه ۱۹۸۰ و دهه ۱۹۹۰ میلادی کسب کرد. زمانیکه صنعت هتلداری به اهمیت مفهوم مسئولیت اجتماعی پی برد، اکثر تلاش های مرتبط در هتل ها به فعالیت های زیست محیطی خلاصه می شد. بسیاری از برنامه های صدور گواهینامه هتل، مانند کره سبز (Green Globe)، ستاره انرژی (energy star) و طرح های استانداردسازی مانند مدیریت کیفیت زیست محیطی (۱۴۰۰۱ ISO) و رهبری در انرژی و طراحی زیست محیطی (LEED) به مفهوم مسئولیت اجتماعی کمک کرد تا در بخش هتداری جایگاه خود را پیدا کند، محیط زیست گرا بودند. در این بین هتل های زنجیره ای و بین المللی نیز نقش قابل ملاحظه ای در ارتقای مفهوم مسئولیت پذیری اجتماعی در این بخش از صنعت داشته اند. آنها در میان پیشگامانی بوده اند که برنامه ای منسجم و ساختاریافته ای را در راستای بهبود تعهدات اجتماعی اجرا کرده اند. حتی برخی از آنها مسئولیت های اجتماعی را محور اصلی مدل تجاری هتل خود، قرار داده اند.
دلایل اصلی یک هتل برای پیوستن به جریان سبز در آغاز اطاعت و فرمان برداری از قوانین دولتی موجود و کاهش هزینه هتل به وسیله کاستن از مواد زائد و مصرف بهینه منابع بود. اما امروزه با رشد قابل توجه آگاهی در بخش عرضه و تقاضا، مدیریت سبز مستقیماً با کیفیت محصول تولیدی، روحیه کارمندان، رضایت مشتریان، ایجاد ارزش، تمایل برای پرداخت هزینه بیشتر و تصویر مثبت از شرکت در ارتباط است. مدیریت سبز امروزه به عنوان یکی از بخش های اصلی برنامه ریزی عملیاتی و استراتژیک هتل ها مورد توجه قرار گرفته است.
انجمن هتل های دوستدار محیط زیست (Eco-Friendly hotels) این نوع خاص از هتل ها که از آنها به عنوان هتل های سازگار با محیط زیست نیز یاد می شود را این طور تعریف کرده است:
«هتل های سبز دارایی های سازگار با محیط زیست هستند که مدیران این هتل ها علاقه مند به شرکت و اجرای برنامه هایی برای صرفه جویی در مصرف آب، انرژی و کاهش مواد زائد جامد در عین صرفه جویی در هزینه کرد هتل برای حفظ و نگهداری از تنها زمین ما هستند».
در واقع هدف اصلی در هتل های سبز صرفه جویی برای کاهش استفاده از مواد و مصالح، انرژی، منابع آب، تولید مواد زائد و در نهایت کاهش گازهای گلخانه ای و کاهش میزان آزادسازی دی اکسید کربن است. همه این موارد نهایتاً موجب صرفه جویی در هزینه و حفظ محیط زیست می شود.
راهکارهایی برای کاهش آسیب های زیست محیطی هتل ها
تخت ها و تشک های قدیمی را بازیافت کنید. این کار هزینه های شما را کاهش می دهد، مزیت رقابتی ایجاد می کند، علاقه میهمانان را جلب می کند و محیط زیست را حفظ می کند. بیش از ۲۰ سال طول می کشد که یک تشک تجزیه شود. مطمئن شوید که شرکتی که تخت ها و تشک ها را بازیافت می کند، واقعاً این کار را انجام می دهد و فقط تکه های آن را در مکان های دفن زباله نمی اندازد. تخت ها و تشک های قدیمی را با محصولاتی که ۱۰۰ % از طریق بازیافت تولید می شوند، تعویض کنید.
اجرای برنامه استفاده مجدد از لوازم پارچه ای مصرف نشده و تمیز در همه اتاق ها. این برنامه در حال حاضر در بسیاری از هتل ها اجرا می شود و موجب صرفه جویی در هزینه، مصرف آب و زمان می شود. بسیاری از مشتریان حوله خود را به جای اینکه برای تعویض در حمام بیاندازند آنرا آویزن می کنند. علامتی در اتاق ها بگذارید که به مشتریان اطلاع دهد این برنامه اجرا می شود.
صرفه جویی در مصرف آب. راه های مختلفی برای کاهش مصرف آب در اتاق های هتل وجود دارد. نظیر:
• نصب سر دوش ها و شیر هایی که هوا داخل آب می کنند و آنرا با فشار بیشتر ولی حجم کمتر به بیرون می دهند.
• نصب سیفون و فلاش تانک هایی که آب کمتری مصرف می کنند.
صرفه جویی در مصرف انرژی. کاهش مصرف انرژی هزینه های شما را کاهش می دهد. راه های مختلفی برای صرفه جویی در مصرف انرژی وجود دارد. نظیر:
• از لامپ های LED برای کاهش مصرف برق استفاده کنید. LED ها ۵ تا ۲۰ برابر بیشتر عمر می کند، امن تر هستند و مصرف کمتری دارند. در بخش هایی که مکرراً مورد استفاده قرار می گیرند از سنسور و تایمر استفاده کنید.
• کارکنان خود را آموزش دهید که زمانی که اتاق خالی است، چراغ ها، تهویه هوا و وسایل سرمایش و گرمایشی را خاموش کنند. بهتر است در تابستان ها پرده ها بسته باشند.
• در طول روز از نور آفتاب برای روشنایی لابی، کافی شاپ و رستوران استفاده کنید. از پنجره یا نورگیر در سقف استفاده کنید.
• از LED در علامت های نورانی خروج استفاده کنید.
• از وسایل و ابزاری که برچسب انرژی دارند استفاده کنید.
• ماشین های شستشوی قدیمی را با مدل هایی که در مصرف آب و انرژی صرفه جویی می کنند، عوض کنید.
• اگر هتل استخر یا وان بزرگ دارد، از سیستم خورشیدی برای گرمایش آن استفاده کنید.
• از پوشش های سقف انعکاسی استفاده کنید و آنها را به درستی نصب کنید.
نرخ استفاده از انرژی و آب را نظارت، ثبت و اطلاع رسانی کنید. هنگامی که تغییرات این نرخ با مشکل مواجه می شود، تجهیزات را تعمیر یا تعویض کنید.
به صورت انبوه (عمده) خرید کنید. غذا و وسایل را به صورت انبوه خریداری کنید که موجب صرفه جویی در حمل و نقل و بسته بندی می شود.
بازیافت. زباله های آشپزخانه، اتاق ها، غذاخوری و غیره را بازیافت کنید. راه های مختلفی وجود دارد که می توان میهمانان و کارکنان را به بازیافت تشویق کرد:
• در اتاق های سطل های بازیافت مجزا برای روزنامه، کاغذ سفید، مقوای نازک شیشه، آلومینیوم و پلاستیک قرار دهید.
• سطل آشغال های بازیافتی در مکان های عمومی (حاشیه استخر)، آشپزخانه و بخش های پشتیبانی قرار دهید.
• از لوازم و تجهیزاتی که از مواد بازیافتی تولید شده اند، استفاده کنید.
• از محصولات کاغذی بازیافت شده استفاده کنید که از فرایند سفید کنندگی بدون کلر تولید شده اند. میزان کاغذ استفاده شده برای هر میهمان (مثلاً صورت حساب) را به حداقل برسانید. از جوهر هایی که توسط روغن سویا تولید می شوند، برای پرینت استفاده کنید.
از وسایل و موادی که ارگانیک هستند و با روش های حلال منصفانه و به دور از خشونت تولید شده اند، استفاده کنید. اذعان کنید که از انواع مختلف این محصولات نظیر کالاهای خواب، لوازم بهداشتی، قهوه، چای و شکلات حمایت می کنید.
سبز تمیز کنید. از پاک کننده، شوینده، رنگ و آفت کش های غیر سمی یا با سم کم استفاده کنید. مطمئن شوید که پسماند آنها در مکان مناسبی دفع می شود.
میهمانان را به استفاده از وسایل نقلیه سبز تشویق کنید. به میهمانان خود دوچرخه، نقشه های پیاده روی و اطلاعات وسایل نقلیه عمومی ارائه دهید.
از محصولات یک بار مصرف و دور ریختنی استفاده نکنید و موارد قابل مصرف را دور نریزید.
• از مواردی که قابلیت استفاده مجدد دارند از قبیل دستمال های پارچه ای، فنجان های شیشه ای، ظروف سرامیک و غیره استفاده کنید.
• برای نوشیدنی های داخل اتاق به جای فنجان ها و لیوان های پلاستکی از انواع شیشه ای و سرامیک استفاده کنید. فنجان ها و لیوان ها را به صورت بر عکس بر روی دستمال های پارچه ای قرار دهید به جای اینکه دهانه آنها را سلفون های پلاستیکی بپوشانید.
• غذاهای باقی مانده را به سازمان های غیرانتفاعی محلی اعطا کنید تا برای تولید کود از آنها استفاده کنند.
• وسایل باقی مانده میهمانان، مبلمان و ابزار قدیمی را به خیریه ها اعطا کنید.
سبز آشپزی کنید. از محصولات غذایی و گیاهان تازه و ارگانیک که به صورت محلی تولید شده اند، استفاده کنید.
در فضای سبز هتل، حفاظت اکوسیستم و صرفه جویی در مصرف آب را در نظر بگیرید. از گیاهانی که تحمل خشکی را دارند و همچنین گیاهان و درختان بومی در باغ ها استفاده کنید.
یک برنامه تشویقی برای تشویق کارکنان خود در نظر بگیرید. این برنامه باید کسانی را که در فعالیتهای دوست دارانه محیط زیست مشارکت می کنند، تشویق کند.
برای گروه های دوست دار محیط زیست تخفیف در نظر بگیرید. برای سازمان هایی که اصول پایداری محیط زیست را در نظر می گیرند که در هتل می مانند یا در آن کنفرانس برگزار می کنند، تخفیف در نظر بگیرید.
نویسنده: هدی منادی
کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی