مقبره پیر بکران یکی از با منزلت ترین آثار هنری پرنقش‌ونگار به لحاظ طراحی و معماری محسوب می‌شود که در شهرستان فلاورجان از استان اصفهان قرار گرفته است. گچ‌بری‌ها و کاشی‌کاری‌های آن در قسمت مقصوره و ادغام‌شدن چندین نوع مختلف و منحصر به فرد از انواع متنوع خط، از جاذبه‌های دیدنی این مقبره و آرامگاه هستند. گفتنی است که این مقبره را در بین سال‌های ۷۰۳ تا ۷۱۲ بنا کرده‌اند. این مقبره باشکوه و تاریخی از جمله عجیب‌ترین و خاص‌ترین آثار باستانی ایران به حساب می‌آید که امروز مقصد گردشگری ماست.
برای خرید بلیط هواپیما، خرید بلیط قطار و رزرو هتل به الی گشت مراجعه کنید
آدرس: اصفهان، شهرستان فلاورجان، ۳۰ کیلومتری ضلع جنوب غربی اصفهان.
مقبره پیر بکران از قسمت‌های متنوع و عجیبی تشکیل شده است. معماری آن چشم‌نواز و خاص بوده و البته مشابه با معماری دوران ساسانیان است. این‌گونه گفته می‌شود که طاق طراحی شده در ایوان این آرامگاه بسیار پر شباهت به طاق کسری است، ولی تفاوت‌هایی هم با آن طاق در آن وجود دارد. مثلاً طاق بنای پیر بکران نوک‌دار طراحی شده اما طاق کسری کاملاً هلالی است. این بقعه ۳ طبقه دارد و ارتفاع آن تقریبا ۲۰ متر است. در ساخت آن هم از مصالح متنوعی مانند سنگ، خشت و آجر استفاده شده. به صورتی که در طبقات اول و دوم سنگ و در طبقه آخر این بنا هم آجر به کار برده اند.
این سفر تاریخی و کوتاه برای آشنایی هرچه بیشتر شما با ویژگی‌ها و دیدنی‌های آرامگاه این عارف بزرگ است.
شاید ندانید که مقبره پیر بکران آرامگاه “محمد بن بکران” بوده که یکی از بزرگان و سالکان صوفیه در قرن هشتم و در زمان حکمرانی ایلخانان محسوب می‌شده. این آرامگاه در شهری با نام “پیر بکران” و در شهرستان زیبای فلاورجان قرار گرفته که در ۳۰ کیلومتری از سمت جنوب غرب استان اصفهان مستقر شده است. جالب است بدانید که این بقعه اهمیت تاریخی فراوانی دارد و در نیمه دوم دی‌ماه سال ۱۳۱۰ آن را با شماره ۱۰۱ در لیست معروف آثار ملی کشور به ثبت رسانده‌اند. با درنظرگرفتن طراحی این بقعه متوجه می‌شوید که معماری آن به سبک آذری بوده و در نوع خود بی‌همتا و بی‌نظیر است.
“محمد بن بکران” از جمله بزرگان، آموزگاران و صوفیانی بوده که در نیمه‌های دوم قرن هفتم در این منطقه می‌زیسته. ایشان در سال‌های ابتدایی حکومت الجایتو یا همان “سلطان محمد خدابنده” فوت کرده است. سپس وی را در همان مکانی که به تعلیم و یاددادن مشغول بوده، دفن می‌کنند. البته باوجوداینکه به این محل بقعه اطلاق می‌شود اما در واقعیت پلان طراحی شده آن با دیگر مقبره‌هایی که در این دوران طراحی و اجرا می‌شدند، کاملاً متفاوت است.
مکان حاضر در اصل محلی برای آموزش الهیات و آموزش صوفیگری توسط این مرد بزرگ بوده. بعد از فوت وی پیروان او تصمیم گرفتند که باهدف قدردانی‌کردن از زحمات این عارف بزرگ، ایشان را در همین مکان که در آن تدریس می‌کردند به خاک بسپارند و در نهایت این مقبره تاریخی و زیبا برای ایشان بنا شد.
همان‌طور که گفتیم آرامگاه پیر بکران یکی از منحصر به فرد ترین آثار برجای‌مانده از دوره ایلخانان مغول است که در فلاورجان استان اصفهان مستقر شده. این بنا از چهار قسمت اصلی رواق، ایوان، اتاق کوچک با نام چله خوانی و مقبره تشکیل شده است. اتاق چله خوانی مکانی است که محمد بن بکران در آن زندگی می‌کرده. این بنا در منطقه‌ای (ال) L مانند مستقر شده و در طی گذر زمان و در چندین مرحله آن را ساخته‌اند. در ادامه با هم سری به بخش‌های مختلف این بنا زده و بیشتر با آن آشنا خواهیم شد.
اولین بخش از بنای بقعه پیر بکران که قصد معرفی آن را داریم، ایوان‌ها و رواق‌ها هستند. برای ورود به فضای داخلی مقبره و بقعه، باید از درگاه آن عبور کنید و سپس خود را به یک ایوان برسانید. سقف این درگاه به‌واسطه کاشی‌های چشم نوازی مزین شده که البته به یک بازسازی اساسی هم نیازمند است. به‌محض ورود به فضای داخلی آرامگاه و بر روی دیوارهای ضلع‌های شرقی، شمالی و غربی گونه‌هایی متعدد از خط‌هایی مانند ثلث، کوفی، نسخ و همین‌طور نقوشی از گل‌ها و گیاهان، شاخ‌وبرگ و گل و بوته‌های گچ‌بری شده را مشاهده می‌کنید که چشمان شما را با نهایت هنرمندی، نوازش می‌دهند. این تزیینات به گفته مورخان و تاریخ‌شناسان، به‌شدت در نوع خود بی‌نظیر و منحصر به فرد هستند.
معماری بارگاه مستطیل شکل بوده و دو ایوان کوچک دیگر هم دارد. بر روی دیواره‌های ضلع غربی و شرقی این آرامگاه هم سنگ نوشته‌هایی را مشاهده می‌کنید. همچنین مهراب این بنا در یکی از ایوان‌های کوچک واقع شده که با کاشی‌کاری به زیباترین شکل ممکن، مزین شده است. ایوان بعدی هم محل آموزش دروس صوفیگری بوده. نکته جالب این است که در جوار و در کنار ایوان دوم، یک‌تخته سنگ قرار گرفته که بر روی آن تعدادی فرورفتگی عجیب مشاهده می‌شود. برخی از مردم این فرورفتگی‌ها را رد پای دُل دُل، اسب حضرت علی علیه‌السلام می‌دانند. برخی دیگر هم این ردپاها را رد پای اسب رسول‌الله (ص) دانسته و عده دیگر آن را رد پای اسب الیاس نبی تصور می‌کنند. این تخته‌سنگ برای مردم در این بقعه جایگاه بسیار بالایی دارد. به همین دلیل مکان آن را تغییر نداده و ضلع شرقی را بر روی آن بنا کرده‌اند.
بد نیست بدانید که جداره‌های این بقعه از هر چهار طرف غیر از قسمت فوقانی در ضلع جنوبی، کاملاً بسته هستند. در ضلع جنوبی این محوطه هم محرابی بسیار باارزش با ارتفاعی معادل ۱۰ متر بنا شده که تزیینات متعدد و طرح‌های گیاهی و هندسی جذابی در آن خودنمایی می‌کنند. همچنین قابی که دورتادور محراب قرار گرفته با آیات اولیه از سوره انسان و همین‌طور سنگ نوشته‌هایی با خطوط کوفی که آیت‌الکرسی را منقش کرده‌اند تزیین شده. این قاب در دور محراب، تنها یک قسمت کوچک از هنرنمایی گچ‌کاری و گچ‌بری در این بقعه محسوب می‌شود.
البته قسمت‌هایی از تزیینات این محراب به‌واسطه عدم توجه بازدیدکنندگان و گردشگران و برگزاری مراسم متعدد مذهبی، کاملاً تخریب شده و از بین رفته است. محراب را مهمترین بخش تزیین شده در این بنا می‌دانند که البته برجسته‌ترین مهراب با نقش‌های گچ‌بری شده هم محسوب می‌شود که به دوران اسلامی تعلق دارد. در حالت کلی افراد متخصص آثار تاریخی این آرامگاه را بسیار نادر و خاص می‌دانند. ناگفته نماند که کتیبه‌ای مهم به نام اسماءالحسنی هم در این مکان دیده می‌شود که تمام اسماء زیبای خداوند و صلوات کبیره بر روی آن به نمایش گذاشته شده است.
مطالب مرتبط
جالب است بدانید که زیباسازی‌های مقبره پیر بکران تنها به صحن آن خلاصه نمی‌شود. در ضلع شمالی یک اتاق مسقف قرار دارد که دو مقبره در آن قرار گرفته است. یکی از این مقبره‌ها متعلق به پیر بکران بوده، اما مقبره دوم نام و مشخصاتی ندارد. در مورد مقبره دوم نظریات متعددی وجود دارد. عده‌ای آن را به شاگرد عارف منتسب می‌دانند و برخی دیگر این مقبره را متعلق به گچ بر و نقاش سازه یعنی “محمد نقاش” می‌دانند. بعضی دیگر هم با درنظرگرفتن بی‌نام بودن مقبره و همین‌طور کوچک بودن آن، آن را متعلق به همسر محمد بن بکران می‌دانند.
ناگفته نماند که این اتاق در گذشته بخشی از صحن اصلی بنا بوده که البته در حال حاضر به‌واسطه یک دیوار مشبک از صحن جدا شده است. بر روی سنگ مقبره که جنسی از مرمر دارد باهنر حجاری آیات متعدد و زیبای قرآنی مانند آیت‌الکرسی و صلوات کبیره خودنمایی می‌کنند. در کنار آن‌ها زمان رحلت و فوت هنرمند حجار این سنگ یعنی استاد “سراج” هم درج شده است. استفاده از این هنر یک زیبایی خاص و عجیب به مقبره بخشیده. البته باید بدانید که این مکان تنها محلی برای دفن کردن نیست. بلکه این فضا مکانی مناسب برای نمایش‌دادن هنر حجاری، کاشی‌کاری، کتیبه نگاری و گچ‌بری‌های عجیب و جذاب هم در نظر گرفته شده است. بر روی سطح تمامی دیوارها یادگارهایی با خط و خطوط عبری هم وجود دارد که در زمان بازسازی‌های انجام شده بخشی از آن‌ها را پاک کرده‌اند.
در بخش شمالی این آرامگاه یک اتاق کوچک هم قرار گرفته که متریال به‌کاررفته در آن از خشت است و سقف آن مخروطی طراحی شده است. به این اتاق “چله‌خانه” اطلاق می‌شود. بنا و پلان اصلی اتاق مربع‌شکل است که مدخلی کوتاه و ۷۰ سانتی متری دارد و برای وارد شدن به فضای داخلی آن حتماً باید خم شوید. این ورودی دقیقاً در میانه بخش جنوبی اتاق قرار گرفته و ارتباطی راحت با محل دفن پیر بکران دارد. به محض اینکه وارد اتاق می شوید با مکانی ساده و بی آلایش روبرو خواهید شد که تمامی دیوار های آن را گچ اندود کرده اند و رنگ این دیوار ها همگی آبی و زرد و قرمز است.
همان‌طور که گفتیم این آرامگاه سه‌طبقه دارد. در ضلع بخش شمال شرقی ایوان، شما یک راه‌پله مشاهده می‌کنید که به‌خوبی تمام طبقات را به یکدیگر متصل کرده است. دیگر طبقات این بنا هم به‌وسیله کارشناسان اهل‌فن در حال بازسازی و مرمت هستند. بعد از طبقه اصلی آرامگاه به طبقه دوم می‌رسیم که مملو از گچ‌بری‌ها و تزیینات است. البته متأسفانه برخی از کاشی‌کاری‌ها در تمامی این بنا به بهانه متبرک بودن، کنده و دزدیده شده‌اند. نکته اینجاست که جای خالی این کاشی‌های خوش‌رنگ و لعاب و اصیل ایرانی به‌شدت در دیوارها خودنمایی کرده و قلب هر دوستدار تاریخی را به درد می‌آورد.
بد نیست بدانید که بازدید از این آرامگاه کاملاً رایگان است و شما با سفر به شهر اصفهان و رفتن به شهرستان فلاورجان می‌توانید از آن دیدن کنید. البته اگر بهترین فصل برای سفر به اصفهان را نمی‌دانید باید به شما بگوییم که فصل‌های تابستان و زمستان، اوقات خوبی برای سفر و گردش در اصفهان نیستند. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که بهار را برای سفر به اصفهان انتخاب کنید یا اگر مشکلی با شروع سال تحصیلی ندارید، مهرماه عازم اصفهان شوید.
این دو فصل در شهر اصفهان بهترین و مطبوع‌ترین آب‌وهوا را داشته و زیباترین سفر را برای شما رقم می‌زنند. برای بازدید از این آرامگاه هم فقط کافی است که یک ساعت زمان گذاشته و خود را از اصفهان به فلاورجان برسانید. وسایل نقلیه مختلفی مانند اتوبوس و تاکسی از نقاط مختلف اصفهان شما را به این بقعه خواهند رساند.
این مطلب را به تور تاریخ گردی در آرامگاه پیر بکران اختصاص دادیم. واقعیت این است که ایران ما مملو از جاذبه‌ها و دیدنی‌هایی است که نمی‌توان آن‌ها را انکار کرد. زیبایی‌هایی که در زمان و در طول تاریخ شکل‌گرفته‌اند و نشانگر گذر دوران مختلف در سرزمین ما هستند. آرامگاه و بقعه پیر بکران هم یکی از این جاذبه‌های تاریخی و پرطرف‌دار است که توصیه می‌کنیم در سفر خود به اصفهان و شهرستان فلاورجان، حتماً از این بنا دیدن کنید. البته که این بنا با نامهربانی‌های زیادی روبرو شده اما هنوز هم جاذبه‌ای دیدنی و پرطرف‌دار محسوب می سود که می‌تواند قلب شما را مملو از احساس غرور و تبختر کند.