مشارکت جامعه محلی در توسعه گردشگری

همانطوری که مستحضر هستید، شعار امسال روز جهانی گردشگری (WTD) تحت عنوان «گردشگری و توسعه جوامع محلی» بر توانایی گردشگری در توانمند سازی مردم و ارائه مهارت هایی به آنها برای دستیابی به تغییر در جوامع محلی خود تأکید دارد. به همین منظور ما قصد داریم در این شماره مشارکت جامعه محلی در توسعه گردشگری را تشریح کنیم و به ابعاد مختلف آن بپردازیم.
مشارکت مردم در توسعه گردشگری بخشی از یک حرکت جهانی است و به همین دلیل هم در برنامه های جهانی مانند برنامه جامع گردشگری، بر توسعه گردشگری در سطح ناحیه ای و محلی با مشارکت مردم بومی و جامعه محلی تأکید شده است. در برخی از این برنامه ها بر مشارکت ذینفعان اصلی در تمامی سطوح برنامه ریزی، توسعه و ارزیابی پروژه های گردشگری تأکید شده است.
در برخی از این برنامه ها با مشارکت ذینفعان اصلی در تمامی سطوح برنامه ریزی، توسعه و ارزیابی پروژه های گردشگری تأکید شده است. تجربه نشان داده است که برون داد بخش زیادی از اثرات گردشگری مطالعات نگرش ساکنین در جوامع میزبان اعلان نیازی برای افزایش مشارکت عمومی و به ویژه نگرش توسعه مقصد با محوریت بیشتر جامعه است. البته برای دستیابی به این امر به نگرش های نوین مشارکتی در گردشگری نیاز داریم.
بعضی مشارکت جامعه محلی را به سادگی توانایی عموم برای مشارکت در تصمیم گیری برای برنامه ریزی توسعه در گردشگری با هدف کسب سود از توسعه گردشگری می دانند. مشارکت جامعه در فرایند توسعه گردشگری از دو دیدگاه مشارکت در فرآیند تصمیم گیری و سود حاصل از توسعه، قابل بررسی است.
مشارکت جوامع در توسعه گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه تنها کمک مردم جهت افزایش سود مالی ناشی از افزایش اشتغال و تشویق برای کسب و کارهای کوچک و نه ایجاد فرصت برای شرکت در فرآیند تصمیم گیری است.
در کشورهای کمتر توسعه یافته نیز هر چند فقیرترین گروه ها اکثریت جامعه را تشکیل می دهند، اما کمترین قدرت را داشته و به ندرت قادرند دیدگاه های خود را بیان کنند. در این کشورها مشکل واقعی فقدان فرصت برای مشارکت مستقیم مردم است؛ زیرا برنامه های توسعه دولتی بیش تر نظر گروه های نخبه و برگزیده را در نظر می گیرند. در حالیکه جوامع محلی باید فرصت داشته باشند تا میزان و نوع توسعه گردشگری را تعیین کنند.
تاریخچه مشارکت جامعه در توسعه گردشگری
مشارکت دارای تاریخچه کهن است. پس از ظهور مفهوم توسعه پایدار گردشگری، مشارکت مردمی و مسئولیت پذیری به عنوان یکی از مهمترین ارکان آن شناخته شد. سپس در مدل چرخه توسعه در سال ۱۹۹۴ که توسط سوفیلد و بیرتیس ارائه شد، مشارکت به عنوان یکی از پره های چرخ توسعه معرفی شد که جهت توسعه مناسب باید سایر بخش ها از اندازه متناسب با سایر بخش ها برخوردار باشد.
برنامه ریزان گردشگری از ۱۹۷۷ پذیرفته اند که نگرش منفی مردم بومی نسبت به توسعه گردشگری ناشی از فقدان یا محدودیت های امکان مشارکت است؛ لذا با افزایش تجارب علمی در اواخر دهه ۷۰، ساختارهایی تعریف شده که فرصت مشارکت جامعه در آن ها افزایش یافت. در سال ۱۹۷۹ گان مشارکت تمامی بازیگران در فرآیند برنامه ریزی گردشگری را الزامی می دانست.
دلایل ضرورت مشارکت جامعه در توسعه گردشگری
۱. مشارکت جامعه یک عنصر حقیقی در تحقق طرح ها و راهکارهای گردشگری است.
۲. مشارکت جامعه به توسعه پایدار گردشگری از چند جنبه کمک می کند.
۳. مشارکت جامعه موجب افزایش رضایت گردشگری و ادامه گردشگری است.
۴. مشارکت جامعه راهی برای متخصصین گردشگری برای تهیه برنامه های گردشگری بهتر است.
۵. مشارکت جامعه به توزیع عادلانه هزینه ها و منافع گردشگری بین اعضای جامعه کمک می کند.
۶. مشارکت جامعه تأمین کننده نیازهای محلی است.
۷. مشارکت جامعه منجر به قدرت گرفتن فرآیند برقراری دموکراسی در مقاصد گردشگری می شود.
انواع مشارکت
گونه شناسی ها و طبقه بندی های مختلفی از مشارکت جامعه در گردشگری مطرح شده که یکی از مهمترین آنها طبقه بندی پتری می باشد:
۱. غیر فعال: مشارکت در پاسخ به شرایط مشارکت کنندگان صورت نمی گیرد. برون داده ها از پیش معین بوده و اطلاعات تنها در اختیار سازمان های خارج از محل است.
۲. گردآوری اطلاعات: مردم به سؤالات پاسخ می دهند، درحالیکه در تعیین آنها و موضوع مصاحبه تأثیر گذار نیستند و اغلب در جریان داده های حاصل نیز قرار نمی گیرند.
۳. از طریق مشاوره: مردم مشاوره می دهند، دیدگاه هایشان لحاظ می شود، با این حال در فرآیند تصمیم گیری مشارکت ندارند.
۴. در ازای مشوق: در این روش از طریق اعطای مشوق (مالی و غیرمالی) به مردم در قبال خدماتی که ارائه می دهند، مردم را به صحنه می کشاند. در این مورد خطر این است که تضمینی جهت حضور مردم پس از پایان یافتن مشوق ها وجود نداشته باشد.
۵. ساختاری: وقوع مشارکت با ایجاد گروه هایی از پیش صورت می گیرد. این نوع مشارکت معمولاً پس از تصمیم گیری های مهم بروز می کند.
۶. تعاملی: مردم در تهیه اطلاعات و تحلیل بعدی آن ها که منتج به برنامه های عملیاتی و اجرای برنامه است مشارکت می کنند؛ که شامل روش های متفاوت جستجو برای دیدگاه های متفاوت محلی است که به موجب آن مردم درفرآیند تصمیم گیری درباره نحوه استفاده و کیفیت اطلاعات دخیل می شوند.
۷. خود انگیختگی: آغاز استقلال از هر گونه مداخلات خارجی، مردم برای تغییر در سیستم مشارکت می کنند. مردم ارتباطات با منابع خارجی را توسعه می دهند و کنترل برای راهی که منابع مدیریت می شوند را بر عهده دارند.
تاسون انواع مشارکت را در سه دسته کلی قرار داده است که هر کدام دارای عناوین فرعی نیز هستند. این انواع عبارتند از:
۱. مشارکت خود جوش: مشارکت خود جوش فرم ایده آل مشارکت محسوب می شود. تفویض قدرت و اختیار در حد عالی در آن صورت می گیرد. مسئولیت پذیری در مدیریت و قدرت به جامعه محلی داده می شود.
۲. مشارکت تشویق شده: از طریق مشوق های مادی و با مشارکت در مشاوره همراه است. در بهترین حالت تنها به مردم اجازه نشستن و شنیده شدن، داده می شود. ولی مردم قدرتی جهت اعمال نظریات در برابر گروه های ذینفع قدرتمند مانند دولت و یا تورگردانان بزرگ ملی و بین المللی ندارند. این نوع مشارکت معمولاً در کشورهای در حال توسعه بسیار مشاهده می شود. در این حالت شاید مردم در سود گردشگری دخیل شوند ولی در فرآیند تصمیم گیری نقشی نخواهند داشت.
۳. مشارکت اجباری در جامعه: پایین ترین سطح در گونه شناسی مشارکت است و هدف اصلی آن قادر سازی مردم به مشارکت در فرآیند توسعه گردشگری نبوده بلکه راهی برای کسب دانش توسط قدرتمندان یا نخبگان جامعه جهت جلوگیری از تهدیدات و استفاده از فرصت های آتی است. البته گاهی تصمیم گیری هایی نیز در برآورده ساختن نیازهای اساسی مردم محلی به مردم تفویض می شود. گرچه شاید به ظاهر توسعه گردشگری بر اساس اولویت های جامعه باشد، اما بیش تر در راستای منافع گردشگری، تصمیم گیرندگان، تورگردانان و گردشگران است.
همانطوریکه در طبقه بندی های بالا ملاحظه می فرمایید، مشارکت جامعه میزبان در توسعه گردشگری، یک طیف می باشد، که از حداقل و بدترین شکل آن یعنی مشارکت غیر فعال شروع شده و به مشارکت خود انگیخته یا خود جوش ختم می شود و یقیناً مشارکت خود جوش اثر بخشی بیشتری دارد و بیشتر با اهداف توسعه پایدار تطابق دارد.