قبرستان اسرارآمیز سفید چاه یکی از جاذبه‌های استان مازندران است. ویژگی‌های خاص این قبرستان مانند پیشینه‌ی تاریخی طولانی، خاک عجیب و اشکال و نقوش حک شده بر روی سنگ قبرهای آن، باعث شده متمایز از دیگر نمونه‌های مشابه باشد. مردم محلی معتقدند اجساد این قبرستان دچار پوسیدگی نمی‌شوند و حتی تحقیقات هم این مسئله را ثابت کرده است. اما دلیل این امر چیست و چه رازهایی در قبرستان سفید چاه نهفته است؟ با الی گشت همراه باشید تا با این جاذبه‌ی عجیب بیشتر آشنا شویم.
قبرستان اسرارآمیز سفید چاه در کدام شهر ایران است و برای دیدن این جاذبه باید به کدام منطقه سفر کنیم؟ این قبرستان در استان مازندران، شهرستان گلوگاه، بخش یا نه‌سر و روستای سفید چاه قرار دارد.
برای دسترسی به قبرستان سفید چاه می‌توانید با استفاده از خودروی شخصی به‌طرف شهرستان گلوگاه حرکت کرده و پس از رسیدن به انتهای کمربندی غربی، وارد مسیر روستای نیالا شوید. سپس باید از این روستا عبور کرده و خودتان را به دوراهی کیاسر و سفید چاه برسانید. در نهایت به‌طرف جاده‌ی سفید چاه بپیچید، در ابتدای روستا می‌توانید قبرستان را مشاهده کنید.
اگر بخواهیم به طور کامل به معرفی قبرستان سفید چاه بپردازیم باید ابتدا پیشینه‌ی تاریخی این مکان اسرارآمیز را بررسی کنیم. قبرستان روستای سفید چاه از اولین گورستان‌های مسلمانان محسوب می‌شود و مربوط به دوره‌ی تیموریان است.
افسانه‌ها و داستان‌های زیادی درباره‌ی گورستان سفید چاه یا گورستان سپید نقل می‌شوند. هر یک از مردمان روستاهای اطراف این قبرستان اصرار دارند پس از مرگ در این منطقه دفن شوند زیرا معتقدند در سفید چاه اجساد نمی‌پوسند. بر روی قبرهای قدیمی قبرستان سفید چاه در گلوگاه، اشکال و نوشته‌هایی وجود دارند که اطلاعاتی را درباره شغل و شیوه‌ی زندگی متوفی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهند.
طبق شواهد موجود، پیکر تعدادی از فرزندان امامان معصوم (ابراهیم، عبدالرحمن و منصور فرزندان امام موسی ابن جعفر) و چند تن از سادات مرعشی حاکم در آمل در قبرستان سفید چاه دفن شده‌اند. همچنین قدمت ضریح چوبی امامزاده‌ی این قبرستان به ۸۴۰ سال پیش بازمی‌گردد. از دیگر قبرهای مهم این قبرستان می‌توان به قبر حاکم شمال معروف به ملک بادله اشاره کرد. قدیمی‌ترین سنگ قبر سفید چاه یک سنگ قبر صندوقی مربوط به سال ۸۹۶ است.
سنگ قبرهای قبرستان سفید چاه در گلوگاه همگی به طور هماهنگ و بافاصله کم از یکدیگر قرار گرفته‌اند و دارای هماهنگی و زیبایی خاصی هستند. همچنین این سنگ‌ها همگی رنگ یک‌دست خاکستری یا زرد دارند. این گورستان قدیمی به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
همان‌طور که گفته شد مردم محلی معتقدند اجساد قبرستان سفید چاه نمی‌پوسند و حتی تحقیقات هم این مسئله را ثابت کرده است. اما دلایل نپوسیدن اجساد در قبرستان سفید چاه چیست؟ طبق بررسی‌ها خاک این قبرستان آهک بسیار زیادی دارد و همین مسئله باعث می‌شود اجساد در این نوع خاک نسبت به دیگر مناطق بسیار دیرتر تجزیه شوند. همچنین علت نام‌گذاری قبرستان به سفید چاه، وجود همین خاک سفید یا آهک است.
یکی دیگر از عوامل سالم ماندن اجساد در قبرستان سفید چاه، استفاده از سنگ‌های لحد خاص و متفاوت است. در گذشته به جای سنگ از تخته‌های چوبی استفاده می‌شد که به‌سرعت می‌پوسیدند اما سنگ‌های لحد قبرستان سفید چاه از تخته‌سنگ‌های کوه‌های اطراف تهیه می‌شوند. این سنگ‌ها جنس متفاوت و خاصی دارند و در دوام جسد مؤثر هستند.
سنگ قبرها یا سنگ لحدهای قبرستان سفیدچاه به شکل محرابی و صندوقی هستند. قدمت این اشکال به ایران باستان بازمی‌گردد. مثلاً طرح محراب متعلق به دوران میترائیسم است اما پس از اسلام و از سده چهارم هجری قمری به بعد سنگ مزارها به این شکل طراحی شدند.
بر روی سنگ قبرهای محرابی قبرستان اسرارآمیز سفید چاه از نقوش تزیینی مختلفی استفاده شده که معانی خاصی دارند. این نقوش از نظر تنوع به سه دسته‌ی نقوش اسلیمی، هندسی و نقوش نمادین یا سمبولیک تقسیم می‌شوند. سنگ قبرهای محرابی مربوط به سده نهم هجری قمری این قبرستان، ویژگی‌های خاصی دارند. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
- دارای دو تا سه طاق‌نمای تودرتو و قوس‌هایی هستند.
- حواشی اول آن‌ها شامل تزیینات گلبرگ اسلیمی به شیوه آژده بوده، حاشیه دوم شامل صلوات کبیر و حاشیه سوم مربوط به دعا و حدیث هستند و در متن وسط، نام متوفی و تاریخ وفات ذکر شده است.
- در برخی از سنگ‌ها از نقش سمبولیک قندیل استفاده شده و در وسط آن‌ها کلمه «الله» دیده می‌شود.
سنگ قبرهای سده‌های سیزدهم و چهاردهم از نظر سمبولیک یا نشانگر پیشینه متوفی با سنگ قبرهای دوره‌های قبل کاملاً فرق دارند.
در قبرستان سفیدچاه تعداد محدودی سنگ قبر صندوقی هم وجود دارد. قدیمی‌ترین نمونه‌ی این سنگ‌ها مربوط به سال ۸۹۶ هجری قمری است. همچنین تعدادی سنگ صندوقی از بالای تپه‌ی قبرستان (در جهت شمالی) به‌دست‌آمده که به دلیل فرسودگی زیاد، امکان تحقیق و مطالعه روی آن‌ها وجود ندارد.
حکاکی‌های استفاده شده بر روی سنگ قبرهای قبرستان سفیدچاه هر کدام بیانگر معنی و مفهوم خاصی هستند. نقوش تراشیده شده بر روی این سنگ قبرها یکی از خلقیات شخص متوفی را نشان می‌دهد. در گذشته در روستای سفیدچاه رسم بوده که بر سنگ قبر مردگان، اطلاعاتی درباره شخص متوفی حک می‌کردند اما پس از مرگ آخرین بازمانده‌ی حکاکان و سنگ‌تراشان این روستا، این رسم به فراموشی سپرده شد و امروزه برای متوفیان از سنگ قبرهای معمولی استفاده می‌شود.
برخی از نقوش استفاده شده بر سنگ مزارهای قبرستان سفیدچاه و معانی آن‌ها شامل موارد زیر هستند:
- نقش خورشید: این نقش نماد بخشندگی و سخاوتمندی است.
- نقوش هندسی شامل مربع، دایره و مثلث: این تصاویر رمز عناصر مهمی مانند زندگی و رستاخیز بعد از مرگ هستند. دایره در عرفان و ادبیات شرق به عنوان نقطه‌ی گسترش‌یافته شناخته می‌شود و نشان‌دهنده‌ی کمال، یکپارچگی، نبود ناهمگونی، خلاقیت، خلق هستی و ابدیت است.
- قیچی، شمشیر، سپر: این اشکال نمادی از جنگ و جنگاوری هستند.
- درخت سرو: این درخت به عنوان نماد جاودانی شناخته می‌شود.
مطالب مرتبط
در این مقاله قبرستان اسرارآمیز سفیدچاه را معرفی کردیم. همان‌طور که گفته شد قدمت این قبرستان قدیمی به دوره‌ی تیموریان برمی‌گردد. به علت وجود آهک زیاد در قبرستان سفیدچاه، اجساد دفن شده در آن بسیار دیرتر از دیگر مناطق تجزیه می‌شوند و همین مسئله باعث به‌وجودآمدن افسانه‌ها و داستان‌های زیادی درباره‌ی این منطقه شده است. همچنین وجود سنگ قبرهای عجیب با اشکال متعدد یکی دیگر از ویژگی‌های جذاب این قبرستان است.