قلعه هزار درب را یکی از آثار منحصربه‌فرد تاریخی و باستانی در ایلام می‌دانند که جاذبه‌ای تکرارنشدنی بوده و هست. ایران ما در تمام گوشه و کنار خود با زیبایی‌هایی فریبنده و تاریخی و باشکوه می‌تواند هر کوته فکری را به اندیشیدن وادارد. سفر امروز ما سفری به قلب خون گرم مردمان لر زبان در غرب ایران است که از گذشته‌های دور تا امروز یکی از زیباترین نقاط کشور ما محسوب می‌شده است. پس اگر تصمیم دارید بار سفر ببندید توصیه می‌کنیم که این بار به‌جای خطه شمال، مسیر غرب را در پیش بگیرید و با ما دیداری کوتاه اما تکرارنشدنی از قلعه هزار درب داشته باشید.
برای خرید بلیط هواپیما و رزرو تورهای داخلی از الی گشت روی عکس زیر کلیک کنید :
قلعه هزار درب ایلام دقیقاً در شرق شهرستانی با عنوان دره شهر قرار گرفته که قدمتی متعلق به دوره ساسانیان دارد و از پرجاذبه‌ترین دیدنی‌های تاریخی ایلام محسوب می‌شود. معماری به‌کاررفته در این بنا به واسطه جزئیات اجرا شده مانند جزئیات طاق‌ها، قلعه را که بازمانده یک قلعه باشکوه و پرطمطراق است به یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های ایلام تبدیل کرده است که سالانه بازدیدکنندگان زیادی صرفاً باهدف تماشای این قلعه، عازم شهر ایلام می‌شوند. تمامی این بنا از پی تا بالاترین نقطه جداره‌ها و دیوارها را معماران پرتوان و هنرمند ایرانی بنا کرده‌اند. قلعه هزار درب در سال ۱۳۷۹ در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت و یکی از باارزش‌ترین آثار تاریخی در تاریخ و فرهنگ ایران است.
قلعه هزار درب در اصل یک پادگان نظامی بوده که برای ایجاد امنیت در نقاط غرب کشور، در میان رشته‌کوه‌های کبیر کوه و زاگرس آن را بنا کرده بودند. البته برای بازدید از آن نیازی به سفر در طول زمان ندارید. امروزه با رفتن به شهر ایلام به‌راحتی می‌توانید با استفاده از وسایل نقلیه شخصی یا عمومی به سمت این قلعه حرکت کرده و از آن دیدن کنید.
برای رفتن به این قلعه شما اول از همه باید به سمت استان ایلام حرکت کنید. این مسیر را می‌توانید با اتوبوس، خودروی شخصی یا هواپیما به راحتی و به سرعت طی کرد. بعد از آن که به ایلام رسیدید، باید به سمت شهرستان آبدانان بروید. البته این قلعه را قلعه آبدانان هم می‌دانند که در فاصله تقریبی ۶۸ کیلومتری از سمت شمال شرق ایلام واقع شده و فقط ۲ کیلومتر با آبدانان فاصله دارد.
شما وقتی وارد ایلام شدید باید به سمت میدان قرآن در جنوب غرب حرکت کنید. سپس خود را به جاده پلدختر به سمت ایلام برسانید. حالا این جاده را طی کنید تا زمانی که در سمت راست خود بلوار نوروزی را ببینید. بعد از آن وارد بلوار نوروزی شده و سپس به بلوار جانبازان غربی که دقیقاً در سمت چپ شما واقع شده است، بروید. در ادامه به یک میدان می‌رسید که با دیدن اولین خروجی باید از میدان خارج شده و در جاده آبدانان به دره شهر قرار بگیرید. این جاده را هم ادامه دهید تا در انتها به قلعه هزار درب یا قلعه آبدانان برسید.
این قلعه همان‌طور که در قسمت قبل هم اشاره کردیم در ابتدا یک پادگان نظامی بوده است. اولین ویژگی که در زمان دیدن این قلعه شما را متوجه خود می‌کند، طاق‌هایی است که در ورودی قلعه قرار گرفته‌اند و شکلی هلالی دارند. پلان این مجموعه مستطیلی است و آن را با مصالحی مثل گچ، سنگ و ملات ساخته‌اند. این قلعه در اصل یک قلعه ۳ طبقه بوده که طبقات آن کاملاً از یکدیگر مجزا هستند. قلعه‌ای که از طبقات زیرزمین، همکف و طبقه بالای همکف تشکیل شده و به واسطه وجود دریچه‌های متعدد، نور و تهویه آن به راحتی و به سرعت انجام می‌شده است.
دریچه‌هایی که برای این بنا در نظر گرفته شده‌اند ابعادی معادل یک متر در یک متر داشته که حتی آن‌ها را در سقف اتاق‌ها و دالان‌ها هم لحاظ کرده بودند. تمامی اتاق‌ها و طبقات به واسطه درب‌های فراوان و بزرگ که تودرتو طراحی شده بودند، به یکدیگر متصل بودند. پی‌ریزی این بنادر زیر تمام اضلاع قلعه انجام شده و به‌گونه‌ای این پی‌ریزی را لحاظ کرده‌اند که به‌خوبی توانسته یک حصار پهن و بزرگ قطور ۵ متری را به‌عنوان جداره‌های قلعه بر روی خود حفظ کند.
این بنا به پرتگاه مجاور خود اشراف کامل دارد و از دور، مکانی کاملاً باابهت، باشکوه و امن به نظر می‌رسد. در قسمت شمال قلعه یک دیوار با ارتفاع تقریبی ۷ متر را مشاهده می‌کنید که تقریباً ۴ متر از دیوار اصلی پایین‌تر ساخته شده بود. البته دلیل اصلی ساخت این دیوار مشخص نیست. اما برخی گمانه‌زنی‌ها به این موضوع اشاره می‌کنند که قرار بوده در این قسمت یک پناهگاه ساخته شود تا در اوقات اضطراری و حملات ناگهانی دشمن، مکانی برای نجات ساکنان شهر باشد. جالب است بدانید که تمام بخش‌های داخلی محوطه این قلعه به واسطه سفال‌های کنده‌کاری‌شده عمدتاً رنگی زرد یا نخودی رنگ دارند.
آثار برجای‌مانده از اطراف قلعه نشان می‌دهند که نحوه پی‌ریزی و ساخت آن متعلق به دوران ساسانیان است. در بخش جنوب و غرب قلعه هزار درب ایلام برج‌هایی را مشاهده می‌کنید که صرفاً برای نگهبانی نظر گرفته شده بودند. این برج‌ها را با گچ پخته و قلوه‌سنگ ساخته‌اند تا استحکام برج افزایش پیدا کند. از بخش‌های بسیار مهم در این بنا می‌توان به تالار ملاقات و بخش شاه‌نشین اشاره کرد که به جهت نظامی اهمیت زیادی داشتند. تمامی طاق‌هایی که به‌صورت هلالی ساخته شده‌اند فرمی هزار تو مانند دارند که در بخش زیرین و مستطیلی شکل قلعه قرار گرفته‌اند و کمک می‌کنند تا قلعه ظاهر اسرارآمیز و مخوف خود را حفظ کند.
بعضی از محققان و باستان‌شناسان بر این باورند که به جز طبقه قرار گرفته در زیرزمین، یک‌طبقه دیگر هم وجود داشته که عمق آن بیشتر بوده که زیر زمین را بر روی آن ساخته‌اند. برخی دیگر هم بر این باورند که این قلعه را در اصل روی یک بنای دیگر که واقعاً هزار درب داشته، احداث کرده بودند. در اطراف این بنا هم ابزارآلات و سفالینه‌هایی یافت شده که همگی دلالت بر دوره ساسانیان دارند و وجود بنایی که در زیر طبقه زیر زمین قرار گرفته بوده را، قوت می‌بخشند. این قلعه یک گزینه بسیار مهم و ایده‌آل برای دانشجویان و علاقه‌مندان به باستان‌شناسی محسوب می‌شود. استحکام بنای این قلعه به‌گونه‌ای است که باگذشت قرون متمادی، تخریب کمتری را در بخش‌های این بنا مشاهده می‌کنید. جالب است بدانید که تمام اتاق‌ها در این قلعه ۳ درب ورودی داشتند که هر درب را برای واردشدن به یک‌طبقه در نظر گرفته بودند. مثلاً درب‌هایی که در بخش جنوبی اتاق‌ها قرار داشتند، منتهی به راهرو ها بودند و برای خدمتکاران لحاظ شده بودند. یا درب‌هایی که به ایوان اصلی باز می‌شدند برای رفت‌وآمد اشراف و شاهزادگان در نظر گرفته شده بودند.
برای بازدید از این قلعه شرایط یا قوانین خاصی وجود ندارد. در تمام اوقات شبانه‌روز و در تمام روزهای هفته امکان بازدید از قلعه هزار درب ایلام فراهم است. این قلعه بخش‌های گوناگون و متعدد تودرتو با دالان‌های طولانی و پیچ در پیچی دارد که توصیه می‌کنیم برای بازدید بهتر و دقیق‌تر در طول روز از این قلعه دیدن کنید. واقعیت این است که در تمام قسمت‌های این قلعه می‌توانید جزئیات و ریزه‌کاری‌های جذاب و باورنکردنی را مشاهده کنید که صرفاً با نور روز بیشتر و بهتر خود را به نشان خواهند داد. این ریزه‌کاری‌ها همگی هنر دستان هنرمند ایرانیان باستان هستند و می‌توانند هر بیننده‌ای را حیران، شگفت‌زده و انگشت‌به‌دهان نگه دارند.
البته به واسطه تودرتو بودن بنای قلعه، بهتر است که در تاریکی شب به آن وارد نشوید. ضمن اینکه برای دانستن مسیر درست هم حتماً در زمان بازدید، از راهنمایان محلی کمک بگیرید.
در بازدید از قلعه هزار درب ایلام مانند هر بنای تاریخی دیگری توصیه می‌کنیم به‌هیچ‌عنوان رد پایی از خود بر بنای تاریخی بر جای نگذارید. یادگاری ننویسید، به جداره‌ها و سازه‌های باقیمانده آسیب نرسانید، کنده‌کاری نکنید و سعی کنید که این جاذبه‌های تاریخی را که هویت و اصالت ما ایرانیان هستند؛ مانند لحظه‌ای که به فضای درون آن‌ها پا گذاشته‌اید، ترک کنید. واقعیت این است که هر قوم و هر ملتی به گذشته خود احتیاج دارد و با آن تعریف می‌شود. پس باید در حفظ و نگهداری از این آثار باارزش تلاش فراوانی داشته باشیم.
مطالب مرتبط :
قلعه هنجن، دروازه‌ای به سوی روستای ابیانه