شهرستان ماه نشان، واقع در استان زنجان و در فاصله تقریبی ۱۱۳ کیلومتری غرب زنجان قرار دارد. تاریخ این شهرستان با داشتن حدود ۴۰۰۰ سال قدمت، به زمان مهاجرت آریایی‌ها برمی‌گردد. یکی از آثار باستانی برجسته و جذاب ماه نشان، قلعه بهستان است. این قلعه در نزدیکی رود قزل اوزن و روستای بهستان واقع شده است. این قلعه با ساختار معماری خاص خود، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند. در این راهنما از مجله گردشگری الی گشت، کمی بیشتر با آن جاذبه دیدنی آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.
قلعه بهستان در یک نگاه
قلعه بهستان یا کهن دژ، یکی از جاذبه‌های تاریخی و باستانی استان زنجان است. این قلعه در نزدیکی روستای بهستان واقع شده و به همین دلیل به نام قلعه بهستان هم مشهور است. همچنین به دلیل باور مردم درگذشته که دیوها بر روی سنگ‌های خاصی در بالای ستون‌های قلعه خوابیده‌اند، این بنا به قلعه دیو هم معروف است.
این قلعه در کنار رودخانه قزل‌اوزن و زیر دودکش‌های جن قرار دارد که خود جاذبه مشهور دیگری در منطقه است. قلعه بهستان در سال ۱۳۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ظاهر این قلعه با سایر قلعه‌ها تفاوت دارد. بازدید از این قلعه، فرصتی مناسب است تا با تاریخ و فرهنگ این منطقه آشنا شوید و از زیبایی‌های طبیعی آن لذت ببرید.
برای رزرو هتل در زنجان اینجا کلیک کنید
دسترسی به قلعه بهستان
قلعه بهستان یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های موجود در ایران است که در استان زنجان واقع شده است. برای رسیدن به این قلعه زیبا و تاریخی باید از شهر زنجان به سمت شهرستان ماه‌نشان حرکت کرد. سپس در ۲۰ کیلومتری ماه نشان، راه منتهی به شهر بهستان را دنبال می‌کنید. پس از طی مسافتی کوتاه به شهر کوچک ایگلی بلاغ می رسید. در این نقطه باید وارد جاده فرعی باریکی شوید که به سمت قلعه بهستان می رورد. بالاخره به ورودی قلعه می رسید و با دیدن بنای باستانی و تاریخی آن شگفت زده می شوید.
آدرس: استان زنجان – شهرستان ماه نشان – روستای بهستان
تاریخچه کهن دژ
قلعه بهستان یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های ایران است و به دلیل قدمت بسیار بالا و شواهد تاریخی موجود در آن، یک مقصد گردشگری مهم در کشور محسوب می‌شود. این قلعه در نزدیکی روستای مادآباد واقع شده و از زمان مادها باقی‌مانده است که قدمت قلعه را به دوران حکومت آن‌ها برمی‌گرداند.
کهن دژ حاوی بقایای معبد و عبادتگاه‌های اسلامی است که نشان از استفاده پیوسته از این ساختمان در طول تاریخ دارد. این اثر تاریخی در طول زمان تحت حکومت مغول و ایل افشار نیز قرار داشته است که این امر نشان از اهمیت و جایگاه تاریخی این قلعه در دوره‌های مختلف دارد.
آثار باستانی موجود در قلعه بهستان نشان می‌دهند که این ساختمان از دوران هخامنشی مورداستفاده قرار گرفته است و تحت حکومت‌های مختلفی در طول تاریخ از آن بهره‌برداری‌شده است. این قلعه به دلیل تنوع تاریخی و جغرافیایی که بر آن تأثیر گذاشته است، یک جاذبه تاریخی و فرهنگی مهم محسوب می‌شود.
سفالینه های درون قلعه
شواهدی از جمله سفال‌های ساده با نقوش هندسی و سفال‌هایی با نقوش کنده‌کاری زیر لعاب سبز و کرم رنگ متعلق به قرن پنجم هجری در این قلعه پیدا شده است. بر اساس بررسی‌های باستان‌شناسان این قلعه در آن زمان برای دفاع از منطقه در برابر حملات دشمن ساخته شده است. مطالعات بر روی قلعه‌های استان زنجان نشان می‌دهد که این قلعه مرکز اداری و سیاسی منطقه بوده است و حاکمان محلی در آن زندگی می‌کردند. طبقات بالایی بخش‌های حکومتی و اداری را در برمی‌گرفته و طبقات پایینی برای انبارکردن محصولات کشاورزی استفاده می‌شده است.
تغییرات قلعه بهستان در طول زمان
قلعه بهستان در طول زمان بارها تغییرات را تجربه کرده است و تکامل‌یافته است. اتاق‌ها و بخش‌های مختلفی به این ساختمان اضافه شده و توسط راهروها به یکدیگر متصل شده‌اند. کهن دژ دارای دو راه پله در شرق و غرب و یک راه پله دیگر در شمال است که به محراب اسلامی متصل می‌شود.
در سال ۱۳۵۶، کهن دژ با شماره ۱۴۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. اما امروزه بخش های زیادی از این قلعه ویران شده اند و صعود از راه پله های شرقی و غربی خطرناک است. طبقات پایینی نیز فرو ریخته و دسترسی به آن ها ممکن نیست. تنها بخش شمالی از قلعه هنوز باقی مانده است، اما به دلیل عدم توجه، این بخش نیز در آینده از بین خواهد رفت.
به‌طورکلی، قلعه بهستان با شواهد تاریخی و باستانی موجود در آن، یک شاهکار معماری و تاریخی است که بیانگر تأثیر و اهمیت تاریخی امپراتوری‌ها و فرهنگ‌های مختلف در این منطقه است. این قلعه ارزش بالقوه‌ای در حفظ و حراست از تاریخ و هویت فرهنگی ایران دارد و باید توجه و مراقبت ویژه‌ای به آن اختصاص یابد تا جهت‌گیری تاریخی و فرهنگی این منطقه حفظ شود.
معماری قلعه بهستان
قلعه بهستان متشکل از شصت و چهار اتاق و دو راه پله اصلی است. ساختمان اصلی قلعه شبیه به یک دیوار است که از دودکش‌های متصل به یکدیگر تشکیل شده است و همچنین تعدادی دودکش جداگانه نیز وجود دارد. در پایین قلعه نیز روزنه‌هایی دیده می‌شود که احتمالاً برای انتقال نور و هوا به داخل قلعه ساخته شده‌اند و به آن ظاهری رازآلود می‌بخشند. بنای اصلی قلعه به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، اما در قرون پنجم و هفتم هجری نیز مورداستفاده قرار گرفته است. ساختمان این قلعه با استفاده از حفره کوهی ایجاد شده است و اتاق‌ها در واقع در دل کوه حفر شده‌اند.
فضای کلی قلعه بهستان به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها. راه‌پله‌های مارپیچ در ضلع‌های غربی و شرقی قلعه قرار دارند که طبقات پایینی آن‌ها به دلیل گذر از سال‌ها ازهم‌پاشیده شده‌اند و عبور از آن‌ها خطرناک است. راه‌پله‌های شمال غربی کاملاً سالم مانده‌اند و در بالای آن‌ها یک اتاق به شکل طاق محراب ساخته شده است.
در کل، قلعه بهستان یک شاهکار معماری باستان است که باتوجه‌به قدمت و بقایای باقی‌مانده، ارزش تاریخی و فرهنگی بسیاری دارد. این بنا نمادی از تمدن‌های باستانی است که در طول زمان برای نگهداری از تاریخ و هویت فرهنگی منطقه بسیار ارزشمند بوده‌اند. همچنین، قلعه بهستان یک مقصد دیدنی برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و معماری است. بازدید از این قلعه به افراد امکان می‌دهد تا با زیبایی‌های معماری، ساختار داخلی منحصربه‌فرد و قدمتی این بنا آشنا شوند.
فضاهای مختلف کهن دژ
فضای کلی قلعه بهستان به سه بخش اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم می‌شود.
دالان های قلعه
دالان های ارتباطی قلعه به صورت راهروهایی بزرگ برای دسترسی آسان به اتاق‌ها و سایر قسمت‌ها ساخته شده‌اند. پهن‌ترین این دالان‌ها تا سه متر گسترش‌یافته‌اند.
راه پله های قلعه
تعدادی راه پله نیز در قلعه بهستان وجود دارد که با الهام از ساختار راه‌پله‌های دوران اسلامی ایجاد شده‌اند. به دلیل خطرناک بودن وضعیت ایمنی، دسترسی به بالای قلعه برای بازدیدکنندگان از طریق این راه‌پله‌ها ممکن نیست و تنها روش به بالارفتن، به‌کاربردن تجهیزات کوهنوردی خواهد بود.
اتاق های قلعه بهستان
قلعه دارای اتاق‌هایی با اندازه‌های مختلف است. اتاق‌های بزرگ عمدتاً ابعاد پنج‌متر در دو متر و شصت‌سانتی متر را دارند. ارتفاع این اتاق‌ها از کف تا سقف حدود دو متر و هفتادسانتی متر است و سقف آن‌ها صاف است. در قسمتی از این اتاق‌ها محل کوچک‌تری به‌منظور انباری دیده می‌شود.
اتاق‌های کوچک نیز یکسان نیستند و بیشتر به ابعاد دو در دو متر و پنجاه‌سانتی متر ساخته شده‌اند. سقف برخی از اتاق‌های کوچک جناغی‌شکل است. در دو طرف دهانه ورودی گودی‌هایی جهت روشنایی ایجاد شده است. اتاق‌های بزرگ‌تر تعداد و اندازه سوراخ‌های روشنایی بیشتری دارند. در ضلع شمال شرقی قلعه اتاقی با دیوار و کف گچ‌کاری شده وجود دارد که برای مصارف مسکونی استفاده می‌شده است.
بهترین زمان برای بازدید از کهن دژ
بهترین فصل برای سفر به منطقه زیبای ماه‌نشان و روستای تاریخی بهستان، بهار و تابستان است. در اواسط بهار، هوا مطبوع بوده و طبیعت در زیباترین شکل خود به چشم می‌آید. گل‌ها و درختان و سبزینه‌ها همه‌جا را فراگرفته‌اند.
بهتر است که از پایان پاییز تا زمستان، به این منطقه سفر نکنید. در این فصول به دلیل بارش باران و برف فراوان، امکان بروز خطر در قلعه‌ها و سازه‌های تاریخی وجود دارد. همچنین در فصل زمستان سرما بسیار شدید است و جاده‌ها در معرض خطراتی نظیر برف و یخ‌بندان قرار می‌گیرند؛ بنابراین بهتر است سفر به این منطقه زیبا و بازدید از قلعه بهستان را به فصل بهار و تابستان موکول کنید.
دلایل تخریب قلعه بهستان
قلعه بهستان، یکی از مهم‌ترین قلعه‌های تاریخی ایران، به دلیل دو عامل اصلی در معرض خطر تخریب قرار دارد. اولین عامل شرایط آب‌وهوایی منطقه است. بادهای شدید و عبور رودخانه قزل‌اوزن از کنار قلعه، باعث فرسایش دیواره‌های آن شده است. این فرسایش موجب تخریب قسمت‌هایی از ساختمان شده و بنا به‌تدریج در حال فروپاشی است.
عامل دوم فعالیت‌های انسانی است؛ کوهنوردی و صخره‌نوردی که باعث تخریب بیشتر ساختار قلعه شده است. امروزه بخش عمده‌ای از بنا تخریب شده و تنها راه دسترسی به بالای قلعه از طریق صعود بر روی تخته‌سنگ‌های بزرگ آن ممکن است. برای حفظ این اثر تاریخی ارزشمند، لازم است تدابیری اتخاذ شود تا فرسایش آب‌وهوا و فعالیت‌های انسانی کاهش یابند و قلعه بهستان از تخریب نجات یابد.
جاذبه های دیدنی اطراف کهن دژ
برخی از سایر جاذبه‌های گردشگری در نزدیکی قلعه بهستان، عبارت‌اند از:
دودکش های جن
در حدود ۲۰ کیلومتری شهر ماه نشان و ۱۵۰ کیلومتری زنجان ساختارهای سنگی عجیب‌وغریبی وجود دارد که به دلیل فرسایش بادوباران به وجود آمده‌اند. این ساختارها شکلی مانند مناره بلند و باریک دارند که سنگ بزرگی بر روی آن‌ها قرار گرفته است.
این سازه‌های سنگی شگفت‌انگیز توسط زمین‌شناسان با نام “دودکش‌های هودو” شناخته می‌شوند. شکل عجیب و غریب این سازه‌ها باعث شده تا مردم محلی آن‌ها را با سازه‌های جادویی ارتباط دهند. بازدید از این مکان جذاب بسیار لذت‌بخش است.
قلعه گل بلاغی
در نزدیکی روستایی به نام قره گل، این قلعه باستانی در کناره‌های رودخانه قزل اوزون قرار دارد. ساختمان‌های باقی مانده از این قلعه حکایت از دوران شکوهمند فرمانروایی اشکانیان دارد. با وجود گذشت سالیان زمان این بنا هنوز پابرجاست و از غنای معماری و هنر دوران اشکانی خبر می‌دهد.
این قلعه تاریخی بخشی از آثار ملی کشور محسوب می‌شود. محوطه باستانی قلعه گل بلاغی همواره موردتوجه باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران باستان بوده است.
دریاچه شورگلی
دریاچه شورگلی در شهرستان زنجان واقع شده و تنها دریاچه طبیعی این منطقه به شمار می‌رود. این دریاچه در نزدیکی روستای خندق لو قرار دارد که مردم محلی آن را دریاچه پری هم می‌نامند. دریاچه شورگلی در وسط دشتی باز قرار دارد که دیدن آن در غروب یا طلوع خورشید بسیار زیباست. طبیعت بکر و زیبای اطراف دریاچه نیز باعث شده تا منظره‌ای دلپذیر ایجاد شود. همه ساله مسافران بسیاری از شهرهای مختلف به دریاچه شورگلی می‌آیند تا از مشاهده زیبایی‌های آن لذت ببرند.
کلام آخر
قلعه بهستان، یک سازه باستانی بسیار جالب و منحصربه‌فرد است که در نزدیکی رودخانه قزل اوزون در روستای بهستان واقع شده است. این قلعه که به نام‌های مختلفی شناخته می‌شود، از جمله قلعه بهستان و کهن دژ، بدون استفاده از دستگاه‌های مکانیزه و تنها با ابزارهای سنتی و دست بشر ساخته شده است.
کهن دژ شامل ۶۴ اتاق، دو راه پله و طبقات مختلف است که در حال حاضر هنوز بخش‌های قابل‌توجهی از آن‌ها باقی‌مانده است. قلعه بهستان به دلیل قدمت خود که به دوران مادها برمی‌گردد، یکی از آثار مهم تاریخی استان زنجان به‌حساب می‌آید. اما متأسفانه، در حال حاضر به دلیل بی‌توجهی مسئولان، این بنای باستانی در حال تخریب است.
مقالات مرتبط