فرهنگ مردم چابهار، همچون نسیمی از جنوب ایران، ترکیبی از تاریخ، طبیعت و زندگی مردمانی است که در دل این سرزمین زیسته‌اند. این فرهنگ، از دل محیطی پویا و متنوع برخاسته و جلوه‌ای منحصربه‌فرد از تعامل انسان با طبیعت و محیط پیرامونش را به نمایش می‌گذارد. سفر به چابهار نه‌تنها فرصتی برای کشف زیبایی‌های طبیعی، بلکه راهی برای آشنایی با فرهنگی عمیق و الهام‌بخش است.
ازدواج و مراسم مربوط به عروسی، یکی از مهم‌ترین و شادترین رویدادها در فرهنگ مردم سیستان و بلوچستان است. این سنت نه‌تنها پیوندهای خانوادگی را تقویت می‌کند، بلکه به گسترش روابط بین تیره‌ها و طوایف نیز کمک می‌کند. در این منطقه، ازدواج معمولاً درون تیره‌ها و طوایف و بر اساس روابط خویشاوندی انجام می‌شود. فرآیند خواستگاری با آشنایی قبلی میان والدین آغاز می‌شود؛ در این مرحله، رئیس خانواده پسر به خانه دختر می‌رود و پس از گپ و گفت‌های معمول، موضوع خواستگاری را مطرح می‌کند. خانواده پسر سپس چند روز منتظر پاسخ خانواده دختر می‌مانند. در این میان، مادر دختر موضوع را با او در میان می‌گذارد.
نخستین مرحله رسمی عروسی، مراسم “شیرینی‌خوران” است. در این مراسم، لباس‌های عروسی به عروس تقدیم می‌شود، و مهمانان با شیرینی، خرما، نقل و چای پذیرایی می‌شوند. از این لحظه، دختر به طور رسمی نامزد پسر محسوب می‌شود. دوران نامزدی که گاهی تا دو سال طول می‌کشد، با سنت‌هایی همراه است. در مناسبت‌هایی مانند عید فطر، قربان یا نوروز، اگر داماد در محل زندگی خود باشد، از سوی خانواده عروس دعوت می‌شود و به‌عنوان هدیه، مبلغی پول به همراه گوسفندی به خانواده عروس تقدیم می‌کند.
در میان بلوچ‌ها، مراسم ازدواج همچنان تا حد زیادی به سبک سنتی برگزار می‌شود. اگرچه به دلیل شرایط اقتصادی، عروسی‌های بلوچی که در گذشته هفت شبانه‌روز به طول می‌انجامید، اکنون به سه شبانه‌روز محدود شده است، اما همچنان اهمیت سنت‌ها در این مراسم مشهود است. در این خطه، سفره عقد و جهیزیه وجود ندارد و مراسم عقد معمولاً به ساده‌ترین شکل ممکن، اغلب در مسجد یا خانه، برگزار می‌شود.
بلوچ‌ها بیشتر در فصل بهار ازدواج می‌کنند، فصلی که به آن “بهارگاه” می‌گویند. البته زمان عروسی ممکن است تا شهریور، یعنی زمان برداشت خرما که محصولی استراتژیک برای این منطقه است، متغیر باشد.
عروسی‌های بلوچی از هشت مرحله اصلی تشکیل شده‌اند که هرکدام آداب خاصی دارند:
به معنای “نشست دیدار”، مراسمی است که خانواده پسر برای خواستگاری به خانه دختر می‌روند. معمولاً پسرهای بلوچ بر اساس توصیه خانواده ازدواج می‌کنند. در این مراسم، بزرگان خانواده پسر علاقه خود را به دختر خانواده ابراز می‌کنند و در صورت توافق، مراسم خواستگاری رسمی می‌شود.
این مرحله معادل مراسم “بله‌برون” در سایر مناطق است. در این مراسم، خانواده دختر پاسخ مثبت خود را اعلام می‌کنند و برنامه‌ریزی‌های بعدی آغاز می‌شود.
در این مراسم، مهریه و مال عروس تعیین می‌شود. مهریه ممکن است شامل پول نقد، نخل خرما، شتر یا گاو باشد که بسته به منطقه متفاوت است. همچنین، رسم است که خانواده داماد مقداری طلا برای عروس فراهم کنند.
“جل” پارچه‌ای تزیین‌شده با سوزن‌دوزی و آینه‌کاری است که برای پرده‌کشی استفاده می‌شود. این مراسم با آذین‌بندی اتاقی برای عروس آغاز می‌شود. عروس تا پایان مراسم عروسی در پشت “جل” پنهان می‌ماند و تنها محرمان خاص او را می‌بینند.
این مراسم نوعی حنابندان غیررسمی است که خانواده‌ها به‌صورت جداگانه برای عروس و داماد برگزار می‌کنند. در این مرحله، گاهی کمک‌های مالی از سوی اقوام به خانواده داماد ارائه می‌شود.
مراسم اصلی حنابندان است که با موسیقی و شادی همراه است. در این شب، دست‌های عروس و داماد حنا بسته می‌شود و تدارکات نهایی عروسی انجام می‌شود.
با الی گشت، رزرو هتل آسان‌تر از همیشه است.
در این مرحله، داماد برای مراسم آماده می‌شود. در گذشته، داماد را به رودخانه یا قنات می‌بردند و او را غسل می‌دادند. امروزه این مرحله بیشتر در آرایشگاه‌ها انجام می‌شود. عروس نیز در این مرحله آماده و آرایش می‌شود.
این مرحله آغاز زندگی مشترک عروس و داماد است. عروس و داماد پس از برگزاری مراسم اصلی، برای چند روز در خانه پدر عروس اقامت می‌کنند.
در میان بلوچ‌ها، مراسم عقد به طور ساده در مسجد یا خانه برگزار می‌شود. عروس به طور مستقیم به داماد “بله” نمی‌گوید؛ بلکه وکیلی از میان نزدیکان خود انتخاب می‌کند. جهیزیه در عروسی‌های بلوچی وجود ندارد و تمام وسایل زندگی باید توسط داماد تأمین شود.
پس از مراسم عروسی، عروس و داماد معمولاً برای مدتی در خانه پدر عروس اقامت می‌کنند. این اقامت گاهی تا یک سال به طول می‌انجامد و نشانه‌ای از حمایت خانواده‌ها از آغاز زندگی مشترک است. در نهایت، پس از فراهم شدن شرایط، عروس و داماد زندگی مستقل خود را آغاز می‌کنند.
این سنت‌ها که ریشه در فرهنگ و تاریخ بلوچ‌ها دارند، همچنان در بسیاری از مناطق بلوچستان زنده نگه داشته شده‌اند. باوجود تغییرات اجتماعی و اقتصادی، پایبندی به این آداب و رسوم بخشی از هویت مردم چابهار و دیگر مناطق بلوچستان است.
مردم بلوچ، به‌ویژه ساکنان چابهار، به آداب و رسوم مذهبی خود اهمیت بسیاری می‌دهند و ماه رمضان جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مردم چابهار دارد. این آیین‌ها از نیمه دوم ماه شعبان آغاز می‌شود. در این زمان، خانواده‌ها گوسفند یا بز قربانی می‌کنند و از گوشت آن غذایی به نام “تباهک” تهیه می‌کنند. تباهک که ترکیبی از گوشت خشک‌شده و برنج است، فرآیند آماده‌سازی طولانی دارد و تهیه آن ده روز زمان می‌برد. این غذا همراه با خوراکی‌هایی مانند نان تیموش، پکوره، بت ماش و شیرینی چنگال، از غذاهای رایج سفره‌های رمضان در این منطقه است.
یکی دیگر از رسوم مردم چابهار در این ماه، نظافت و آماده‌سازی خانه‌ها و مساجد است. زنان میانسال، مساجد را گردگیری کرده و با عود، مشک و ماده خوشبویی به نام سوچکی معطر می‌کنند، در حالی که جوان‌ترها به نظافت منازل می‌پردازند. در شب‌های قدر، روحانی محل در چادری داخل مسجد به عبادت و شب‌زنده‌داری مشغول می‌شود. در پایان ماه، مردم زکات و وجوهات شرعی خود را نقدی به او می‌سپارند. این آیین‌ها، بازتابی از جایگاه برجسته ماه رمضان در فرهنگ مردم چابهار است.
در سرزمین بلوچستان، موسیقی جایگاه ویژه‌ای در زندگی مردم دارد و بخش جدایی‌ناپذیری از هویت آنان است. از لحظه تولد تا پایان زندگی، موسیقی بلوچی همراه همیشگی مردم این دیار است و احساسات و داستان‌های زندگی‌شان را بازتاب می‌دهد. در فرهنگ مردم چابهار، سازهای رایجی همچون قیچک، تنبورگ، رباب، بانچو، نی (نل)، دهل، کوزه و دینبوک نقش مهمی در خلق این موسیقی ایفا می‌کنند. موسیقی‌دانان بلوچی نیز با نام‌های لوری، لولی، لانگا، پهلوان و شاعر در میان مردم شناخته شده و مورد احترام هستند.
بهترین قیمت‌ها برای بهترین مقاصد! خرید بلیط هواپیما با الی گشت.
رقص بلوچی نیز یکی از زیباترین جلوه‌های این فرهنگ است که با حرکات موزون و هماهنگ، روح شادی و همبستگی را به نمایش می‌گذارد. انواع رقص‌های بلوچی مانند دوچایی، سه چایی، لنکی و کوپکو در مراسم عروسی و جشن‌ها اجرا می‌شوند. رقص لیوا که با سازهایی همچون سرنا، دهل، لیوا و یک دهل کوچک‌تر همراه است، از دیگر رقص‌های محبوبی است که در مناسبت‌های شادمانی مردم چابهار به اجرا درمی‌آید. این هنرها، بخشی مهم از فرهنگ مردم چابهار را تشکیل داده و هویت این منطقه را به تصویر می‌کشند.
عید نوروز در فرهنگ مردم چابهار جایگاه ویژه‌ای دارد و مردم این منطقه با شور و نشاط فراوان به استقبال سال جدید می‌روند. خانه‌تکانی و پاکیزگی محیط زندگی، نخستین گام برای آماده شدن برای این جشن است. خانواده‌ها با تزیین خانه‌ها و تهیه غذاهای محلی مانند سبزی‌پلو با ماهی و آش رشته، سفره نوروزی خود را آماده می‌کنند.
در این ایام، دید و بازدید از اقوام، دوستان و همسایگان، بخش مهمی از رسوم نوروزی است که حس همبستگی و روابط اجتماعی را تقویت می‌کند. علاوه بر این، فضای نوروز با اجرای موسیقی سنتی بلوچ و رقص‌های محلی آمیخته با شور و شادی، رنگ و بوی خاصی به خود می‌گیرد. این آیین‌ها که از گذشته‌های دور در میان مردم چابهار مرسوم بوده، نشان‌دهنده پیوند عمیق آن‌ها با سنت‌های فرهنگی و اجتماعی منطقه است و نویدبخش سالی پر از امید و نشاط است.
عید قربان یکی از مناسبت‌های مهم در فرهنگ مردم چابهار است که با آیین قربانی کردن دام همراه می‌شود. مردم در این روز با اقامه نماز جماعت، ارزش‌های دینی خود را گرامی داشته و با قربانی کردن دام‌های خود، این جشن را برگزار می‌کنند. گوشت قربانی میان نیازمندان، خانواده و همسایگان توزیع می‌شود که نشان‌دهنده روحیه سخاوت و همبستگی اجتماعی در میان مردم چابهار است. همچنین، دیدار از اقوام و دوستان در این روز، فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی فراهم می‌کند که به اتحاد جامعه کمک می‌کند.
عید فطر نیز پایان یک ماه روزه‌داری را با شادی و جشن‌های ویژه در چابهار همراه می‌کند. مردم با تهیه غذاها و شیرینی‌های محلی مانند نان‌های سنتی، فضای عید را پرنشاط می‌سازند. نماز عید فطر در مساجد و مکان‌های عمومی برگزار می‌شود که نقطه آغاز این روز پرشور است. پس از نماز، مردم با دید و بازدید از خانه‌های اقوام و دوستان، فضای صمیمی و شادی‌آفرینی را ایجاد می‌کنند. در این بازدیدها، قصاید محلی خوانده می‌شود و موسیقی سنتی نیز نواخته می‌شود که بر جذابیت و شور این مراسم می‌افزاید و حس همبستگی را در میان مردم تقویت می‌کند.
بازی‌های سنتی از عناصر ارزشمند فرهنگ مردم چابهار به شمار می‌روند و جایگاهی برجسته در رسوم و آیین‌های این منطقه دارند. بازی‌هایی مانند «پادشاه وزیر»، «سرخ پری زرد پری» و «چوب‌بازی» که نسل به نسل در میان مردم چابهار رواج داشته‌اند، همچنان در جشن‌ها و گردهمایی‌های محلی اجرا می‌شوند. این بازی‌ها علاوه بر ایجاد لحظاتی شاد و مفرح، به تقویت توانایی‌های جسمی و ذهنی افراد، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، کمک می‌کنند. احیای این سنت‌ها نشانه‌ای از تلاش مردم برای حفظ هویت و میراث فرهنگی ارزشمند خود است. همچنین، بازی‌های سنتی با ایجاد فضایی دوستانه و مشارکتی، احساس اتحاد و نزدیکی میان افراد جامعه را تقویت می‌کنند.
لباس‌های محلی، یکی از شاخص‌ترین نمادهای فرهنگی مردم چابهار هستند که نمایانگر اصالت و هویت بومی این منطقه‌اند. مردان بلوچ این منطقه با پوشیدن لباس‌های سنتی شامل پیراهن‌های بلند، دستارهای سفید و کفش‌هایی خاص، بخشی از فرهنگ و تاریخ خود را به نمایش می‌گذارند. در کنار آنان، زنان نیز با لباس‌های رنگارنگ و مزین به هنرهای سنتی مانند سوزن‌دوزی و خامه‌دوزی، زیبایی فرهنگ مردم چابهار را به تصویر می‌کشند. این پوشش‌ها نه تنها به‌عنوان لباس روزمره، بلکه در آیین‌ها و مراسم‌های سنتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و نشان‌دهنده احترام مردم به میراث گذشتگان هستند.
بازی‌های سنتی و لباس‌های محلی هر دو نمودی از فرهنگ غنی مردم چابهار هستند که نشان‌دهنده تاریخ و هویت این منطقه‌اند. حفظ و انتقال این عناصر ارزشمند به نسل‌های آینده، اقدامی ضروری برای زنده نگه داشتن اصالت فرهنگی این منطقه است. مردم چابهار از طریق رعایت این رسوم و آیین‌ها، علاوه بر حفظ فرهنگ خود، روابط اجتماعی و همبستگی در جامعه را نیز تقویت می‌کنند. به همین دلیل، این عناصر فرهنگی نقشی کلیدی در زندگی روزمره و مراسم‌های مختلف ایفا می‌کنند و همچنان مورد توجه و اهمیت قرار دارند.
فرهنگ مردم چابهار نمادی از اصالت و تنوعی است که روح زندگی را در این منطقه به تصویر می‌کشد. آشنایی با این فرهنگ، فرصتی گران‌بها برای درک زیبایی‌های نهفته در سبک زندگی و تعاملات انسانی است که در گوشه‌ای از ایران با شکوهی بی‌مثال جریان دارد.
فرهنگ مردم چابهار ترکیبی از تاریخ، طبیعت، و زندگی مردم بلوچ است که در تعامل با محیط پیرامون‌شان شکل گرفته است. آداب‌ورسوم، موسیقی، لباس‌های محلی، و مراسم‌های سنتی این منطقه بازتاب‌دهنده این تنوع و اصالت هستند.
مراسم ازدواج در چابهار شامل مراحل متعددی مانند خواستگاری (گِندونِن)، تعیین مهریه (بربند مال)، حنابندان (حنا راستکی)، و شب یکجایی است. این مراسم‌ها ساده، اما با حفظ رسوم سنتی برگزار می‌شوند و نقش مهمی در تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی دارند.
بلوچ‌ها فصل بهار را “بهارگاه” می‌نامند و به دلیل آب‌وهوای مطبوع و همچنین زمان برداشت محصولات کشاورزی، این فصل را برای ازدواج مناسب می‌دانند. این انتخاب نشان‌دهنده ارتباط عمیق زندگی مردم با طبیعت است.
در ماه رمضان، غذاهایی مانند “تباهک” (گوشت خشک‌شده و برنج)، نان تیموش، پکوره، بت ماش، و شیرینی چنگال از خوراکی‌های رایج سفره‌های رمضان در چابهار هستند. این غذاها با روش‌های سنتی و مواد محلی تهیه می‌شوند.
موسیقی و رقص بلوچی بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ مردم چابهار است. سازهایی مانند قیچک، تنبورگ، و رباب در موسیقی بلوچی استفاده می‌شوند. رقص‌هایی همچون دوچایی، لنکی و لیوا در مراسم شادی و جشن‌ها اجرا شده و نمادی از همبستگی و شادی مردم هستند.
خیر، در فرهنگ بلوچ‌ها جهیزیه وجود ندارد. تمام وسایل زندگی باید توسط داماد تأمین شود. این رسم نشان‌دهنده حمایت و مسئولیت داماد در آغاز زندگی مشترک است.
لباس‌های محلی مردم چابهار از پارچه‌های رنگارنگ و دست‌دوزی‌شده تهیه می‌شوند. سوزن‌دوزی و خامه‌دوزی از هنرهای تزیینی مهم در لباس زنان است. مردان نیز لباس‌های بلند و دستارهای سفید می‌پوشند که نشان‌دهنده اصالت و هویت بومی آن‌هاست.
در عید نوروز، مردم چابهار خانه‌تکانی می‌کنند، غذاهای سنتی مانند سبزی‌پلو با ماهی تهیه می‌کنند و دید و بازدید از اقوام و دوستان انجام می‌دهند. اجرای موسیقی و رقص‌های محلی نیز بخشی از شور و نشاط این جشن است.
در عید قربان، مردم دام قربانی کرده و گوشت آن را میان نیازمندان توزیع می‌کنند. در عید فطر نیز مردم با نماز جماعت، تهیه غذاهای محلی، و دیدوبازدید از اقوام این مناسبت را جشن می‌گیرند. موسیقی سنتی و قصاید محلی نیز در این روزها اجرا می‌شود.
بازی‌هایی مانند “پادشاه وزیر”، “سرخ پری زرد پری”، و “چوب‌بازی” بخشی از رسوم مردم چابهار هستند. این بازی‌ها علاوه بر ایجاد سرگرمی، به تقویت روابط اجتماعی و حفظ میراث فرهنگی کمک می‌کنند.
میراث فرهنگی مانند لباس‌های محلی، موسیقی، رقص، و بازی‌های سنتی نمادی از هویت و اصالت مردم چابهار است. حفظ این میراث به تقویت حس تعلق، افزایش همبستگی اجتماعی، و انتقال فرهنگ به نسل‌های آینده کمک می‌کند.
برای شناخت بهتر فرهنگ مردم چابهار، می‌توان به این منطقه سفر کرد، در مراسم‌های محلی شرکت نمود، غذاهای سنتی را امتحان کرد، و با مردمان بومی گفتگو داشت. این تجربه‌ها به درک عمیق‌تری از ارزش‌ها و زیبایی‌های فرهنگی این منطقه منجر می‌شود.
مطالب مرتبط : جاذبه های چابهار معرفی بهترین اقامتگاه های بوم گردی چابهار راهنمای سفر به چابهار