عمارت کوشک در شهر تهران، در زمان خود یعنی دوران پهلوی یکی از لوکس‌ترین و به‌روزترین عمارت‌های شهر محسوب می‌شد. این عمارت را با نام خانه ماندلا یا عمارت کوشک قشقایی هم می‌شناسند. البته نباید آن را با عمارتی دیگر به نام خانه کوشک که در خیابان سعدی قرار گرفته، اشتباه بگیرید. معماری این خانه به قدری باشکوه و چشم نواز است که هر عابری که از کنار آن عبور می‌کند، ناخودآگاه سر خود را بلند کرده و با حیرت به این بنا را نظاره می کند. ما در این مطلب قصد داریم تا عمارت کوشک تهران یا عمارت کوشک قشقایی تهران را به شما معرفی کنیم و ضمن گذری بر تاریخچه آن و بررسی معماری بنا، همه چیز را در مورد این عمارت برای شما شرح دهیم.
عمارت کوشک و تماشای تهران قدیم
عمارت کوشک تهران در اصل یک اثر هنری زنده به‌حساب می‌آید که زیبایی و جلالش شما را متحیر می‌کند. این عمارت به هیچ شاه و یا شاهزاده‌ای تعلق نداشته؛ اما با سایر همتایان خود و دیگر بناهای باشکوه تاریخی در دوران خودش، برابر است. عمر این عمارت بیشتر از ۸۰ سال است و سال‌ها محلی امن برای سکونت صاحب اصلی خود یعنی آقای شقاقی بوده. بعد از ایشان این عمارت دست به دست می‌چرخد و البته کاربری‌های متفاوتی به خود می‌گیرد. بد نیست بدانید که این عمارت را در سال ۱۳۷۸ در لیست آثار ملی ایران ثبت کردند.
گذری بر تاریخ عمارت کوشک
عمارت تاریخی کوشک متعلق به دوران پهلوی است و در آن زمان بنا شده است. درست زمانی که حسین شقاقی بعد از بازگشت خود از کشور آلمان تصمیم به ساخت این بنای باشکوه گرفت. بعد از ساخت عمارت هم نام خود را بر روی عمارت کوشک گذاشت.
با در نظر گرفتن دورانی که این بنا در آن ساخته شده می‌توان گفت که معماری بسیار زیبا و مدرنی دارد. بعد از آن ایشان، عمارت کوشک را در سال ۱۳۵۷ به یک شرکت خارجی فروختند که نام آن شرکت “ماندلا و کندیس” بود. به همین دلیل عده‌ای از اهالی بومی محله هنوز نام این عمارت را خانه ماندلا هم می‌نامند. مدیریت این شرکت خارجی به دست آقای نادر اردلان بود. آقای اردلان یک معمار معروف و سرشناس بودند که با هدف تغییر کاربری، این بنا را از کاربری مسکونی به اداری تغییر دادند، اما به ماهیت اصلی بنا دست زده نشد و تغییرات اساسی در آن ایجاد نشد.
بعد از آن شرکت ماندلا و کندلیس که خرید بنا و تغییرات آن را انجام داده بود، خانه را در رهن بانک گذاشت تا بدین وسیله تسهیلات دریافت کند.
سرنوشت عمارت کوشک
بعد از انقلاب اسلامی هم خانه به مناقصه گذاشته شد تا مطالبات طلبکاران و همین‌طور بانک به راحتی و به سرعت پرداخت شود. بعد از آن در سال ۱۳۶۴ میراث فرهنگی تهران بنا را خریداری کرده و آن را به طور کامل مرمت کرد. این بنا چند سال کاملاً در اختیار امور بین‌الملل سازمان میراث‌فرهنگی بود. بعد از آن برای مدت زمانی به ستاد نمایشگاه‌های سازمان میراث‌فرهنگی سپرده شد. سپس برای یک دوره کوتاه‌مدت آن را به‌عنوان دفاتر زیر مجموعه نهاد ریاست‌جمهوری مورداستفاده قرار دادند. نهاد بعدی، مرکز هنرهای سنتی استان تهران بود که مدیریت بنا را در دست گرفت. در حال حاضر هم عمارت زیبای کوشک زیر نظر یونسکو فعال است و به یکی از مراکز اصلی مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در شهر تهران و کشور ما ایران، تبدیل گشته است.
دسترسی به خانه شقاقی یا عمارت کوشک تهران
برای دسترسی به عمارت کوشک تهران باید اول خود را به میدان فردوسی برسانید. سپس به خیابان امیرسلیمانی که در خیابان انقلاب قرار گرفته، بروید. در خیابان انقلاب هم کوچه مهنا که به کوچه کوشک معروف است میزبان شما برای بازدید از عمارت کوشک شقاقی که در نبش کوچه قرار گرفته، خواهد بود.
معماری و ساختار عمارت کوشک
به لحاظ معماری اگر قرار باشد این بنا را توصیف کنیم در ابتدای کار باید این‌گونه بگوییم که زیربنای این مجموعه ۱۶۰۰ مترمربع است. بنای اصلی را به شکل مورب ساخته‌اند و ابعادی برابر با ۴۹ متر در ۳۳ متر دارد. پلان عمارت بیضی شکل است و نمای اصلی آن به شکلی غیر قابل توصیفی زیبا و باشکوه طراحی شده. در تمام قسمت‌های این نما شما با نهایت زیبایی و ظرافت و سلیقه روبرو هستید. تزیینات بنای کوشک شامل گچ بری، سنگ کاری و کاشی‌کاری‌های گوناگون و مختلف است.
ضمن اینکه در ساختمان اصلی این عمارت از معماری سبک اروپایی الهام گرفته‌اند. ولی به وضوح می‌توانید در قسمت‌های مختلف خصوصاً در تزیینات نشانه‌های معماری سنتی ایرانی را مشاهده کنید. به همین دلیل معماری آن را تلفیقی هنرمندانه و سحرانگیز از معماری اروپایی و ایرانی می‌دانند. ضمن اینکه این سبک معماری به‌خصوص در دوران معماری پهلوی کاملاً مرسوم بوده است.
عمارت کوشک در جزئیات
اگر قرار باشد عمارت کوشک را به لحاظ بررسی جزئیات، با یکدیگر نقد کنیم باید این‌گونه گفت که این بنا در یک حیاط سبز شکل گرفته. پلان اصلی الهام گرفته از باغ‌های سنتی ایرانی است که در تلفیق با مدرنیته به زیباترین شکل ممکن ساخته شده است. این عمارت چند طبقه است و شامل زیرزمین، طبقات اول و کلاه فرنگی می‌شود. در حالت کلی این عمارت ۵ تالار دارد که به همراه شش اتاق خواب و یک اتاق کار و آشپزخانه، یک کاربری کامل را ایجاد کرده‌اند. از جذاب‌ترین قسمت‌های این عمارت بخش آشپزخانه آن است. آشپزخانه در مجاورت آب انبار جانمایی شده و در کنار آن یک مخزن آب گرم هم تعبیه شده است.
نکته جالب اینجاست که این آشپزخانه دقیقاً در آن دوران به یک عدد فِر سنگی تجهیز شده بوده. به عبارتی آشپزخانه این عمارت در زمان خود همگام با مدرنیته پیشرفته و تجربه آشپزی برای افراد را به یک تجربه شیرین و منحصر به فرد تبدیل کرده بود. در مقابل درب ورودی یک پلکان پهن وجود دارد که بنای اصلی را به حیاط و محوطه مجموعه متصل می‌کند. درب ورودی هم از جنس چوب تهیه شده و تزیینات بسیار زیبایی بر روی آن اعمال شده است.
توضیح اجمالی عبارت کوشک
شاید ندانید که واژه کوشک در اصل یک واژه کاملاً عربی است و در لغت به معنای قصر ترجمه می‌شود. اما در زبان فارسی به بناهایی بلند که بارگاه و سرای عالی دارند، کوشک گفته می‌شود. در معماری هم طریقه و نحوه اجرای خاص خود را دارد. کوشک‌ها در اصل مهم‌ترین عنصر در باغ‌های اصیل ایرانی هستند. اگر قرار باشد یک تعریف ساده و مختصر از کوشک در معماری داشته باشیم باید بگوییم که کوشک در اصل بنایی است که در فضای میان یک باغ بنا می‌شود. این بنا را دقیقاً در محل تلاقی کردن دو محور اصلی طولی و عرضی می‌سازند. کوشک‌ها عموماً به دلیل موقعیت قرار گیری خود بهترین و منحصربه‌فردترین چشم‌انداز را دارند. به عبارتی شما می‌توانید از بنای کوشک، چهار طرف را به طور کامل زیر نظر بگیرید.
کوشک‌ها بناهایی برونگرا و مرتفع محسوب می‌شوند. به همین دلیل صاحب یک عمارت به راحتی می‌توانست در کوشک خود بنشیند و با نشستن در شاه‌نشین خود از زیبایی باغ و تنفس بهترین هوای موجود در اطراف خود لذت ببرد. تفاوت کاخ‌ها و کوشک‌ها هم در همین مورد است. کاخ‌ها امنیت زیادی دارند و به همین دلیل اطراف آن‌ها کاملاً بسته و درون‌گرا است. اما کوشک‌ها کاملاً حالتی برونگرا دارند و به بیرون گشوده می‌شوند. از عناصر اصلی که موجب زیباتر به‌نظررسیدن کوشک‌ها می‌شود، عنصر آب است. برای مثال در بیشتر کوشک‌هایی که در باغ‌ها ساخته می‌شوند، جوی آب از زیر کوشک سرچشمه داشته و در نهایت به حوضی که در مقابل کوشک قرار دارد، سرازیر می‌شود. در نهایت هم در کل باغ جریان پیدا می‌کند.
ساعات بازدید از عمارت کوشک تهران
همان‌طور که در ابتدای این مطلب هم اشاره کردیم، عمارت کوشک زیر نظر بخش اداری یونسکو فعال است. به همین دلیل بازدید از آن برای تمام افراد امکان‌پذیر نخواهد بود. اگر علاقه به بازدید از این بنا را داشتید باید با مجوزهای لازم از اداره میراث‌فرهنگی به درون بنا وارد شوید. یا از تورهای اختصاصی که برای بازدید از خانه شقاقی تهران برگزار می‌شوند، استفاده کنید.
عمارت کوشک، نگینی برجای مانده از تهران قدیم
در این مطلب تلاش کردیم تا به طور کامل و اختصاصی عمارت کوشک شقاقی یا عمارت کوشک تهران را به شما معرفی کنیم. بناهای تاریخی بر جای مانده از ایران قدیم به راحتی می‌توانند معرف سبک خاص معماری ایران در گذشته باشند. البته اینکه برخی از بناها برای عموم افراد در دسترس نیستند، یک مزیت محسوب می‌شود که از تزیینات و جزئیات بنا محافظت شده و کمتر مورد استهلاک قرار بگیرد. ولی در هر حال حضور در محوطه بناهای تاریخی و ساختمان‌های قدیمی حس و حال عجیبی دارد که توصیف‌ناپذیر است.
مقالات مرتبط