شهر یزد یکی از شهرهای تاریخی و بسیار دیدنی کشورمان ایران است. بافت تاریخی و معماری قدیمی شهر و وجود جاذبه‌های گردشگری مختلف در این شهر به همراه روحیه خونگرم و صمیمی یزدی‌ها سبب شده هر ساله گردشگران زیادی چه خارجی و چه ایرانی از این شهر دیدن کنند. اما یکی از جاذبه‌های گردشگری یزد که شاید تابه‌حال نام آن به گوشتان نخورده باشد کوچه مازاری های یزد است. این کوچه با قدمتی ۷۰۰ساله نمایانگر فرهنگ قدیمی و سنتی یزد است. اگر مایلید درباره این کوچه بیشتر بدانید در این مقاله با الی گشت همراه باشید.
کوچه مازاری های یزد در شهر یزد، محله نعیم‌آباد و خیابان آیت‌الله کاشانی واقع شده است. این کوچه که به قدمت تاریخی‌اش معروف است از زمان‌های بسیار دور یعنی چیزی حدود هفت قرن پیش مکان کسب حناسابانی بوده که حرفه‌ی خود را نسل‌اندرنسل به پسران و نوه‌های خود می‌آموختند. حنا این ماده‌ی شگفت‌انگیز و خوش‌عطر و بو از زمان‌های قدیم برای مصارف مختلفی استفاده می‌شده و حناسابی حرفه‌ای شریف و مهم برای یزدی‌ها به شمار می‌رفته، تا جایی که حنای یزدی در تمام ایران معروف بوده است.
گرچه بیشتر حناسابان برگ‌های حنا را از شهرهای دیگر جمع‌آوری می‌کرده‌اند اما چون عمل حناسابی در یزد انجام می‌شده و از آنجا به نقاط دیگر و حتی خارج از کشور صادر می‌شده، حنای یزدی بسیار اعلا به شمار می‌رفته. کوچه مازاری های یزد دارای حجره‌های مختلف حناسابی بوده و بعضی از این حجره‌ها تا همین امروز هم به حیاتشان ادامه می‌دهند.
اما شاید کنجکاو شده باشید تا بدانید مازاری به چه معناست و به چه علت به این کوچه عنوان کوچه مازاری های یزد را داده‌اند؟ باید بدانید این عنوان از گویش یزدی آمده چرا که ماز در این گویش به معنی «چرخ» است و مازاری هم به آسیاب‌هایی گفته می‌شود که برای ساییدن برگ‌های حنا و ادویه‌جات دیگر از آنها استفاده می‌شود. در حقیقت در راسته یا کوچه مازاری ها، کسبه و بازاری‌ها به‌منظور ساییدن برگ حنا و تبدیل آن به پودری سبز و خوش‌بو و پُرخاصیت، از چرخ‌های آسیاب سنگی بزرگ استفاده می‌کنند.
به همین علت به کسانی که با این آسیاب‌ها کار می‌کنند و به حرفه حناسابی مشغول‌اند هم به‌اصطلاح مازاری گفته می‌شود و این کوچه که محلی برای این کار است از قدیم‌الایام به کوچه مازاری های یزد معروف شده.
گفتیم که کوچه مازاری های یزد قدمتی بیشتر از ۷۰۰ سال دارد. حتی اگر به دیواره‌های بعضی از حجره‌ها نگاه کنید، لایه‌هایی از پودر حنا را می‌بینید که در طول سالیان طولانی بر دیوار مانده و نقوش طبیعی ایجاد کرده‌اند. مردم زرتشتی و مسلمان یزد از زمان‌های قدیم با هم‌کیشانشان در کشور هند و پاکستان و بعضی کشورهای عربی مراوده داشتند. آنها خیلی زود فهمیدند که بازار خریدوفروش حنا این گیاه اسرارآمیز با خواص دارویی فوق‌العاده در این کشورها داغ است.
این شد که یزدی‌های باهوش تصمیم گرفتند وارد این حرفه‌ی پرسود شوند و به ساییدن برگ حنا بپردازند. یزدی‌ها برگ‌های حنا را از شهرهای مختلف ایران و دنیا جمع می‌کردند و به یزد می‌آوردند و توسط سنگ‌های بزرگ می‌سابیدند تا کاملاً نرم شود. آنها پس از آن این حناهای سابیده شده را در کیسه‌های کرباسی می‌ریختند و به بازرگانان می‌دادند تا برایشان بفروشند. با پیشرفت این حرفه در یزد، مردم تصمیم گرفتند راسته‌ای را به این شغل اختصاص دهند و این شد که کوچه مازاری های یزد شکل گرفت.
تا همین یکی دو دهه‌ی گذشته مردم برای رنگ کردن موها و حتی ریش‌هایشان و درمان و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های پوستی و عفونی، از حنا این گیاه شگفت‌انگیز استفاده می‌کردند. مردم و اطبای سنتی بر این باور بودند که این ماده‌ی خوش‌رنگ و معطر باعث ریشه‌کن‌کردن هر عفونت و میکروب و قارچ می‌شود. آنها حتی به وسیله‌ی حنا سلول‌های مرده پوست سر و بدن خود را می‌زدودند.
در واقع می‌توان گفت حنا تا سالیان گذشته بازار پررونقی داشت. اما زمان گذشت و حضور رنگ‌های شیمیایی، اسکراب‌ها و لایه‌بردارهای صنعتی در بازار باعث از بین رفتن محبوبیت حنا شد. این شد که بسیاری از کسانی که این حرفه را دنبال می‌کردند رفته‌رفته به سراغ حرفه‌ی دیگری رفتند.
همان‌طور که گفتیم یکی از دلایل اصلی گردشگران برای بازدید از شهری چون یزد بافت تاریخی و معماری سنتی ایرانی آن است. وقتی از بازارها و راسته‌هایی همچون کوچه مازاری های یزد حرف می‌زنیم هم نمی‌توانیم از ساختار معماری سنتی و کاربردی آن غافل شویم. گفتنی است کوچه مازاری های یزد بخش‌های مختلفی دارد که بهتر است به‌صورت جداگانه به معرفی هرکدام بپردازیم.
جالب است بدانید در کوچه مازاری های یزد کارگاه‌های مختلفی وجود داشته که هر یک به کار خود می‌پرداختند. هر کارگاه شامل چند بخش می‌شد. قسمت مرکزی کارگاه جای ساییدن حنا بود. در این بخش یا اتاق دو سنگ بزرگ وجود داشت. به این صورت که یک سنگ همچون میدانی بزرگ، کاملاً روی زمین محکم شده بود و سنگ دیگر به شکل ایستاده و عمودی روی آن حرکت می‌کرد. گفتنی است این سنگ خیلی سنگین بود و حرکت‌دادن آن کار هر کسی نبود.
شاید بخواهید بدانید پس چطور سنگ آسیاب را تکان می‌دادند؟ در آن زمان‌ها برای چرخاندن این سنگ از حیوانات قوی استفاده می‌شد. کم‌کم با پیشرفت تکنولوژی، از موتورهای برقی استفاده شد. تا جایی که امروزه دیگر از حیوانات یا مردان قوی برای انجام این کار خبری نیست. تنها با زدن یک دکمه و وصل کردن دستگاه به برق همه چیز آسیاب می‌شود!
یکی از قسمت‌های جالب‌توجه بخش اصلی کارگاه‌های کوچه مازاری های یزد سقف آن است. سقف این اتاق به سبک دیگر بازارهای قدیمی سنتی ایران، حالت گنبدی دارد. در رأس این گنبد دریچه‌ای ساخته شده که هم عمل نور رسانی به کارگاه را بر عهده دارد و هم باعث تهویه و رفت‌وآمد هوا می‌شود. گرچه نوری که از این دریچه وارد می‌شود خیلی زیاد نیست. به همین علت امکان دارد موقع ورود به کارگاه کمی طول بکشد تا چشمانتان به تاریکی فضا خو بگیرد و بتوانید درست دوروبرتان را ببینید.
در اطراف بخش اصلی کارگاه کوچه مازاری های یزد، چند اتاق کوچک دیگر هم وجود دارد که در هر کدام عملی خاص انجام می‌شود. جالب است بدانید در زمان‌های گذشته و حتی گاها امروزه یکی از این اتاق‌ها به دوختن کیسه‌های حنا اختصاص داشت. گفتنی است جنس این کیسه‌ها معمولاً از کرباس بود و با نخی مخصوص و به اندازه‌های همسان دوخته می‌شد.
علاوه بر این اغلب هر مغازه‌دار، مهر خاص خود داشت و پیش از پرکردن کیسه‌ها، مهرش را روی آنها می‌زد تا نام خود را همراه با محصولش به مقاصد و کشورها و شهرهای دیگر بفرستد. گرچه امروزه با وجود چرخ‌های خیاطی کمتر کسی این کیسه‌ها را با دست می‌دوزد.
یکی از بخش‌های دیگر این راسته قسمت انبار است. در واقع کیسه‌های پر از حنا را باید در جایی نگه می‌داشتند. یزدی‌ها این کیسه‌ها را به‌صورت یکدست و مرتب در اتاقی که کاربرد انبار را داشت می‌گذاشتند. بعدتر به هنگامی که بازرگانان از راه می‌رسیدند حجره‌داران یکی‌یکی آنها را از انبار درمی‌آوردند و تحویل بازرگانان می‌دادند تا سفر دور و دراز خود را به شهرهای دور و نزدیک آغاز کنند.
مطالب مرتبط
اما شاید این سؤال مهم ذهنتان را به خود درگیر کرده باشد که کوچه مازاری های یزد امروزه در چه حال و هوا و شرایطی است؟ آیا هنوز هم کسبه در آن به کار حناسابی مشغول‌اند؟ گفتیم که با آمدن رنگ‌های شیمیایی و محصولات آرایشی و بهداشتی و درمانی جدید به بازار، حنا کم‌کم از یادها رفت. برخی از افرادی که در این حرفه مشغول به کار بودند شغلشان را عوض کردند اما برخی کاسبان این راسته تصمیم گرفتند از آسیاب‌هایشان برای ساییدن گیاهان معطر و انواع ادویه‌جات استفاده کنند.
امروزه با رفتن به کوچه مازاری های یزد مغازه‌هایی را خواهید دید که بر سردر خود نوشته‌اند: «ادویه‌جات معطر». عطر دارچین، هل و ادویه‌های خورشتی گوناگون علاوه بر بوی حنا در این راسته می‌پیچد و همه را مست می‌کند.
اما شاید دوست داشته باشید بدانید اصلاً چرا باید به کوچه مازاری های یزد رفت؟ لازم است بدانید امروزه سازمان میراث‌فرهنگی این فضا را مرمت کرده و تعدادی از مغازه‌های این راسته به فروش و عرضه صنایع‌دستی و میراث‌فرهنگی شهر یزد اختصاص یافته‌اند. با بازدید از این راسته عطر خوش ادویه‌جات و حنا شما را به دنیای رنگارنگ و زیبای تاریخ و فرهنگ یزد وارد می‌کند. بعضی انجمن‌های ادبی هم گاهی در کوچه مازاری های یزد نشست‌های شب‌شعر و داستان برگزار می‌کنند.
در بازدید از این راسته علاوه بر خریدن حنای اعلا با کیفیتی بالا، قادر خواهید بود از حجره‌های گوناگون دیدن کرده و با فرآیند جالب آسیاب برگ‌های حنا، تهیه پودر آن، بافت کیسه‌های کرباس، بسته‌بندی و دوخت کیسه‌های حنا آشنا شوید. همچنین مراسم‌ها و نمایشگاه‌های متفاوتی در کوچه مازاری های یزد برگزار می‌شود. نمایشگاه‌های هنری، تئاتر خیابانی، نمایشگاه هنرهای تجسمی و مراسم نقد کتاب از این جمله هستند.
شاید شما هم پس از خواندن درباره کوچه مازاری های یزد، قدمت ۷۰۰ ساله‌اش و معماری جالبش ترغیب شده باشید از این راسته‌ی تاریخی دیدن کنید. نکته‌ی مهمی که لازم است بدانید این است که به‌محض ورود به این راسته مشامتان پر می‌شود از بوی تند ادویه‌جات مختلفی همچون فلفل و زنجبیل و دارچین و چنانچه دچار بیماری‌های تنفسی همچون آسم هستید یا به بوهای تند آلرژی دارید بهتر است به این محله نروید.
اما شاید بخواهید بدانید بهترین زمان برای بازدید از این کوچه چه موقعی است؟ ازآنجایی‌که یزد شهری کویری است بهتر است در فصل بهار که آب‌وهوای معتدلی دارد از آن دیدن کنید. گرچه در تعطیلات نوروز یزد در شلوغ‌ترین و گران‌ترین حالتش قرار می‌گیرد.
برای بازدید از این راسته از دو مسیر می‌توانید استفاده کنید. یکی از این مسیرها از بلوار کاشانی عبور می‌کند و از شمال به جنوب پس از خیابان امام جعفر صادق، اولین کوچه در سمت راست، کوچه مازاری ها خواهد بود. مسیر بعدی از بلوار امام جعفر صادق عبور می‌کند و می‌بایست بعد از رسیدن به خیابان آیت‌الله کاشانی وارد این خیابان شده و سپس وارد اولین کوچه شوید که کوچه مازاری‌ها است.
شاید دوست داشته باشید بدانید چه جاذبه‌های گردشگری‌ای در اطراف کوچه مازاری ها وجود دارد تا بتوانید با یک تیر چند نشان بزنید. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به آتشکده بهرام، موزه مار کار، مسجد جامع یزد، میدان امیرچخماق، باغ دولت‌آباد، میدان خان، حمام خان، مدرسه ضیاییه، کنیسه ملا آقا بابا، خانه مرتاض، موزه قصر آیینه و روشنایی، امامزاده شازده علی و موزه اتومبیل‌های تاریخی، کلاسیک و دست‌ساز یزد اشاره کرد.
هتل‌هایی نزدیک به کوچه مازاری های یزد وجود دارند که می‌توانید برای اسکان از آنها استفاده کنید. از جمله این هتل‌ها می‌توان به مجموعه اقامتی سرای کاوه، اقامتگاه بوم‌گردی خانه سه نیک، هتل لاله و هتل داد اشاره کرد. از رستوران‌های اطراف این محل هم باید از رستوران پاسارگاد یزد، رستوران اکبر جوجه، فست‌فود گندم، رستوران توت‌فرنگی، رستوران شاه مردان و کافه مازاری یادکرد.
کوچه مازاری های یزد یکی از راسته‌های تاریخی شهر یزد با قدمتی ۷۰۰ساله است. این کوچه که یکی از جاذبه‌های گردشگری محبوب یزد به حساب می‌رود از گذشته تاکنون محل حرفه‌ی شریف حناسابی بوده و امروزه توسط سازمان میراث‌فرهنگی مرمت شده و همچنان در چند حجره‌ی آن کاسبان به فروش و سابیدن حنا مشغول‌اند. باقی حجره‌ها به فروش صنایع‌دستی یزد و همچنین ادویه‌جات مختلفی از جمله دارچین، زنجبیل و فلفل اختصاص یافته‌اند. چنانچه به بوی ادویه‌جات حساسیت ندارید و عاشق دیدن‌کردن از بازارها و راسته‌های تاریخی هستید بازدید از این کوچه‌ی خوش‌عطر و بو را از دست ندهید.
۱ نظرات